Szyjka kości udowej
Kość udowa składa się z głowy,nasady szyjkibliższej, trzonu i kłykcinasady obrębie stawu kolanowego (zobdalszej. ilustracja)Nasada bliższa obejmuje głowę, szyjkę oraz krętarze: większy i mniejszy. Głowa kościma udowej makulisty kształt kulisty i znajdujetworzy sistaw biodrowy. Szyjka biegnie pod kątem około 135 stopni względem trzonu. Trzon łączy nasadę wbliższą panewcez stawunasadą biodrowegodalszą, która mazawiera ksztadwa kłtykcie półksiężyca. Górna czę(przyść kości udowej jest pochylona względem miednicy. Szyjka kości udowej to obszar pomiędzy głową kości udowejrodkowy i przyczepami mięśniowymiboczny), które tworzące zewnętrznąstaw granicę biodrakolanowy.
Złamania w obrębie szyjki kości udowej lub przyczepów mikręśnitarzy noszą nazwę złamań biodra.
Złamanie biodra
Złamania biodra są klasyfikowane w różny sposób w zależności od obszaru, w którym się znajdują. Podstawowa klasyfikacja obejmuje podział na złamania z deformacją lub bez.
Czasami dochodzi do zaklinowania końców kości, dzięki czemu złamanie jest stosunkowo stabilne. Dlatego ze złamanym biodrem da się niekiedy przejść parę kroków.
Kogo dotyczy ryzyko złamania biodra?
Złamania bioder występują głównie u osób starszych. Średni wiek osób ze złamaniem szyjki kości udowej wynosi około 80 lat, 70% z nich to kobiety. Złamania biodra są raczej rzadkie u osób poniżej 50. roku życia. W grupie wiekowej do 60 lat złamania bioder występują u 4% pacjentów, z których większość ma jeden lub więcej czynników ryzyka niskiej gęstości kości i/lub tendencję do upadków.
U osób starszych większość złamań jest spowodowana upadkami we własnym domu. Istnieje kilka czynników sprzyjających złamaniom bioder u osób starszych: Osoby starsze częściej się przewracają, a wiele z nich cierpi na zrzeszotnienie kości (osteoporozę). Choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca i otępienie, niewłaściwe stosowanie i niekorzystne kombinacje leków to dodatkowe czynniki ryzyka. Do tego dochodzą czynniki dziedziczne, leczenie kortyzonemglikokortykosteroidami lub innymi lekami oraz niektóre choroby, które sprzyjają osteoporozie. Ryzyko upadków i osteoporozy rośnie u osób, które unikają aktywności fizycznej.
To, że złamania częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn, wynika prawdopodobnie z połączenia zwiększonego ryzyka osteoporozy u kobiet i ich wyższej średniej długości życia. W ostatnich dziesięcioleciach wzrósł jednak również odsetek mężczyzn ze złamaniami bioder.
Oznaki złamania biodra
Opis wypadku jest często dość typowy. Osoba starsza po upadku odczuwa ból w jednym biodrze. Jeśli złamanie jest połączone z deformacją, noga po stronie uszkodzenia jest skrócona i obrócona na zewnątrz. Ruch nogą skutkuje bólem w obrębie biodra. Opukiwanie stopy od dołu wywołuje ból w biodrze.
Niekiedy taka osoba ze złamaniem biodra leży przez kilka godzin do czasu przybycia pomocy. W związku z tym może być bardzo osłabiona, istnieje też ryzyko odleżyn.
Diagnostyka
Pewne rozpoznanie daje w większości przypadków badanie rentgenowskie. Zdjęcie rentgenowskie dostarcza również informacji na temat rodzaju złamania i optymalnego sposobu jego leczenia. Pacjenci ze złamaniami bioder są zwykle operowani. Przed operacją wykonuje się elektrokardiogram (EKG) i zwykłe badania krwi. W niektórych przypadkach przed operacją konieczne są też inne badania. Operacja jest zawsze obciążeniem dla ludzkiego organizmu i należy się wcześniej upewnić, że na przeszkodzie nie stoją żadne inne choroby.
Na zdjęciu rentgenowskim może nie być widocznych oznak istniejącego złamania. Tak sięamanie może zdarzybyć niewidoczne, szczególnie w przypadku złamań wklinowanych. Jeśli mimo prawidłowego wyniku badania rentgenowskiego istnieje uzasadnione podejrzenie złamania biodra, a zdjęcie rentgenowskie jest prawidłowe, przeprowadzazaleca się badaniewykonanie rezonansemtomografii magnetycznymkomputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM) w celu dokładniejszej diagnozy.
Leczenie
Celem leczenia jest nastawienie kości i stabilne ich zespolenie. Zmniejsza to ból i ułatwia rehabilitację. W tym celu konieczna jest operacja. W większości przypadków pożądane jest przeprowadzenie operacji w ciągu jednego dnia. W indywidualnych przypadkach stan pacjenta może wymagać ustabilizowania, zanim można będzie przeprowadzić operację. W operacji uczestniczą ortopedzi i anestezjolodzy, czasami także inni specjaliści.
Stosuje się różne metody znieczulenia. Znieczulenie zewnątrzoponowe (podawane do kanału kręgowego) jest w odniesieniu do osób starszych w większości przypadków uznawane za mniej obciążające niż znieczulenie ogólne. Środek znieczulający jest podawany do kanału kręgowego w okolicach kości krzyżowej. Nazywa się je również znieczuleniem nadoponowym. Pacjent może pozostawać przytomny podczas całej operacji lub otrzymać łagodny środek uspokajający.
W różnych rodzajach złamań stawu biodrowego stosuje się gwoździe, śruby i blaszki. Dotyczy to szczególnie złamań szyjki kości udowej bez przemieszczenia oraz złamań spowodowanych przez przyczepy mikręśnitarze po zewnętrznej stronie biodra. W przypadku złamań szyjki kości udowej z przemieszczeniem stosuje się przede wszystkim implanty stawu biodrowego (endoprotezy). Istnieją różne rodzaje implantów stawu biodrowego, a lekarz podejmuje decyzję o tym, jaką endoprotezę zastosować, w oparciu o ogólny stanu zdrowia pacjenta. U młodszych pacjentów ze złamaniem biodra przeprowadza się indywidualną ocenę zalet i wad różnych metod chirurgicznych.
Wszyscy pacjenci ze złamaniami biodra powinni jak najwcześniej zacząć rehabilitację. Ruch zmniejsza ryzyko najczęstszych powikłań (zakrzepów krwi, zapalenia płuc i odleżyn). Powikłania te mogą w najgorszym przypadku doprowadzić do zgonu, dlatego ważne jest, aby pacjent szybko wstał z łóżka.
Złamania kości udowej w okolicach głowy mogą mieć wpływ na ukrwienie głowy kości udowej. W rezultacie złamanie się nie goi. Jeśli ból nie ustąpi w ciągu kilku miesięcy po operacji, lecz będzie się nasilał, konieczna może być kolejna operacja, podczas której zostanie wszczepiona endoproteza stawu biodrowego.
Rehabilitacja
Najpóźniej dzień po operacji pacjent z pomocą powinien wstać z łóżka szpitalnego i stanąć na własnych nogach. Jeśli pacjent pozostaje w pozycji leżącej lub siedzącej, znacząco rośnie ryzyko skrzepzakrzepów krwi. Ruch zapobiega tworzeniu się zakrzepów, a także zapaleniu płuc i odleżynom. Obciążanie nogi przyspiesza gojenie kości. Rehabilitacja ruchowa pozwala szybciej stanąć na nogi.
Również po wypisaniu ze szpitala pacjent koniecznie powinien pozostać aktywny. Pacjent powinien ćwiczyć zarówno z fizjoterapeutą, jak i samodzielnie. Zadaniem rodziny pacjenta jest wspierać go rehabilitacji.
Rokowanie
Nowoczesna opieka ortopedyczna stanowi podstawę dalszej rehabilitacji po złamaniu biodra. Mogą jednak wystąpić powikłania, które opóźniają powrót do zdrowia. Może na przykład nagle wystąpić stan splątania, nawet u osób, u których przed uszkodzeniem biodra takie zaburzenia nie występowały. Taki stan splątania jest przejściowy, ale uciążliwy dla pacjenta i jego bliskich. Aby ograniczyć ryzyko powikłań, stosuje się różne działania profilaktyczne. Najgorsze powikłania mogą zagrażać życiu.
Ponieważ wielu pacjentów ze złamaniem biodra cierpi na poważne choroby przewlekłe, jedna czwarta z nich umiera w ciągu pierwszego roku. Jeśli jednak ktoś jest poza tym zdrowy i prowadzi aktywny tryb życia, grożą mu w przypadku złamania biodra mniejsze niebezpieczeństwa niż jego rówieśnikom.
Dzięki regularnym ćwiczeniom na przestrzeni roku po uszkodzenia biodra można osiągać stałe postępy. Dlatego dużą wagę przywiązuje się do długofalowego treningu ze stopniowym wzrostem obciążenia. Wsparcie fizjoterapeuty jest przy tym tak samo ważne, jak spacery na świeżym powietrzu z bliską osobą. Bardzo ważna jest również wiara w siebie i powrót do aktywności, które były możliwe przed złamaniem. Wielu pacjentów po złamaniu biodra czuje zniechęcenie i przygnębienie. Ulgę może przynieść rozmowa z kimś na ten temat.
Szanse na powrót do zdrowia zależą od stanu zdrowia pacjenta przed wypadkiem, rodzaju złamania i wieku pacjenta. Możliwość, że samo biodro spowoduje powikłania, jest obecnie właściwie wykluczona. Jeśli ból nie ustąpi po czterech miesiącach lub powróci po krótkim okresie poprawy, należy udać się do lekarza. Zwykle przeprowadza się w takich przypadkach kolejne badanie rentgenowskie. Pomocna może być również rozmowa z fizjoterapeutą.
Zapobieganie
- Upadkom we własnych czterech ścianach można zapobiegać poprzez dostosowanie otoczenia: można np. zlikwidować progi i dywany, zapewnić dobre okulary i odpowiednie oświetlenie czy też codziennie ćwiczyć (zob. niżej). Należy również przestrzegać zaleceń dotyczących przyjmowania leków.
- Osteoporozie można zapobiegać, spożywając pokarmy bogate w wapń (mleko, ser, nabiał). W przypadku osób starszych zasadne jest codzienne przyjmowanie wapnia i witaminy D, zwłaszcza jeśli dieta zawiera mało wapnia. Jeśli pacjent prawie nie wychodzi na zewnątrz, może mieć niedobór witaminy D.
- Aktywność sportowa połączona z obciążaniem układu kostnego korzystnie wpływa na kości, mięśnie i równowagę. Wskazane są również spacery, taniec, gimnastyka i inne rodzaje sportu. Przebywając na świeżym powietrzu, organizm wchłania witaminę D z promieni słonecznych. Zaleca się aktywność fizyczną przez 5 dni w tygodniu po 30 minut.
- Należy unikać palenia tytoniu i spożywania dużych ilości alkoholu. Niektóre leki zwiększają ryzyko osteoporozy lub upadków. Należy zasięgnąć porady lekarskiej.
- Jeśli ma Pan(i) osteoporozę, można ją leczyć farmakologicznie.
Dodatkowe informacje
- Endoproteza stawu biodrowego
- Znieczulenie
- Skrzepy krwi
- Złamanie biodra — informacje dla lekarzy
Ilustracje
AutorzyOporacowanie
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia