Co to jest zaburzenie dwubiegunowe?

Choroba afektywna dwubiegunowa objawia się poważnymi wahaniami napędu i aktywności oraz nastroju — epizodami, w których na przemian występują podwyższony (maniakalny) nastrój i przygnębienie (depresja). Objawy depresji to stłumiony nastrój, brak radości i zainteresowania, osłabienie napędu (utrata energii) i zmęczenie. Objawami manii są euforia i podwyższony nastrój, niezwykle duża aktywność (dużo energii), gadatliwość, pochopne zachowanie i zmniejszone zapotrzebowanie na sen. W obu fazach występują lęk, drażliwość, problemy z koncentracją, zaburzenia snu i tendencje samobójcze. Istnieją różne podtypy choroby afektywnej dwubiegunowej.

Choroba afektywna dwubiegunowa rzadko występuje u dzieci, częściej pojawia się po okresie dojrzewania. Jeśli chodzi o częstotliwość występowania, badania przyniosły bardzo różne wyniki. Może to wynikać ze sposobu odgraniczana normy od patologii i zakresu dysfunkcji wymaganego do rozpoznania choroby. Częstotliwość występowania wyraźnie wykształconej choroby u dorosłych szacuje się na ok. 2%, dla lżejszych form ok. 2–3%; nazywa się to spektrum dwubiegunowym. Prawie połowa przypadków ujawnia się po raz pierwszy w okresie młodzieńczym.

Przyczyna

Choroba afektywna dwubiegunowa jest przede wszystkim dziedziczna. U dzieci, których rodzice cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową, częściej występują zaburzenia afektu, ale także stany lękowe i ADHD. Leki stabilizujące nastrój są zdecydowanie pomocne. W przypadkach, w których rodzicom udało się pomóc litem, dzieci rzadziej cierpią na ADHD jako zaburzenie współistniejące, mają lepsze rokowanie i też odnoszą korzyści z leczenia litem.

Diagnostyka

Zaburzenia ze spektrum dwubiegunowego u dzieci i młodzieży nie są łatwe do rozpoznania. Granica względem innych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza deficytów regulacji życia emocjonalnego w ADHD, w niektórych przypadkach nie jest jednoznaczna. Nieleczona choroba afektywna dwubiegunowa ma jednak tak poważne powikłania, że etycznie wątpliwe jest „po prostu najpierw odczekać”. U dzieci i młodzieży należy rozważyć chorobę w przypadku szeregu problemów, w tym depresji, ADHD, zaburzeniach zachowania, drażliwości, napadach złości, tikach, traumatyzacji i lęku, zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały zaburzenia afektywne lub nadużywanie narkotyków. Często pacjent musi być obserwowany przez pewien czas, aż do jednoznacznego rozpoznania zaburzenia; w tym przypadku zaleca się prowadzenie dziennika wahań nastroju. Diagnostyka i leczenie zaburzenia dwubiegunowego to zadanie dla specjalistów.

Wczesne oznaki

Niektórzy rodzice dzieci z chorobą afektywną dwubiegunową zgłaszają, że takie objawy u dzieci, jak zaburzenia snu, wahania nastroju, wściekłość, niepokój i lęk, zaczęły się przed ukończeniem 3. roku życia. Nawet jeśli objawy wydają się nieswoiste, dzieci te różnią się od dzieci z innymi chorobami psychicznymi, a także od zdrowych dzieci. Do szóstego roku życia wykazują one więcej napadów wściekłości, większą drażliwość, impulsywność, nadpobudliwość, a także większe problemy z koncentracją uwagi niż inne dzieci. Może to łatwo prowadzić do błędnej interpretacji i być postrzegane jako ADHD lub problemy w zakresie interakcji. Dopiero w wieku od 7. roku życia zgłaszane są bardziej typowe objawy, takie jak depresja, mania, myśli samobójcze i oznaki poważnych zaburzeń psychicznych (psychozy).

W pełni rozwinięte zaburzenie dwubiegunowe

Kiedy choroba pojawia się wcześnie, często rozwija się również ciężej, z bardziej mieszaną manią, drażliwością, psychozą, ADHD i innymi chorobami psychicznymi oraz mniejszą skutecznością profilaktycznego leczenia litem. Typowy jest stopniowy rozwój i bardziej gwałtowne wahania, które mogą występować kilka razy dziennie. Przebieg jest prawie przewlekły, z nielicznymi lub krótkimi fazami neutralnego nastroju. Hiperseksualność wydaje się być niemal swoistym objawem manii. Gesty samobójcze często występują we wczesnych stadiach choroby, w epizodach depresyjnych i mieszanych.

Leczenie

Skuteczny plan leczenia obejmuje przyjmowanie leków, zapisywanie objawów w dzienniku, informowanie o chorobie, rozmowy psychoedukacyjne, minimalizowanie stresu i zdrowy tryb życia z wystarczającą ilością snu, regularnymi posiłkami, w tym śniadaniem, oraz rozważnym spożywaniem alkoholu. W przypadku wyraźnych objawów maniakalnych, osoba dotknięta chorobą musi być leczona stacjonarnie, aby chronić ją przed własnym niedbałym zachowaniem i niewłaściwymi skłonnościami. Ma również na celu zapewnienie przyjmowania leków. Zwykle młodzi pacjenci mają ograniczoną świadomość choroby i dlatego rzadkością jest samoistna wola leczenia. Często konieczna jest więc przymusowa hospitalizacja.

Jaki jest przebieg choroby i rokowanie?

Zaburzenie dwubiegunowe jest poważną chorobą o wysokiej podatności na chorobę i śmiertelności. Choroba objawia się wcześnie, w połowie przypadków przed 19. rokiem życia. Chorobę rozpoznaje się średnio dziesięć lat po wystąpieniu objawów.

Leki stabilizujące nastrój wydają się zmniejszać dysfunkcje i zachowania samobójcze. Wskaźnik nawrotów zmniejsza się wraz z zapobiegawczym leczeniem litem.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenie dwubiegunowe u dzieci i młodzieży — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia