Jakie są różne formy zaniedbywania i znęcania się nad dziećmi?
Zaniedbywanie i znęcanie się nad dziećmi dzieli się zwykle na następujące grupy, które jednak często się pokrywają:
- Zaniedbywanie. Potrzeby dzieci, zarówno fizyczne jak i emocjonalne, nie są zaspokajane.
- Przemoc fizyczna. Obejmuje każdą zamierzoną przemoc fizyczną, taką jak bicie, przypalanie lub nieprzypadkowe urazy głowy u niemowląt.
- Przemoc psychiczna. Okoliczności, które mogą zaburzać rozwój psychiczny dziecka. Należą do nich np. odrzucenie lub stawianie nadmiernych wymagań.
- Wykorzystanie seksualne. Dzieci narażone na przemoc seksualną.
Jak rozpoznaje się znęcanie się nad dziećmi i ich zaniedbywanie?
Zaniedbywanie i znęcanie się nad dziećmi nadal często pozostaje niewykryte. Podejrzenie, że doszło do znęcania się nad dzieckiem, może być zgłaszane przez różne osoby, np. przez szkołę, personel medyczny lub określone punkty kontaktowe dla dzieci i młodzieży, ale także przez samych poszkodowanych lub członków rodziny. Zadaniem lekarza jest wówczas dokładne wyjaśnienie sytuacji poprzez rozmowę z rodziną i zbadanie dziecka w celu dokładnej oceny stanu rozwoju fizycznego i psychicznego oraz ewentualnych urazów. Ważne jest, aby postępować z wyczuciem i bez uprzedzeń. Najważniejszym celem poza sytuacją bezpośredniego zagrożenia jest uzasadnienie lub obalenie podejrzenia, że dobro dziecka jest zagrożone. Etapy dochodzenia zależą od powagi i charakteru podejrzenia o znęcanie się nad dzieckiem.
Zaniedbywanie
Zaniedbywanie dzieci może objawiać się w różny sposób. Niewłaściwe odżywianie lub nieodpowiednia opieka nad dziećmi mogą mieć skutki fizyczne, takie jak zmniejszony wzrost, objawy skórne lub zły stan uzębienia. Choroby związane z niedoborem witamin, które są obecnie rzadkie, mogą również występować u niedożywionych dzieci i powinny być rozpoznawane przez lekarzy. Ważne jest zwrócenie uwagi na badania profilaktyczne i szczepienia dzieci, które mogły zostać pominięte. Trudniejsze do oceny są możliwe psychologiczne konsekwencje zaniedbania, które mogą przejawiać się w problemach behawioralnych, takich jak nadpobudliwość, zaburzenia przywiązania lub depresja. Lekarz prowadzący powinien w każdym przypadku ponownie zobaczyć takie dziecko, aby móc ocenić przebieg rozwoju.
Przemoc fizyczna
Możliwość przemocy fizycznej powinna być generalnie brana pod uwagę u dzieci w przypadku każdego rodzaju obrażeń. Należy jednak pamiętać, że dzieci są również narażone na wysokie ryzyko obrażeń wynikające z ich naturalnych zachowań. Istnieją zatem pewne wzorce urazów, które powinny wzbudzić szczególne podejrzenia. Po upadkach na przykład, urazy takich obszarów jak szyja, pośladki i tułów są raczej rzadkie. Niektóre złamania kości, np. skomplikowane złamania czaszki powinny być dokładnie zbadane i sprawdzone pod kątem wiarygodności. Symetryczne, ostro odgraniczone oparzenia suche lub oparzenia wilgotne bez nacieków, zwłaszcza w nietypowych miejscach, również powinny być wyjaśnione bardziej szczegółowo.
Poważną konsekwencją przemocy fizycznej wobec dzieci mogą być urazy wewnętrzne narządów jamy brzusznej lub krwotok śródczaszkowy po nieprzypadkowych urazach głowy u niemowląt. Jeśli lekarze podejrzewają przemoc fizyczną jako przyczynę urazu, dziecko może wymagać przyjęcia do szpitala w celu przeprowadzenia dalszych badań. Często obejmują one badanie ultrasonograficzne narządów jamy brzusznej, obrazowanie czaszki za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego oraz badanie rentgenowskie szkieletu, zwłaszcza u dzieci poniżej drugiego roku życia.
Najpóźniej przy powtarzających się nietypowych urazach lekarz powinien sprawdzić, czy nie doszło do przemocy fizycznej. Zdarza się, że mimo poważnych obrażeń rodzice często późno kontaktują się z lekarzami, a winą za wypadek obarczają dziecko. W takiej sytuacji zadaniem personelu medycznego jest dokładne sprawdzenie, czy opisany przebieg wypadku pokrywa się z istniejącymi obrażeniami.
Przemoc psychiczna
Przemoc psychiczna bywa trudna do rozpoznania, ale może mieć poważny wpływ na stan psychiczny i rozwój dziecka. Podobnie, wiele objawów psychicznych może występować również bez podłoża przemocowego, dlatego konieczna jest dokładna ocena z udziałem psychiatrów dzieci i młodzieży. Możliwe objawy to depresja, silna złość i agresja, zaburzenia odżywiania, zaburzenia lękowe i wycofanie społeczne. Wszystkie te objawy są silnie uzależnione od wieku. Podczas gdy na przykład u małych dzieci pojawiają się zaburzenia rozwoju mowy lub problemy behawioralne, takie jak późne ssanie kciuka, dzieci w wieku szkolnym częściej wykazują zachowania nadpobudliwe lub zaburzenia kontaktu. Po drastycznym wydarzeniu u dzieci i młodzieży może również wystąpić zespół stresu pourazowego, który może objawiać się powracającymi wspomnieniami, koszmarami sennymi i wycofanym zachowaniem. W celu rozpoznania i leczenia zaburzeń psychicznych dotknięte nimi dziecko jest zwykle kierowane do lekarzy lub ośrodków specjalizujących się w psychiatrii dzieci i młodzieży. Jednak nawet w tych przypadkach ważna jest ocena stanu rozwoju dziecka, np. na podstawie wzrostu i wagi.
Wykorzystywanie seksualne
Wykorzystywanie seksualne obejmuje szerokie spektrum możliwych czynów wobec dzieci, od niewłaściwego obnażania się dorosłych po gwałt. Konsekwencje są zwykle bardzo niespecyficzne i obejmują reakcje emocjonalne i psychiczne, ale nierzadko zdarza się, że dzieci wykazują zachowania seksualne nieodpowiednie dla ich wieku. Ponieważ jest to bardzo delikatny proces, rozmowom i badaniom powinni w każdym przypadku towarzyszyć specjaliści przeszkoleni w zakresie psychologii. W tym czasie decyduje się również o pilności leczenia i zaangażowaniu urzędu do spraw młodzieży w celu ochrony dziecka.
Dalsze kroki
Szczegółowa rozmowa i badanie lekarskie to najważniejsze pierwsze kroki. Powinny być one przeprowadzone szczególnie dokładnie, jeśli istnieje podejrzenie znęcania się. W zależności od sytuacji i dalszego zagrożenia dla dziecka, w porozumieniu z rodziną odbywają się konsultacje z innymi specjalistami, pracownikami o wykształceniu psychospołecznym oraz z innymi instytucjami, takimi jak opieka nad młodzieżą, ośrodki ochrony dzieci i poradnie, a także podejmowane są pewne środki w celu ochrony dziecka. Jedną z możliwości jest tak zwana konferencja pomocowa: Tutaj rodzina spotyka się z pomocnikami z różnych dziedzin i opiekunami takimi jak nauczyciele, aby omówić sytuację dziecka. Jeśli istnieje poważne zagrożenie dla dobra dziecka, osoby prowadzące leczenie mogą w pewnych okolicznościach zaangażować też urząd ds. młodzieży, a nawet policję bez zgody rodziców i z pominięciem tajemnicy lekarskiej.
Dodatkowe informacje
- Wykorzystywanie seksualne dzieci
- Nieprzypadkowe urazy głowy u niemowląt
- Zaniedbywanie i znęcanie się nad dziećmi
- Działania w przypadku znęcania się nad dziećmi i ich zaniedbywania
- Zespół stresu pourazowego
- Urazy wywołane wstrząsami – informacje dla lekarzy
- Znęcanie się nad dziećmi i ich zaniedbywanie – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski