Co to jest wodobrzusze?
Wodobrzusze to nadmierne nagromadzenie płynu w jamie brzusznej.
Co może być przyczyną?
Wodobrzusze jest zwykle skutkiem poważnej choroby podstawowej. W większości przypadków (75% pacjentów) płyn w jamie brzusznej jest spowodowany ciężkim zaburzeniem wątroby. Choroba nowotworowa jest czynnikiem wyzwalającym u około 10% pacjentów. U pozostałych 15% występują różne rzadkie przyczyny.
Częstsze przyczyny
- Wątroba
- marskość wątroby (końcowe stadium przewlekłego uszkodzenia wątroby)
- ostra niewydolność wątroby
- Choroba nowotworowa (nowotwór złośliwy)
- guzy wywodzące się z jamy brzusznej (np. rak jajnika, trzustki, żołądka, jelita grubego lub macicy)
- przerzuty w jamie brzusznej
Rzadkie przyczyny
- Zaburzenie nerki (zespół nerczycowy)
- Zaburzenia serca (np. niewydolność serca)
- Zapalenie otrzewnej wywołane przez bakterie lub gruźlicę
- Zapalenie trzustki, przetoki trzustki
- Przetoka limfatyczna
- Przetoka w pęcherzyku żółciowym lub pęknięcie pęcherzyka żółciowego
- Zespół Budda-Chiariego (upośledzenie odpływu krwi żylnej z wątroby): wodobrzusze jest charakterystycznym objawem tej choroby.
- Obrzęk śluzowaty (rzadkie powikłanie niedoczynności tarczycy)
- Zespół hiperstymulacji jajników
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
Jeśli obwód brzucha zwiększa się bez żadnego powodu, należy zasięgnąć porady lekarskiej. Płyn w jamie brzusznej jest oznaką poważnej choroby i mogą mu towarzyszyć inne objawy (np. utrata masy ciała lub zanik mięśni, ból brzucha, wzdęcia i zaparcia, nudności i wymioty lub duszność). Gromadzenie się płynu w jamie brzusznej powinno zawsze zostać wyjaśnione przez lekarza.
Badania dodatkowe
Wywiad lekarski
Na początku badania lekarz zada kilka pytań. W tym również o inne dolegliwości (np. ból, gorączkę, utratę masy ciała), o ewentualnie zauważone nieprawidłowości stolca oraz o regularnie przyjmowane leki (w tym produkty dostępne bez recepty). Podawane są także ważne informacje na temat spożywania alkoholu i ewentualnego zażywania narkotyków.
Badania dodatkowe
Podczas badania przedmiotowego brzuch jest badany palpacyjnie, opukiwany i osłuchiwany. Ponadto za pomocą badania ultrasonograficznego określa się zakres i lokalizację gromadzenia się płynu.
Badania krwi i moczu są wykorzystywane do sprawdzenia parametrów wątrobowych i czynności nerek. Oprócz tego bada się, czy istnieją oznaki choroby wywołującej. Na przykład zażółcenie skóry, błon śluzowych lub spojówek (żółtaczka) wskazuje na zaburzenie wątroby. Duszność i zadyszka lub zmniejszona tolerancja wysiłku mogą wskazywać na niewydolność serca.
Skierowanie do szpitala
Jeśli w jamie brzusznej znajduje się płyn, dalsze leczenie będzie kontynuowane w szpitalu. Tam, w znieczuleniu miejscowym, pobiera się część płynu z jamy brzusznej w celu zbadania go w laboratorium (punkcja wodobrzusza lub paracenteza). Dostarcza to ważnych informacji na temat przyczyny choroby.
W przypadku niektórych pacjentów konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, a w przypadku kobiet — badania ginekologicznego.
Leczenie
Leki
W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki moczopędne (diuretyki). Powodują one wydalanie płynu z jamy brzusznej przez nerki. Aby kontrolować skuteczność terapii, codziennie wykonuje się pomiar masy ciała.
Dostosowanie diety
Wielu pacjentów z marskością wątroby jest niedożywionych, zwłaszcza jeśli w jamie brzusznej znajduje się płyn. Często występuje niedobór białka, co z kolei sprzyja gromadzeniu się płynu w jamie brzusznej. Dlatego należy zwracać uwagę na dostateczne dzienne spożycie kalorii (30–35 kcal na kg masy ciała) i białka (1,2–1,5 g białka na kg masy ciała).
Czasami konieczne może być ograniczenie spożycia soli i płynów. To ostatnie ma miejsce w przypadku hiponatremii (obniżenia stężenia sodu we krwi). W tym przypadku ilość wypijanej wody jest ograniczana do 1,5 litra dziennie. Jeśli pacjent słabo reaguje na leki moczopędne, spożycie soli należy ograniczyć do maksymalnie 5 g dziennie.
Punkcja płynu (paracenteza)
U pacjentów z marskością wątroby, u których ilość płynu w jamie brzusznej nie zmniejsza się mimo przyjmowania leków moczopędnych i przestrzegania zaleceń dietetycznych, płyn może zostać usunięty poprzez paracentezę.
Jeśli pomimo terapii płyn ponownie zbierze się w jamie brzusznej co najmniej 3 razy w ciągu roku, rozwiązaniem może być utworzenie sztucznego połączenia pomiędzy żyłą wątrobową a żyłą wrotną (transjugular intrahepatic portosystemic shunt — TIPS).
Pacjenci z chorobą nowotworową słabo reagują na leki moczopędne. Paracenteza łagodzi objawy tymczasowo, ale musi być często powtarzana. Z tego powodu można rozważyć wprowadzenie cewnika do jamy brzusznej (cewnik otrzewnowy) lub cienkiej rurki z jamy brzusznej do dużej żyły ciała (zespolenie otrzewnowo-żylne). W ten sposób płyn będzie odprowadzany na zewnątrz lub przez krew. W niektórych przypadkach przydatne może okazać się również podawanie leków (przeciwciał monoklonalnych, hipertermicznych cytostatyków wewnątrzbrzusznych) wprost do jamy brzusznej.
Co można zrobić we własnym zakresie?
Należy przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących leczenia i poddawać się regularnym badaniom kontrolnym.
Wszyscy pacjenci z płynem w jamie brzusznej powinni unikać dodatkowego spożycia soli, ponieważ może to pogorszyć obraz kliniczny choroby.
Dodatkowe informacje
- Marskość wątroby
- Wodobrzusze — informacje dla personelu medycznego
Autor
- Carina Steyer, dziennikarz medyczny, Wiedeń