Co to jest zapalenie ścięgna Achillesa?
Zapalenie ścięgna Achillesa (tendinopatia) to stan zapalny i stopniowa zmiana zwyrodnieniowa ścięgna, a czasem także otaczających go tkanek. Ścięgno Achillesa to ścięgno dużego mięśnia łydki z tyłu podudzia, łączące dolny przyczep mięśni z kością piętową. Ścięgno jest widoczne i wyczuwalne w postaci grubego pasma nieco powyżej kości piętowej.
Prawdopodobnie pierwsze objawy są spowodowane niewielkim urazem ścięgna i tymczasowym stanem zapalnym. Stopniowo jednak zmiany zwyrodnieniowe i niewielkie naderwania (mikrozerwania) w ścięgnie powodują utrzymujący się dyskomfort i przewlekły stan zapalny. Często wykrywane są również zmiany w tkance wokół ścięgna.
Rozróżnia się zapalenie w dolnym przyczepie ścięgna, w środkowej jego części (najczęściej) oraz w ścięgnie i otaczającej je tkance.
Zapalenie ścięgna Achillesa występuje u około 2 na 1000 osób i najczęściej obserwuje się je u sportowców, osób w średnim wieku uprawiających rekreacyjnie sport i osób starszych (ćwiczących). Takie zapalenie ścięgna rozwija się u około 9% sportowców. Szczególnie narażeni na ryzyko są biegacze, zwłaszcza jeśli nagle zaczną bieg po innej powierzchni (bardzo twardym podłożu), noszą nieodpowiednie obuwie, nie rozgrzewają się prawidłowo i/lub trenują w bardzo niskich temperaturach.
Przyczyny
Zapalenie ścięgna jest często spowodowane długotrwałym obciążeniem. Z czasem w ścięgnie powstają małe rozdarcia, powodujące mikroskopijne krwawienia. Krew indukuje podrażnienie i rozwija się stan zapalny.
Zapalenie nie jest więc spowodowane przez bakterie i wirusy. Jest to jałowy stan zapalny spowodowany przeciążeniem.
Ryzyko rozwoju stanu zapalnego i zmian zwyrodnieniowych w ścięgnie Achillesa i w jego pobliżu wzrasta wraz z wiekiem. Z wiekiem wytrzymałość tkanki ścięgna spada, przez co staje się ona bardziej podatna na urazy. Bieganie obciąża ścięgno Achillesa, a częste bieganie po twardych nawierzchniach i w nieodpowiednich butach stanowi dodatkowy czynnik ryzyka.
Nieprawidłowe ułożenie stopy może również powodować stałe obciążenie ścięgna Achillesa. W grupie zwiększonego ryzyka są na przykład pacjenci z płaskostopiem, ponieważ nieprawidłowe ustawienie stopy powoduje zwiększone napięcie i obciążenie wewnętrznych włókien ścięgna Achillesa. Z czasem może to prowadzić do zmian zwyrodnieniowych.
Objawy
Głównym objawem zapalenia ścięgna Achillesa lub jego okolicy jest ból w obszarze ścięgna i pięty. Ból początkowo pojawia się tylko podczas wysiłku, np. podczas biegania. Często ustępuje on podczas treningu, a następnie nasila się. Sztywność w tym obszarze utrzymuje się od kilku godzin do kilku dni po treningu, nawet w spoczynku. Jeśli stan jest zaawansowany, ból utrzymuje się również w spoczynku.
Diagnostyka
Jak rozwijał się ten ból? Na jaki rodzaj obciążenia narażone są Pana(-i) stopy? Czy uprawia Pan(i) dużo sportu? Jak Pan(i) trenuje? Są to przykładowe pytania zadawane przez lekarzy w celu ustalenia przyczyny dolegliwości. Lekarze dokładnie badają również piętę i samo ścięgno Achillesa. Sprawdzają też, czy istnieje predyspozycja do takich dolegliwości z powodu nieprawidłowego ułożenia stopy.
W większości przypadków nie są zalecane testy laboratoryjne ani badania obrazowe. W wyjątkowych przypadkach pomocne jest badanie ultrasonograficzne i ewentualnie rezonans magnetyczny (RM).
Leczenie
Rozciąganie mięśni łydek, alternatywne dyscypliny sportowe i ewentualnie przyjmowanie leków przeciwzapalnych (NLPZ) często wystarcza, aby wyleczyć stan zapalny. Wkładka o grubości 0,5–2 cm pod piętę może odciążyć ścięgno, a tym samym przynieść pewną ulgę. Z takiej wkładki należy korzystać tylko przez kilka dni lub do kilku tygodni.
NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne) mają działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Są one często bardzo pomocne w ramach terapii krótkoterminowej, ale zwykle nie powinny być stosowane przez dłuższy okres. Wstrzyknięcia z kortykosteroidami mają również działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, jednak ze względu na reakcje niepożądane i powikłania, ten rodzaj terapii jest często krytycznie oceniany w kontekście zapalenia ścięgna Achillesa. Ryzyko zastrzyków z kortyzonem polega na tym, że mogą one osłabić ścięgno Achillesa i dodatkowo zwiększyć ryzyko jego zerwania, jeśli nie zostaną wykonane prawidłowo.
Często bardzo skuteczne jest leczenie za pomocą specjalnych ćwiczeń zalecanych przez fizjoterapeutów. Tak zwana terapia falą uderzeniową również okazała się skuteczna, także w połączeniu z treningiem rozciągającym. Jeśli objawy utrzymują się przez długi czas, zalecana może być operacja pięty.
Ćwiczenia rozciągające
Proste ćwiczenia, które rozciągają i wydłużają mięśnie i ścięgna, przynoszą dobre rezultaty. Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, tj. 2 razy dziennie, 7 dni w tygodniu przez co najmniej 3 miesiące ze stopniowo zwiększanym obciążeniem. Ćwiczenia rozciągające można wykonywać, stojąc na schodach, z piętami wystającymi poza krawędź stopnia. Należy najpierw opuścić piętę, a następnie stanąć na palcach i naprzemiennie wykonywać oba te ruchy. Ćwiczenia należy wykonywać powoli. Każde rozciągnięcie powinno trwać 20–30 sekund i należy je powtórzyć kilka razy.
Zasadniczo ważne jest, aby przed ćwiczeniami odpowiednio się rozgrzać, a następnie rozciągnąć wszystkie obciążane mięśnie i ścięgna.
Operacja
Operację rozważa się w przypadku przewlekłego zapalenia ścięgna Achillesa, gdy leczenie zachowawcze nie przyniosło rezultatów i ważne jest, aby pacjenci mogli kontynuować aktywność sportową. Po operacji zalecana jest 6-miesięczna rehabilitacja.
Operacja polega na usunięciu zrostów ścięgna wraz z otaczającą pochewką ścięgna. Po operacji następuje najpierw krótki okres wykonywania ruchów biernych, a następnie, przez okres 2–3 tygodni, trening z coraz większym obciążeniem i ćwiczeniami wzmacniającymi. Zasadniczo ścięgno należy najwyżej częściowo obciążać przez około 2 tygodnie. Gdy tylko pacjent będzie w stanie poruszać się bez bólu, powinien zacząć jeździć na rowerze i wchodzić po schodach. W zależności od przebiegu operacji, procesu gojenia i dyscypliny sportowej, uprawianie sportu można rozpocząć w ciągu 6 tygodni; jednak sport wyczynowy wchodzi w grę dopiero po 18 miesiącach. W tym przypadku lekarz doradzi każdemu pacjentowi indywidualnie.
Rokowanie
Prawdopodobieństwo całkowitego wyleczenia jest wysokie. Przy odciążeniu dolegliwości stan zwykle poprawia się w ciągu kilku dni lub tygodni. Rehabilitacja może jednak często trwać kilka miesięcy.
W pojedynczych przypadkach mogą wystąpić powikłania w postaci przewlekłych dolegliwości. W rzadkich przypadkach zerwanie ścięgna Achillesa może również wystąpić w wyniku osłabienia ścięgna.
Dodatkowe informacje
- Ćwiczenia rozciągające
- Trening siłowy
- Urazy w lekkoatletyce
- Bieganie: zapobieganie urazom
- Zerwanie ścięgna Achillesa
- Tendinopatia ścięgna Achillesa — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema