Co to jest zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?
Definicja
W zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym chory cierpi z powodu obsesyjnych myśli. Musi nieustannie wykonywać określone czynności.
Objawy
Można wyróżnić obsesyjne myśli i kompulsje; mogą one również występować łącznie. Typowymi objawami współistniejącymi mogą być napięcie, udręka i niepokój.
Obsesyjne myśli
Chorzy odczuwają powtarzalny przymus nieprzyjemnych myśli i wyobrażeń. Takie obsesyjne myśli mogą być przerażające i nieracjonalne. W wielu przypadkach obsesyjne myśli dotyczą lęku przed zakażeniami, chorobami i przemocą.
Chory doświadcza tych obsesyjnych myśli jako własnych i najczęściej bezskutecznie próbuje im się oprzeć.
Kompulsje
Kompulsje są zwykle reakcją na obsesyjne myśli i ich realizacją. Mają one służyć jako środek zapobiegający wystąpieniu zdarzeń wywołujących obawy. Chory wierzą, że te zdarzenia mogą być źródłem nieszczęścia dla nich lub innych.
Chociaż większość chorych zdaje sobie sprawę, że kompulsje są bezcelowe, nie może ich powstrzymać lub przychodzi im to z trudem. Prawie zawsze mają oni też poważne wątpliwości co do zupełności i/lub poprawności swoich działań bądź decyzji.
Niemożność wykonania kompulsji powoduje wzrost napięcia i lęku, trudnych do zniesienia przez chorego. Wykonanie kompulsji rozładowuje lęk i napięcie tylko na krótki czas, aby powrócić z większą intensywnością. To wyjaśnia częstą potrzebę powtarzania kompulsji.
Kompulsywnymi powtórzeniami mogą być np. częste mycie rąk (przymus mycia), sprawdzanie drzwi i zamków (przymus kontroli), układanie przedmiotów (przymus porządku) lub rytuały liczenia.
Kompulsje mogą dotyczyć skóry, włosów i paznokci, np. wyrywanie włosów (trichotillomania), onychotillomania (niszczenie lub wyrywanie paznokci) i suchej skóry ze stanem zapalnym spowodowanym nadmiernym myciem rąk.
Współistniejące zaburzenia psychiczne
Zaburzenia psychiczne, które mogą poprzedzać zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne lub pojawić się w późniejszym okresie przebiegu choroby, to na przykładzaburzenia lękowe, zaburzenie lękowe z napadem lęku [lęk paniczny], fobia społeczna zaburzenia odżywiania depresje.
Obsesyjne myśli lub kompulsje mogą powodować poważne ograniczenia w codziennym życiu i znacznie obniżyć jego jakość. Chorzy nie mają ograniczonej zdolności intelektualnej, lecz często nie są w stanie wykonywać normalnych, codziennych czynności lub działają wolniej ze względu na nieustanne rozmyślanie, obsesyjne myśli lub kompulsje. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest chorobą wstydliwą, więc chorzy starają się ją ukryć i unikają wizyt u lekarza.
Przyczyny
Przyczyny są prawdopodobnie złożonym współdziałaniem czynników biologicznych, psychicznych i środowiskowych. Przykładowo dana osoba mogła nauczyć się zmniejszać za pomocą rytuałów określone, nieprzyjemne doznania.
Przyczyny zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego mogą również wynikać z pewnych doświadczeń związanych z relacjami z dzieciństwa lub teraźniejszości, a także pewnych wewnętrznych konfliktów chorego i służyć unikaniu ryzyka.
Rola dziedziczności wydaje się mieć szczególne znaczenie w przypadku wczesnego początku choroby (poniżej 15 roku życia), kompulsyjnego porządkowania i współistniejących zaburzeń tikowych.
Rzadka postać zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego występująca w okresie dojrzewania jest wywoływana przez bakterie. W tym przypadku leczenie antybiotykami albo detoksykacja prowadzą do całkowitego wyleczenia.
Czynniki ryzyka
- Krewni, którzy również cierpią na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
- zespół Tourette'a
- drastyczne wydarzenia życiowe lub określone warunki stresowe
Częstotliwość występowania
Na świecie prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego w ciągu życia wynosi 1-3%.
Średni wiek pierwszego wystąpienia tego zaburzenia wynosi 20 lat, a tylko w 15% przypadków rozpoczyna się ono po 36 roku życia.
Badania dodatkowe
Historia choroby – rozmowa z lekarzem
Chorzy często szukają pomocy medycznej z powodu innych dolegliwości, np. problemów ze snem, obniżonego nastroju lub suchej skóry na dłoniach z powodu nadmiernego mycia.
Ze względu na obsesyjne myśli lub kompulsje, chorzy rzadko szukają pomocy medycznej; zazwyczaj to znajomi, członkowie rodziny lub przyjaciele zachęcają lub namawiają chorego, aby to zrobił. Dodatkowe informacje od krewnych mogą zatem dostarczyć istotnych wskazówek pomocnych w identyfikacji zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego
.
Jeśli podczas konsultacji lekarskiej pojawią się oznaki zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, lekarze mogą zadać następujące pytania:
- Czy bardzo często się myjesz?
- Czy dużo sprzątasz?
- Czy często sprawdzasz np. drzwi, krany, zamki?
- Czy masz natrętne myśli o nieprzyjemnej treści, których trudno się pozbyć?
- Czy potrzebujesz dużo czasu na codzienne czynności?
- Czy zwracasz uwagę na porządek i symetrię?
- Od kiedy występują objawy?
- Co wywołuje objawy obsesyjno-kompulsyjne?
- Czy coś z tym kiedyś robiłeś?
- Jak często udaje ci się powstrzymać od działań, do których popychają cię obsesyjne myśli?
- Jak bardzo odczuwasz wpływ obsesyjnych myśli i kompulsji w codziennym życiu, pracy, szkole/nauce?
Badanie przedmiotowe
W celu wykluczenia przyczyn somatycznych lub określenia somatycznych skutków bądź oddziaływania zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego przeprowadza się również badanie przedmiotowo-neurologiczne.
Badania dodatkowe u specjalisty
Niektóre badania, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny mózgu, mogą być przydatne w indywidualnych przypadkach (np. u osób w wieku powyżej 50 lat).
Skierowanie do szpitala
Hospitalizacja, w razie potrzeby również wbrew woli chorego, powinna mieć miejsce, jeśli zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest bardzo poważne i/lub:
- chory zagraża sobie (np. poważnie się zaniedbuje)
- leczenie ambulatoryjne jest niewystarczające
- normalny przebieg dnia i podjęcia leczenia ambulatoryjnego nie są już możliwe
- chory bardzo cierpi z powodu tego zaburzenia i jego udział w codziennym życiu nie jest już możliwy
- współistniejące zaburzenia psychiczne lub somatyczne poważnie utrudniają leczenie ambulatoryjne
- środowisko społeczne raczej utrudnia skuteczne leczenie
Leczenie
Cele leczenia
Celem leczenia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego jest poprawa jakości życia, powrót do aktywności i uczestnictwo w życiu codziennym i społecznym. U wielu chorych leczenie może zmniejszyć objawy o połowę.
Psychoterapia
Terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy - CBT) jest najlepiej ocenianym leczeniem i terapią z wyboru w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Może być prowadzona indywidualnie lub w grupie. W tej formie psychoterapii osoby chorzy uczą się pod nadzorem terapeuty stopniowo konfrontować z obsesyjnymi myślami i kompulsjami, aż przestaną one wywoływać u nich lęk lub reakcję unikania. Zaleca się, aby opiekunowie byli zaangażowani we wdrażanie CBT.
Leki
Leki są stosowane, w przypadku odmowy uczestnictwa w terapii CBT przez chorego lub z uwagi na stopień ciężkości zaburzenia uniemożliwiający przeprowadzenie terapii.
Wdraża się leki stosowane również w leczeniudepresji lub niektórych zaburzeń lękowych, takie jak inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny lub trójpierścieniowy lek przeciwdepresyjny klomipraminę. W indywidualnych przypadkach można również stosować tzw. leki przeciwpsychotyczne.
Po rozpoczęciu leczenia farmakologicznego objawy obsesyjno-kompulsyjne powoli ustępują w ciągu tygodni do 6 miesięcy. Dlatego też ważne jest regularne przyjmowanie leku. Aby uniknąć nawrotów, leczenie farmakologiczne należy kontynuować przez 1-2 lata po ustąpieniu objawów obsesyjno-kompulsyjnych.
W niektórych przypadkach przydatne może być również połączenie psychoterapii i leków.
Co możesz zrobić sam?
- Jeśli zauważysz, że cierpisz z powodu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, poszukaj pomocy medycznej lub psychologicznej i przyjmij ją, nawet jeśli na początku będzie to dość nieprzyjemne. Im wcześniej zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne będzie leczone, tym większa szansa na wyleczenie.
- W trakcie leczenia, przestrzegaj ustalonych terminów wizyt u psychoterapeutów lub lekarzy.
- W przypadku zbyt słabego lub zbyt silnego działania leków albo nasilenia objawów, skontaktuj się w porę z lekarzem prowadzącym.
- Przyjmuj przepisane leki systematycznie i nie próbuj zmniejszać ich dawek ani odstawiać bez konsultacji z lekarzem.
Rokowanie
U dzieci i młodzieży objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego mogą ulegać znacznym zmianom, a nawet samoistnie ustąpić. Bez odpowiedniego leczenia choroba zwykle przybiera charakter przewlekły po okresie dojrzewania. Konsekwencją jest częstodepresje. Większość chorych odczuwa poprawę, jeśli zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne i współistniejące zaburzenia psychiczne są leczone.
Dodatkowe informacje
- depresja
- zaburzenia lękowe
- Zaburzenie tikowe i zespół Tourette'a
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne — Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Catrin Grimm, lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży