Document version compare

Nadwaga u dzieci — co to jest?

Normalny zakres wskaźnika masy ciała (BMI) różni się u dzieci w zależności od wieku i płci. W związku z tym dla dzieci i młodzieży rozpatruje się procentowy rozkład masy ciała/BMI w poszczególnych grupach wiekowych w zależności od płci. Skutkuje to następującymi definicjami prawidłowej masy ciała, nadwagi i otyłości:

Prawidłowa masa ciała: siatka centylowa wskaźnika BMI <90>
Nadwaga: siatka centylowa wskaźnika BMI >90–97
Otyłość: siatka centylowa wskaźnika BMI >97–99,5
Ciężka otyłość: siatka centylowa wskaźnika BMI >99,5

Wskaźnik BMI jest łatwy do obliczenia: BMI = (masa ciała w kg)/(wzrost w m)²

W przeszłości nadwaga u dzieci była mniej powszechna niż obecnie. Jednak od kilku dekad jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych problemów zdrowotnych wśród dzieci w krajach „dobrze rozwiniętych”. W Stanach Zjednoczonych 1 na 3 dzieci cierpi na nadwagę, 16% zalicza się do kategorii otyłych — a problem ten wciąż narasta.

Skutki

Nadwaga nie tylko powoduje problemy społeczne i emocjonalne u dzieci, ale także zwiększa prawdopodobieństwo, że w wieku dorosłym będą miały nadwagę — a tym samym zwiększa ryzyko poważnych chorób, takich jak udar mózgu, zawał serca i inne choroby naczyniowe. Nadwaga wiąże się z zaburzeniami metabolizmu lipidów i węglowodanów. Ponadto dzieci z nadwagą są bardziej w porównaniu z rówieśnikami narażone na problemy emocjonalne (niska samoocena, obniżony nastrój) i stygmatyzację lub mobbing. Ponadto osoby z nadwagą osiągają średnio niższy status społeczny niż osoby o normalnej wadze, niezależnie od wykształcenia, wyników testów inteligencji i klasy społecznej rodziców.

Jest wiele rzeczy, które my jako dorośli i rodzice możemy zrobić, aby przeciwdziałać temu problemowi u naszych dzieci. Możemy zachęcać do zdrowych nawyków żywieniowych i ograniczać dostęp do słodyczy. Możemy zachęcać do aktywności fizycznej i ograniczać czas spędzany przed telewizorem lub komputerem. Oczywiście najlepszym sposobem na osiągnięcie tego celu jest dawanie dobrego przykładu!

Przyczyny

Mówiąc prościej, przyczyną nadwagi jest spożywanie większej ilości jedzenia niż ilość zużywana poprzez aktywność fizyczną. Rolę odgrywają jednak również inne czynniki. Wiemy, że dzieci, które mają bliskich krewnych (matkę, ojca, rodzeństwo) z nadwagą, są bardziej narażone na nadwagę. Czynniki dziedziczne również wpływają na masę ciała. Jeśli kobieta w czasie ciąży miała cukrzycę ciężarnych, ryzyko nadwagi u jej dziecka nieco wzrasta. Natomiast dzieci karmione piersią są mniej narażone na nadwagę niż dzieci otrzymujące mleko modyfikowane.

Z biegiem lat zmieniły się również nawyki żywieniowe. Dawniej ludzie spożywali więcej zdrowej żywności w postaci owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych. Obecnie pijemy więcej słodkich napojów oraz spożywamy więcej posiłków typu „fast food” i różnego rodzaju przekąsek. Cechą wspólną tych produktów jest to, że zawierają one wiele „bezwartościowych” kalorii, tj. kalorii w postaci cukru i tłuszczu, ale nie dostarczają prawie żadnych innych ważnych składników odżywczych, takich jak białko, witaminy i minerały.

Aktywność fizyczna również znacznie spadła w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Telewizja i komputery doprowadziły do tego, że dzieci poruszają się dziś znacznie mniej niż w przeszłości. Ponadto nowe aktywności kuszą do jedzenia przekąsek i słodyczy (nie tylko poprzez reklamy). Co więcej, dzisiejsi rodzice wydają się mieć mniej czasu w swoim codziennym życiu niż w przeszłości. Dlatego często wybierają „łatwe wyjście”, jeśli chodzi o odżywianie lub ruch — co jest również przekazywane ich dzieciom.

Dzieci z niższych klas społecznych, dzieci z rodzin z problemami i dzieci z problemami w szkole narażone są na zwiększone ryzyko nadwagi.

Oprócz tych czynników, których można zasadniczo uniknąć, w kilku przypadkach przyczyną nadwagi są również pewne choroby. Należą do nich zaburzenia hormonalne lub metaboliczne, takie jak niedoczynność tarczycy czy zespół Cushinga. Niektóre choroby dziedziczne są związane z nadwagą, np. zespół Downa. Niektóre leki również mogą prowadzić do przybierania na wadze.

Kiedy należy szukać pomocy dla dziecka?

Jeśli uważasz, że Twoje dziecko ma nadwagę, należy zasięgnąć porady lekarskiej. To samo dotyczy sytuacji, gdy dziecko jest bardzo niezadowolone ze swojej wagi. Innym sygnałem ostrzegawczym jest to, że dziecko nie jest w stanie nadążyć za rówieśnikami podczas uprawiania sportu i ćwiczeń. Najlepiej porozmawiać z pediatrą dziecka.

Jak stwierdzana jest nadwaga?

To, czy dana osoba ma nadwagę, czy nie, ocenia się za pomocą wskaźnika BMI, jak opisano powyżej, a w przypadku dzieci i młodzieży — w szczególności za pomocą siatki centylowej wskaźnika BMI.

Zasadniczo, oczywiście, dzieci są różne. Niektóre są po prostu cięższe od innych, ale nie są klasyfikowane jako dzieci z nadwagą. Co więcej, dzieci rosną skokowo. Nie jest niczym niezwykłym, że przybierają na wadze przed rozpoczęciem takiego „skoku wzrostowego”. Nie powinno to w żaden sposób oznaczać, że dziecku grozi nadwaga.

W przypadku osób dorosłych masę ciała można również ocenić poprzez pomiar procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Procedura ta nie jest jednak powszechna w przypadku dzieci. W tym przypadku brakuje definicji zakresów, które należy uznać za prawidłowe w różnych grupach wiekowych. Dlatego nie zaleca się pomiaru procentowej zawartości tkanki tłuszczowej u dzieci.

Leczenie

Rodzice odgrywają najważniejszą rolę w wspomaganiu dziecka w redukcji masy ciała. Lekarze i dietetycy mogą wprawdzie udzielać porad, ale nie mogą pomóc w takim samym stopniu jak rodzice, aby upewnić się, że dziecko stosuje zalecenia w praktyce.

Najpierw jednak lekarz dokładnie zbada dziecko, udokumentuje przebieg przyrostu masy ciała i procesu wzrastania oraz wykona różne badania dodatkowe, aby wykluczyć chorobę podstawową, taką jak cukrzyca, inne choroby metaboliczne lub zaburzenia hormonalne. Zwykle uwzględnia się również pomiar ciśnienia tętniczego oraz wydolności fizycznej. Lekarz zada również pytania dotyczące sytuacji rodzinnej oraz stanu emocjonalnego i psychicznego dziecka.

Można również poprosić lekarza rodzinnego lub pediatrę o szczegółowe porady dotyczące różnych zaleceń i opcji terapeutycznych. Oczywiście są one również uzależnione od wieku dziecka: podczas gdy zdrowe odżywianie i odpowiednia ilość ruchu są ważne już od wczesnego okresu dziecięcego, bardziej specjalistyczne środki, takie jak trening/rehabilitacja dla dzieci, mają sens dopiero w starszym wieku. Zasadniczo w przypadku nadwagi zaleca się równoległe wdrażanie różnych działań, tj. oferty dotyczącej aktywności fizycznej, doradztwa żywieniowego, doradztwa w zakresie zdrowego stylu życia, jeśli to konieczne — terapii behawioralnej lub rodzinnej u psychoterapeuty. Istnieje również możliwość rehabilitacji/leczenia dzieci/młodzieży z nadwagą. Tylko w rzadkich przypadkach zaleca się stosowanie leków hamujących apetyt; jeszcze rzadziej rozważa się opcje chirurgiczne (od okresu dojrzewania).

Najważniejszą rzeczą, jaką mogą zrobić rodzice, jest wspieranie swojego dziecka. Należy pamiętać, że to, jak rodzice postrzegają swoje dziecko, często znajduje odzwierciedlenie w jego własnej samoocenie. Pozwól dziecku poczuć, że je kochasz — bez względu na to, ile waży. Staraj się motywować do poprawy zamiast krytykować. Ważne jest również, aby zwracać uwagę na sygnały dziecka, jeśli chodzi o takie kwestie, jak wygląd i relacje społeczne.

Spowolnienie przyrostu masy ciała zamiast utraty wagi

Zasadniczo celem nie jest doprowadzenie dziecka do zmniejszenia masy ciała. Bardziej sensowne jest spowolnienie lub zatrzymanie przyrostu masy ciała, a następnie pozwolenie dziecku na „dorośnięcie” do swojej wagi. Często zajmuje to dużo czasu, ale w przypadku umiarkowanej nadwagi jest to rozsądny sposób na osiągnięcie zdrowej masy ciała. Należy zawsze pamiętać: to, że dziecko ma obecnie nadwagę, nie oznacza, że będzie ją miało w wieku dorosłym.

Znaczenie stylu życia rodziny

Jeśli coś ma się zmienić, zazwyczaj w procesie musi uczestniczyć cała rodzina. Ważne jest, aby dziecko nie było samo w obliczu zmiany swojego stylu życia. Należy zawsze pamiętać, że zdrowszy styl życia przynosi korzyści wszystkim. Co więcej, łatwiej jest zmienić nawyki w dzieciństwie niż później w dorosłym życiu.

Równowaga między ilością energii dostarczanej a zużywanej

Zasada działania kryjąca się za zrównoważoną masą ciała jest bardzo prosta: ilość spożywanych kalorii nie może być wyższa niż ich zużycie. Ciało czerpie całą energię ze spożywanych pokarmów i napojów. Poza tym nie ma żadnych dodatkowych czynników wpływających na obliczenia. Ilość energii potrzebnej organizmowi do utrzymania jego funkcji jest nieco inna dla każdego. Jednak największy wpływ na zużycie energii ma aktywność fizyczna.

Kilka zaleceń dotyczących aktywności fizycznej

Siedzący tryb życia, taki jak oglądanie telewizji lub granie w gry komputerowe, nie tylko wiąże się z niskim zużyciem kalorii, ale także zachęca do podjadania. Dlatego należy ustalić ramy czasowe dla tych aktywności, na przykład maksymalnie 1,5 godziny dziennie (3 godziny w weekendy). Dziecko może swobodnie decydować o sposobie wykorzystania tego czasu. Na przykład, jeśli dziecko grało w gry komputerowe przez czterdzieści pięć minut, może oglądać telewizję przez kolejne czterdzieści pięć minut tego dnia.
Należy zachęcać dziecko do wymagających aktywności fizycznych, takich jak sporty z piłką, skakanie na skakance, pływanie, jazda na rowerze lub rolkach. Najskuteczniejsze aktywności to te, które nieco podnoszą tętno i powodują lekkie pocenie. Należy unikać aktywności, które całkowicie wyczerpują dziecko, bardzo je rozgrzewają lub sprawiają, że całkowicie traci oddech.
Warto pozwolić dziecku wypróbować różne aktywności i przekonać się, co sprawia mu największą przyjemność.
Celem powinno być ćwiczenie przez co najmniej 30 minut każdego dnia przy umiarkowanym wysiłku.
Staraj się być wzorem do naśladowania dla swoich dzieci. Jeśli dzieci postrzegają rodziców jako osoby aktywne i widzą, że można czerpać z tego przyjemność, istnieje większa szansa, że zostanie to z nimi do końca życia i sami staną się aktywnymi dorosłymi!
Planuj wspólne rodzinne aktywności. Ruch powinien być połączony z przyjemnością, na przykład w formie jazdy na rowerze, tańca, wycieczki na basen itp.
Zachęcaj dziecko do uprawiania sportu, najlepiej w klubie sportowym lub w ramach dodatkowych zajęć sportowych w szkole.
Nie zmuszaj jednak dziecka do udziału w czymś, co ono samo uważa za nieprzyjemne lub nudne.
Upewnij się również, że aktywność dziecka odpowiada jego etapowi rozwoju.
Chwal dziecko, gdy regularnie uprawia sport.

Niektóre zalecenia dotyczące odżywiania

To, ile energii zużywa Twoje dziecko, zależy od tego, jak bardzo jest aktywne. Można jednak również spróbować stworzyć lepszą równowagę między ilością dostarczanej a zużywanej energii, zwracając większą uwagę na to, jaki rodzaj energii dostarcza dieta dziecka. Oto kilka zaleceń:

Zasadniczo działania takie jak post, diety o znacznie obniżonej zawartości kalorii, diety skrajnie jednostronne lub podobne działania mające na celu zmniejszenie masy ciała nie są pomocne, a nawet szkodliwe dla zdrowia dzieci i młodzieży. Zamiast tego warto powoli zmieniać dietę na zdrowszą w połączeniu z większą ilością ćwiczeń, a następnie utrzymać ten styl życia.
Zrezygnuj ze słodkich napojów! Jako zamiennik zalecane są niesłodzone herbaty i woda.
Zabierz dziecko na zakupy i przygotuj z nim wspólnie posiłek.
Oferuj różnorodne warzywa, niskotłuszczowe produkty mleczne i produkty pełnoziarniste, aby uzyskać zróżnicowaną, zbilansowaną dietę.
Upewnij się, że Twoje dziecko odżywia się w sposób zróżnicowany i może wybierać między różnymi pokarmami. Pozwalaj dziecku na słodycze i przekąski — ale nie przez cały czas i z umiarem.
Nie staraj się ściśle monitorować tego, ile dziecko je, ale pozwól mu samemu zdecydować, jaka ilość (i do pewnego stopnia co) jest dla niego odpowiednia.
Zachęcaj dziecko do powolnego jedzenia. Daje mu to więcej możliwości na zaobserwowanie, kiedy jest syte.
W miarę możliwości rodzina powinna spożywać posiłki razem. Potraktuj posiłki jako okazję do wspólnego spędzenia czasu w przyjemnej atmosferze.
Nie zabraniaj niezdrowego jedzenia i słodyczy. Częste spożywanie takich pokarmów zwykle prowadzi do przyrostu masy ciała, ale przyjmowane z umiarem i w sposób zaplanowany mogą stanowić dla dzieci część zdrowej diety. Czasami potrzebna jest dodatkowa przekąska przed kolacją, aby dziecko miało wystarczająco dużo energii do zabawy, aktywności sportowych i odrabiania lekcji.
Żadne posiłki ani przekąski nie powinny być spożywane przed telewizorem. Oglądanie telewizji rozprasza i szybko prowadzi do jedzenia nadmiernych ilości pokarmów.
Należy dokonać rozróżnienia między życiem codziennym a specjalnymi okazjami. Nie zabraniaj dziecku jedzenia słodyczy, takich jak lody i chipsy, jeśli okazja jest odpowiednia, na przykład podczas imprezy lub wizyty rodziny czy przyjaciół.
Jeśli uważasz, że nie masz wystarczającej wiedzy na temat odżywiania i chcesz uzyskać poradę, możesz skontaktować się z lekarzem rodzinnym lub nawet dietetykiem.

Nadwaga i choroby

Dzieci z nadwagą są bardziej narażone na takie schorzenia, jak astma, problemy ze stawami (szczególnie w dolnej połowie ciała), zaburzenia wzrostu, problemy społeczne lub emocjonalne, chrapanie, zaburzenia snu i problemy skórne (wysypka, trądzik i zakażenia grzybicze). Nadwaga w dzieciństwie wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem nadwagi w wieku dorosłym, co również ma konsekwencje dla zdrowia (zwiększone ryzyko chorób serca, cukrzycy typu 2, chorób stawów i niektórych nowotworów).

Zalecenia

Większość zapotrzebowania na składniki odżywcze powinny pokrywać owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste (chleb itp.), a także niskotłuszczowe produkty mleczne. Zaleca się utrzymywanie zawartości tłuszczu w diecie poniżej poziomu 30% zapotrzebowania kalorycznego. Można to osiągnąć, spożywając produkty mleczne o niższej zawartości tłuszczu, usuwając tłuszcz z wędlin i mięsa, unikając smażonych potraw i wybierając przekąski o niskiej zawartości tłuszczu, np. owoce oraz niskotłuszczowe sery i jogurty. Zamiast lodów śmietankowych można spożywać lody jogurtowe lub wodne. Jednak w przypadku dzieci w wieku poniżej 2 lat nie należy ograniczać ilości tłuszczu w diecie.

Jeśli rodzice odżywiają się zdrowo, dziecku również łatwiej jest odżywiać się zdrowo i utrzymać prawidłową wagę.

Nie zmuszaj dziecka do jedzenia, gdy nie jest głodne, i nie zmuszaj go do zjadania wszystkiego.
Nie używaj jedzenia jako nagrody lub pocieszenia.
Podawaj dziecku wodę, gdy jest spragnione. Zrezygnuj z lemoniady i innych słodkich napojów.
Ćwicz razem z dzieckiem (jazda na rowerze, gra w piłkę, jazda na rolkach...) i zachęcaj je do takich aktywności.
Pamiętaj, że powyższe zalecenia powinny dotyczyć wszystkich członków rodziny, a nie tylko osób z nadwagą, i staraj się zapobiegać wykształceniu się u dziecka negatywnego obrazu samego siebie z powodu nadwagi.

W każdym przypadku kluczowa jest równowaga między ilością dostarczanej a zużywanej energii. Dziedziczność — nadwaga rodziców i rodzeństwa — nie jest przyczyną nadwagi, ale może przyczynić się do przesunięcia równowagi w niekorzystnym kierunku.

Dodatkowe informacje

Dieta pełnowartościowa
Czy grozi mi cukrzyca?
Żywność niskotłuszczowa
Błonnik pokarmowy w diecie
Nadwaga u dzieci i młodzieży — informacje dla personelu medycznego
Nadwaga/otyłość — informacje dla personelu medycznego

Nadwaga u dzieci