Co to jest konflikt serologiczny?

Definicja

Czynnik Rh należy do grupy antygenów (białek na powierzchni komórek), które znajdują się na czerwonych krwinkach (erytrocytach). Osoby, które mają takie antygeny na swoich czerwonych krwinkach, nazywane są Rh dodatnimi, a osoby, które ich nie mają, nazywane są Rh ujemnymi. Ten stan jest wrodzony.

Kobieta w ciąży z ujemnym czynnikiem Rh, której płód jest Rh-dodatni, może wytworzyć przeciwciała przeciwko krwinkom nienarodzonego dziecka. W kolejnej ciąży przeciwciała przechodzą przez łożysko i niszczą krwinki płodu, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju niedokrwistości (anemii).

Proces tworzenia przeciwciał nazywany jest również immunizacją w zakresie czynnika Rh.

Objawy

Podczas ciąży nie manifestują się żadne objawy. Po porodzie u dziecka może wystąpić niedokrwistość (anemia) i ewentualnie również żółtaczka.

Przyczyny

Jeśli kobieta Rh ujemna jest w ciąży z płodem Rh dodatnim, w organizmie kobiety ciężarnej powstają przeciwciała (anty-D) przeciwko antygenowi Rh. Ma to miejsce dopiero wtedy, gdy dochodzi do kontaktu między krwią matki i płodu, np. podczas porodu. Przeciwciała mogą przeniknąć przez łożysko w kolejnej ciąży i niszczyć krwinki płodu Rh-dodatniego.

Jeśli komórki krwi nienarodzonego dziecka zostaną zaatakowane tylko w niewielkim stopniu, może ono wytworzyć więcej krwinek. Zniszczenie znacznej ilości krwinek prowadzi do niedokrwistości u płodu, znacznego zatrzymania płynów w organizmie, niewydolności serca, a w najgorszym przypadku do obumarcia w łonie matki.

Dopóki płód znajduje się w łonie matki, produkty odpadowe (bilirubina) po zniszczonych krwinkach są wydalane przez krążenie matki. Ponieważ po urodzeniu niemowlę zostaje nagle oddzielone od krwiobiegu matki, może rozwinąć się u niego żółtaczka. W ciężkich przypadkach może to doprowadzić do uszkodzenia mózgu noworodka.

Czynniki ryzyka

Następujące zdarzenia mogą prowadzić do immunizacji u kobiety Rh ujemnej:

• urodzenie dziecka Rh dodatniego
• poronienie lub przerwanie ciąży
• ciąża pozamaciczna
• poród po 42. tygodniu ciąży
• cięcie cesarskie w poprzedniej ciąży
• obfite krwawienie po porodzie
• ręczne wydobycie łożyska
• Do powstania przeciwciał może (rzadko) doprowadzić wcześniejsza transfuzja krwi z niezgodnym czynnikiem Rh.

Częstotliwość występowania

• W Europie Środkowej około 14% kobiet w ciąży jest Rh ujemnych, z czego ok. 60% nosi płód Rh dodatni.
• Immunizacja przeciwko Rh związana z ciążą i porodem występuje u ok. 0,3–1,5%.
• Ryzyko immunizacji po poronieniu wynosi 3,5%, a po przerwaniu ciąży 5,5%.
• W przypadku amniopunkcji lub ciąży pozamacicznej ryzyko immunizacji Rh wynosi mniej niż 1%.

Badania

• Na początku ciąży bada się krew kobiety ciężarnej. Określana jest grupa krwi matki, a także czynnik Rh.
• W przypadku kobiet ciężarnych z Rh dodatnim nie są konieczne żadne dodatkowe badania.
• Podczas ciąży można również określić czynnik Rh płodu.
• Na początku ciąży oraz w 24–27 tygodniu ciąży (TC) przeprowadzany jest test w kierunku przeciwciał anty-D przeciwko czynnikowi Rh. 
• W przypadku wykrycia takich przeciwciał, dalszy przebieg ciąży jest dokładnie monitorowany.
• Następnie przeprowadza się również badania za pomocą ultrasonografii dopplerowskiej. Mierzy się przepływ krwi w naczyniach mózgowych płodu w celu wykrycia niedokrwistości.

Leczenie

• Jeśli u płodu stwierdzono anemię (niedokrwistość), można wykonać transfuzję krwi.

Profilaktyka

• U ciężarnych Rh-ujemnych w 28–30 tygodniu ciąży wstrzykuje się profilaktycznie immunoglobulinę anty-D w celu uniknięcia immunizacji ciężarnej do czasu porodu (tzw. profilaktyka anty-D).
• W ciągu 72 godzin po urodzeniu dziecka Rh dodatniego przez matkę Rh ujemną podaje się kolejną dawkę immunoglobuliny anty-D.
• Kobiety Rh negatywne również otrzymują profilaktykę anty-D, m.in. po aborcji, przy ciąży pozamacicznej lub amniopunkcji.

Rokowanie

• Ryzyko wystąpienia choroby u dziecka w ponownej ciąży należy określić na podstawie przebiegu poprzedniej ciąży. 
• Dzięki nowoczesnemu leczeniu można oczekiwać prawidłowego rozwoju neurologicznego u ponad 90% wszystkich dzieci z immunizacją Rh.
• Powikłania mogą obejmować anemię, zatrzymanie płynów, niewydolność serca, uszkodzenie mózgu, a nawet obumarcie płodu.

Dodatkowe informacje

• Niedokrwistość (anemia)
• Izoimmunizacja w zakresie czynnika Rh — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden