Co to są urojenia?
Definicja
Urojenie to błędna ocena świata rzeczywistego, przy której upiera się chory. Urojenia mogą mieć bardzo różną treść, ale często dzielą się na pewne grupy, np. :
- Urojenia prześladowcze (przekonanie o byciu śledzonym)
- Zazdrość urojona (przekonanie, że partner zdradza)
- Urojenia wielkościowe (przekonanie o byciu wybranym i osiągnięciu czegoś nadmiernie wielkiego)
- Urojenia erotyczne (przekonanie o byciu obiektem miłości innej osoby)
- Urojenia związane z ciałem (np. przekonanie o deformacji własnego ciała)
- Kompleksowe błędne interpretacje pamięci są również zaliczane do urojeń (kompleksowe doświadczenia déja vu).
Ponadto lekarze wyróżniają następujące cechy urojeń:
- Dziwaczne treści urojeniowe w ogóle nieprzystające do rzeczywistości (np. wyobrażenie, że obce mocarstwa wszczepiły w czaszkę danej osoby urządzenie podsłuchowe); pomysły niedziwaczne nie odpowiadają rzeczywistości danych osób, ale byłyby w zasadzie możliwe.
- Jeśli osoba cierpiąca na depresję urojeniowo wierzy, że jest śmiertelnie chora, to jest to urojenie zgodne z nastrojem (dopasowane). Niekompatybilnym z nastrojem pomysłem przy depresji byłby pomysł, że wynalazło się coś niesamowicie pomocnego. Taki pomysł „pasowałby” do manii.
Należy odróżnić urojenia od objawów, które wydają się podobne, takich jak:
- Omamy, w których występują zaburzenia percepcji i w których chory słyszy lub widzi rzeczy, których nie ma.
- Splątanie, czyli brak orientacji w czasie, miejscu i co do własnej osoby.
- Depersonalizacja, czyli poczucie, że własna osoba, własne myśli, uczucia itp. są obce.
- Myślenie „magiczne”, jakie ma miejsce w niektórych religiach, a także jest obserwowane u niektórych ludzi czy też występuje u dzieci.
Kiedy występują?
Urojenia występują towarzysząco lub jako jeden z objawów głównych w kilku chorobach, na przykład demencji, majaczeniu, schizofrenii, psychozach, także w zaburzeniach lękowych lub zespole stresu pourazowego, zaburzeniach rozwojowych, stanach splątania, a także w niektórych chorobach narządowych.
Według badań objawy urojeniowe można stwierdzić u 1–8% populacji, a pojedyncze urojenia u 10–15%.
Dane dotyczące częstotliwości występowania są jednak trudne do zebrania, ponieważ z jednej strony dość duży odsetek zdrowych ludzi trwa przy ideach, które wydają się urojeniami (np. wiara w duchy), a z drugiej strony granica między „normalnymi” wyobrażeniami a urojeniami jest płynna. Ponadto urojenia mają negatywną konotację w społeczeństwie, dlatego niektórzy ich nie zgłaszają.
Co jest przyczyną powstawania urojeń?
Urojenia są jednym z podstawowych objawów chorób psychicznych, ale mogą występować także w różnych innych schorzeniach. Urojenia są głównym objawem psychozy (dotyczy to przede wszystkim schizofrenii); jednocześnie mogą występować omamy i/lub zaburzenia myślenia. Urojenia bez uprzedniego zatrucia lekami/narkotykami lub choroby fizycznej świadczą o psychozie pierwotnej, w przeciwnym razie jest to psychoza wtórna (objawy są wynikiem choroby somatycznej).
Oprócz uporczywych chorób psychotycznych istnieje również rozpoznanie ostrego przemijającego zaburzenia psychotycznego, w którym objawy z definicji trwają krócej niż 3 miesiące.
Możliwe przyczyny
- Otępienie
- Wyróżnia się różne rodzaje otępienia, wśród których najczęstszym jest choroba Alzheimera.
- Choroba występuje u osób starszych, ale czasami już w 50 lub 60 roku życia.
- Z powodu zwyrodnieniowego uszkodzenia komórek nerwowych w mózgu stopniowo zmniejszają się zdolności umysłowe i zanika pamięć.
- Wczesne objawy to awolicja, utrata radości z pracy, zaniedbywanie rutynowych czynności i narastające roztargnienie.
- Późniejsze oznaki to słabnąca koncentracja, brak zdolności do uczestniczenia w rozmowie, powtarzalność w mowie, zachowaniu i myślach oraz to, że nieistotne rzeczy powodują nadmierne zamartwianie się.
- Urojenia mogą wystąpić, ale nie odgrywają roli we właściwym rozpoznaniu.
- Poziom czuwania nie ulega zmianie.
- Schizofrenia
- Następuje zasadnicza zmiana w myśleniu i w postrzeganiu rzeczywistości, a często także zmiany emocjonalne.
- Typowymi objawami schizofrenii są ugłośnienie myśli (osoba dotknięta chorobą ma wrażenie słyszenia myśli), przesyłanie lub odsłonięcie myśli (chory uważa, że jego myśli są wprowadzane do jego głowy z zewnątrz lub ulegają bez jego udziału przekazywaniu osobom trzecim), rozpowszechnianie myśli, urojenia, omamy słuchowe w postaci głosów, z którymi chorzy rozmawiają w trzeciej osobie, a także zaburzenia myślenia i tzw. objawy negatywne (apatia, mało emocji itp.).
- Zaburzenie urojeniowe
- Choroba charakteryzuje się rozwojem pojedynczego urojenia lub serii powiązanych ze sobą urojeń.
- Treść urojeń jest bardzo różna, ale często powtarzają się prześladowanie, zazdrość, zatrucie, zakażenie, poczucie chorego, że jakaś osoba życzy mu źle lub że jest on dotknięty poważną chorobą fizyczną.
- Delirium tremens
- Zwykle występuje jako powikłanie nagłego odstawienia alkoholu po długim okresie nadmiernego spożywania alkoholu.
- ostre stany splątania z dezorientacją, zaburzenia myślenia, omamy
- Występują silne objawy fizyczne, takie jak drżenie, pocenie się, nudności, wymioty, niepokój, drażliwość i bezsenność.
- wysoka częstość akcji serca, wysokie ciśnienie krwi, rozszerzone źrenice, pocenie się; potencjalnie zagrażające życiu
- Średni czas trwania wynosi tydzień. Stosuje się terapie łagodzące.
- Depresja
- Pacjenci są początkowo silnie depresyjni i sporadycznie występują u nich takie objawy jak urojenia.
- Często urojenia są objawami depresji, czyli dotyczą negatywnych, pesymistycznych rzeczy, takich jak poczucie winy, nadchodząca katastrofa czy bycie zrujnowanym lub zupełnie samotnym i niekochanym.
- Mania z objawami psychotycznymi
- Nastrój jest euforyczny, chorzy często doświadczają niemal niekontrolowanego euforycznego nastroju.
- Temu euforycznemu nastrojowi towarzyszy zwiększona energia, która prowadzi do nadaktywności, przyspieszenia mowy i przepływu myśli oraz zmniejszenia potrzeby snu.
- Dana osoba nie może się skoncentrować i łatwo się rozprasza.
- Samoocena jest często zawyżona, pacjenci są przekonani, że uratowali świat lub dokonali niesamowitych wynalazków i tym podobne.
- Utrata normalnych zahamowań społecznych może prowadzić do zachowań, które są lekkomyślne, brawurowe, niewłaściwe i nietypowe dla danej osoby (rausz zakupowy, nawiązywanie intymnych relacji z praktycznie nieznajomymi osobami).
- Mogą również wystąpić urojenia (zwykle nadmiernie pozytywne wyobrażenia) lub omamy (zwykle głosy mówiące bezpośrednio do pacjenta).
- Inne zaburzenia psychiczne
- Urojenia mogą występować również w zaburzeniach lękowych, zespole stresu pourazowego, psychozie poporodowej, zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych lub zaburzeniach osobowości.
- Zapalenie mózgu
- Zapalenie mózgu to stan zwykle spowodowany zakażeniem bakteriami, wirusami lub innymi patogenami.
- Jest to bardzo rzadka przyczyna urojeń.
- Najczęstsze objawy to gorączka, ból głowy, napady padaczkowe i splątanie.
- Mogą wystąpić porażenia, zaburzenia mowy i zaburzenia chodu.
- Guzy mózgu
- pierwsze wystąpienie zwykle z innymi objawami i oznakami
- Objawy różnią się w zależności od tego, gdzie guz jest zlokalizowany w mózgu, i mogą obejmować jedno lub więcej z następujących zjawisk: bóle głowy nasilające się szczególnie w nocy i w pozycji leżącej, nudności i wymioty, zaburzenia widzenia, napady padaczkowe, trudności w mówieniu i poruszaniu się, wyraźnie nasilone zmęczenie i zmiany psychiczne.
- Inne przyczyny
- inne choroby zakaźne/zapalne mózgu lub układu nerwowego, takie jak neuroborelioza, stwardnienie rozsiane, krwotoki mózgowe, ciężkie urazy mózgu
- Bardzo wysoka gorączka w przypadku zakażenia/zatrucia krwi może powodować przejściowe urojenia.
- niewydolność narządowa (serce, wątroba, nerki)
- niektóre choroby genetyczne
Co mogą zrobić członkowie rodziny?
Pomocne jest, jeżeli członkowie rodziny zachowują jak największy spokój i próbują uspokoić chorego i się nim zaopiekować. Omawianie, ile prawdy jest w urojeniach chorego, rzadko jest dobrym pomysłem.
Pacjenci z urojeniami często cierpią również na inne dolegliwości, takie jak obniżony nastrój, zaburzenia snu, objawy psychosomatyczne. Z powodu tych dolegliwości pacjenci mogą chcieć iść do lekarza, podczas gdy z ich punktu widzenia urojenia raczej nie stanowią problemu.
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
Urojenia najczęściej występują na tle choroby, która wymaga leczenia. W wielu przypadkach pacjenci nie mają przekonania, że doświadczają urojeń będących częścią poważnej choroby, i dlatego trudno ich przekonać, że badanie lub terapia są konieczne.
Pacjenci czasami stanowią zagrożenie dla siebie, a niekiedy także dla innych. Często rodzina lub przyjaciele zauważają zmianę w zachowaniu danej osoby i doradzają zgłoszenie się do lekarza. Jeżeli to nie nastąpi, chorzy często w ogóle nie otrzymują odpowiedniej terapii lub otrzymują ją bardzo późno.
Urojenia bardzo często są objawami poważnej choroby psychicznej lub somatycznej; zalecane jest szybkie badanie lekarskie i leczenie.
Jak postępuje lekarz?
Historia choroby
Lekarz może zadać następujące pytania:
- Kiedy po raz pierwszy pojawiły się objawy?
- Jak rozwijały się objawy?
- Czy wcześniej występowały podobne objawy?
- Czy występują inne choroby?
- Czy regularnie przyjmujesz leki?
- Czy objawy mogą być spowodowane abstynencją po długim okresie nadużywania alkoholu?
- Czy na krótko przed wystąpieniem objawów występowało narażenie na ekstremalny stres psychiczny/fizyczny?
- Czy przed wystąpieniem obecnych dolegliwości występowała depresja?
- Czy możliwe jest zatrucie? Czy przyjmuje Pan/Pani środki odurzające?
Badanie lekarskie
Częścią rutynowego badania jest również badanie fizykalne (zwłaszcza neurologiczne) w celu wykluczenia podstawowej choroby fizycznej.
Lekarz może zalecić wykonanie kilku badań krwi lub procedur obrazowych (USG, RTG itp.). Często wykonuje się tomogram komputerowy lub rezonans magnetyczny mózgu, aby wykluczyć choroby neurologiczne.
Skierowanie do specjalistów (psychiatra, neurolog) lub przyjęcie do szpitala
To, czy osoba z urojeniami potrzebuje terapii, zależy od rodzaju i nasilenia urojenia, obecności innych objawów, ryzyka wyrządzenia krzywdy sobie/innym oraz tego, jak bardzo objawy zakłócają codzienne życie pacjenta.
Urojenia o ostrym początku w wielu przypadkach wymagają szybkiej hospitalizacji w celu znalezienia przyczyny objawów i zapewnienia pacjentowi niezbędnego leczenia.
Jeśli przyczyna jest fizyczna (majaczenie, otępienie, dysfunkcja tarczycy, choroby wątroby/nerek itp.), terapia będzie skierowana na te choroby. Urojenia zmniejszają się lub całkowicie znikają w trakcie leczenia.
Jeśli przyczyną jest choroba psychiczna, celem terapii jest dokładne wyleczenie choroby podstawowej za pomocą leków i/lub psychoterapii, jak również procedur wspomagających. Udaje się to w różnym stopniu w zależności od zaburzenia. Dla niektórych pacjentów pozostaje to jednorazowym incydentem, u innych objawy nawracają lub nawet stają się przewlekłe.
Dodatkowe informacje
- Depresja
- Omamy
- Splątanie
- Otępienie
- Schizofrenia
- Zaburzenia lękowe
- Zespół stresu pourazowego
- Zaburzenie urojeniowe
- Delirium tremens
- Nadużywanie alkoholu
- Zaburzenie dwubiegunowe
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
- Zaburzenia osobowości
- Zapalenie mózgu
- Neuroborelioza
- Stwardnienie rozsiane
- Zakażenie krwi (sepsa)
- Objawy urojeniowe — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Thomas M. Heim, dr n. med., dziennikarz naukowy, Freiburg
- Susanne Meinrenken, dr med., Brema