Co to jest guz mózgu?
Definicja
Guz mózgu to zmiana tkankowa, która wywodzi się z tkanki mózgowej, opon mózgowych, nerwów czaszkowych lub przysadki mózgowej. Mogą być one łagodne lub złośliwe. Jednoznaczne rozróżnienie nie zawsze jest możliwe, ponieważ początkowo łagodne guzy mózgu mogą się przekształcić i zezłośliwieć. Te tzw. pierwotne guzy mózgu rosną w różnym tempie w zależności od typu. Wtórne guzy mózgu to przerzuty w mózgu, które rozwijają się z guzów w innych narządach.
Klasyfikacja
Pierwszym kryterium klasyfikacji jest pochodzenie guza w zależności od typu tkankowego. W zależności od tego, jak złośliwy jest guz mózgu, jest on klasyfikowany przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) stopniami od I do IV:
- I: niewielki rozrost komórek, często uleczalny operacyjnie
- II: niewielki rozrost komórek, ale rozprzestrzenianie się do sąsiednich tkanek
- III: nowotwór złośliwy
- IV: szybko rosnący, złośliwy guz
Kolejne kryteria są wyprowadzane z molekularnych markerów genetycznych, takich jak mutacje genów.
Rodzaje tkanek
- Największą część stanowią tzw. glejaki (gwiaździaki, skąpodrzewiaki, wyściółczaki).
- Oponiaki rozwijają się w oponach mózgowych.
- Nerwiaki osłonkowe powstają w nerwach czaszkowych (nerwiak nerwu słuchowego).
- Gruczolaki przysadki to nowotwory przysadki mózgowej.
- W rzadkich przypadkach guzy mózgu mogą występować w komórkach nerwowych (np. zwojakoglejak) lub komórkach embrionalnych (np. rdzeniak zarodkowy).
Objawy
W zasadzie wszystkie guzy mózgu mogą prowadzić do podobnych objawów. Objawy zależą od tego, gdzie dokładnie znajduje się guz, jak szybko rośnie i jak jest duży. Guz mózgu może powodować wiele objawów, ponieważ może wywierać nacisk na tkankę mózgową, wrastać w tkankę mózgową i wpływać na funkcję dotkniętej tkanki.
W ten sposób guz może uszkodzić lub zniszczyć obszary odpowiedzialne za widzenie, funkcje motoryczne, równowagę, mowę, słuch, pamięć, a także kontrolę zachowania.
Guzy mózgu mogą również powodować obrzęk otaczających tkanek, który zwiększa ciśnienie wewnątrzczaszkowe i nasila objawy. Obrzęk mózgu może być bardzo niebezpieczny. Wynika to z faktu, że mózg jest otoczony twardą czaszką (cranium). Ponieważ z powodu ściśle przylegających kości czaszki tkanka mózgowa nie może zwiększyć objętości, przy obrzęku mózgu tkanka mózgu jest ściskana. Przy odpowiednio dużym wzroście ciśnienia cały mózg jest uciskany w jednym kierunku, w którym obrzęknięte tkanki mogą ustąpić: do otworu na spodniej stronie dołu czaszkowego (przejście od mózgu do rdzenia kręgowego). Jeśli mózg zostanie wciśnięty do tego otworu, struktury mózgu, istotne dla kontroli oddychania i pracy serca, mogą zostać uszkodzone.
Typowe objawy
- nowy ból głowy, zwłaszcza po przebudzeniu
- napady drgawkowe (padaczkowe)
- niejasnego pochodzenia nudności i wymioty
- zaburzenia widzenia w postaci rozmazanego obrazu, podwójnego widzenia, utraty widzenia w jednym polu (jeżeli np. zaburzone jest prawe pole widzenia, przy patrzeniu wprost nie widzi się niczego po prawej stronie).
- stopniowa utrata czucia lub zdolności poruszania się (funkcji motorycznych) w ramieniu lub nodze
- zaburzenia równowagi, zawroty głowy
- trudności z mową
- zaburzenia słuchu
- zmęczenie aż do senności
- narastające splątanie
- zmiany osobowości lub zachowania
- zaburzenia hormonalne: guzy przysadki mózgowej, czyli guzy w wyższym ośrodku hormonalnym mózgu, powodują zmiany hormonalne, np. brak miesiączki, impotencję, wydzielinę z piersi (mlekotok) czy zaburzenia wzrostu.
- jeśli wskutek guza dojdzie do krwotoku mózgowego, mogą pojawić się również dość nagle, jak w udarze zaburzenia widzenia, mowy, funkcji motorycznych itp.
Przyczyny
Przyczynami mogą być także różne choroby genetyczne oraz promieniowanie jonizujące (promieniowanie radioaktywne). Z drugiej strony nie ma zależności między występowaniem guzów mózgu a m.in. paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu, używaniem telefonu komórkowego czy urazami czaszki.
Częstość występowania
- Guzy mózgu mogą występować u dzieci, ale najczęściej rozwijają się u osób w wieku od 55 do 64 lat.
- Około 60% guzów mózgu jest złośliwych, czyli z czasem niszczy otaczające je tkanki, ponieważ rośnie w sposób niekontrolowany.
- Ogólnie w Europie Środkowej co roku u około 17 mężczyzn i 20 kobiet na 100 000 mieszkańców diagnozuje się guza mózgu.
- U osób dorosłych najczęściej występują glejaki niedojrzałe i oponiaki.
- W przypadku dzieci dominują z kolei gwiaździaki, rdzeniaki zarodkowe, wyściółczaki oraz czaszkogardlaki.
Badania dodatkowe
Początkowo objawy i dolegliwości mogą być niejasne i nie występować stale, co utrudnia rozpoznanie. Ponadto wiele innych chorób może powodować podobne objawy.
Ważne jest wychwycenie wyżej wymienionych objawów i lekarskie badanie fizykalne z naciskiem na badanie układu nerwowego.
Dalsza diagnostyka obejmuje tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny mózgu lub bardziej specjalistyczne badania, które pozwolą określić dokładną lokalizację i rozległość podejrzanego guza mózgu. Inne procedury obrazowania mogą obejmować angiografię (obrazowanie naczyń z podaniem środka kontrastowego) lub pozytonową tomografię emisyjną (PET).
Badanie obejmuje również pobranie próbki tkanki, zbadanie płynu mózgowo-rdzeniowego, stężenia hormonów we krwi oraz elektroencefalogramu (EEG; pomiar fal mózgowych).
Leczenie
Określenie typu guza mózgu jest ważne, ponieważ istnieje wiele różnych typów i podtypów. Wiążą się one z różnym poziomem ryzyka szybkiego wzrostu i wymagają różnych strategii leczenia.
Możliwe środki to operacja, radioterapia i chemioterapia.
Operacja
- Jeśli to możliwe, guz jest usuwany całkowicie.
- Może być konieczne połączenie operacji, radioterapii i chemioterapii.
Radioterapia
- Zazwyczaj wykonywana jest 2 do 4 tygodni po operacji w celu zniszczenia tkanki, która nie mogła być całkowicie usunięta chirurgicznie.
- Dawka zależy od wrażliwości guza na promieniowanie.
Chemioterapia
- Zyskuje coraz większe znaczenie w leczeniu guzów mózgu.
- Stosowana głównie w przypadku takich nowotworów jak glejaki, glejaki anaplastyczne oraz
chłoniaki OUN.
Leki
Kortyzon
- Działa odbarczająco na tkanki otaczające guz, dzięki czemu poprawia objawy, które mogą być spowodowane zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym.
- Często stosowany również przed zabiegami chirurgicznymi.
Inne
- Infuzje z mannitolem przeciwko obrzękowi tkanek.
- Podawanie leków przeciw padaczce, jeśli guz wyzwala napady.
Dalsze postępowanie
Należy odbywać regularne wizyty kontrolne u leczących neurologów.
Rokowanie
O rokowaniu najbardziej decyduje rodzaj guza. Istotny jest również wiek, stan kliniczny pacjenta oraz lokalizacja guza.
Ogólna oczekiwana długość życia
Wskaźniki 5-letnich przeżyć dla przypadków zdiagnozowanych w latach 2007-2011 wynoszą:
- nowotwory łagodne: mężczyźni 93,4%, kobiety 95,6%
- nowotwory złośliwe: mężczyźni 30,3%, kobiety 33,1%
Dodatkowe informacje
- Nowotwory śródczaszkowe u osób dorosłych – informacje dla personelu medycznego
Autorka
- Susanna Allahwerde, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent