Document version compare

Co to jest achondroplazja?

Achondroplazja jest jedną z najczęstszych postaci niskorosłości i wiąże się z poważnym skróceniem kończyn górnych i dolnych. Choroba jest spowodowana zmianą w obrębie konkretnego genu (mutacją genu). Mutacja powodująca tę chorobę może wystąpić spontanicznie: „Spontanicznie” oznacza w tym przypadku, że gen z niewyjaśnionego powodu uległ mutacji na wczesnym etapie rozwoju zarodka, powodując chorobę. W takich przypadkach wada genetyczna nie jest więc dziedziczona po rodzicach. Wiele przypadków achondroplazji jest jednak uwarunkowanych dziedzicznie. W obu przypadkach jest to choroba wrodzona.

Szacuje się, że na 26 000 do 28 000 żywych urodzeń występuje 1 przypadek achondroplazji. Na całym świecie achondroplazja dotyka około 250 000 osób. Choroba ta jest jedną z najczęstszych przyczyn nieprawidłowego rozwoju szkieletu.

Przyczyny

Dla rozwoju choroby są kluczowe mutacje w genie FGFR3 (receptor czynnika wzrostu fibroblastów 3). Obecnie przedmiotem badań są terapie, które będzie można zastosować w przyszłości, aby złagodzić konsekwencje tej mutacji genu lub im zapobiec.

Achondroplazja jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco. Oznacza to, że osoby z achondroplazją mają 50% szans na przekazanie choroby swoim dzieciom. U ponad 95% osób cierpiących na achondroplazję występuje ta sama mutacja w genie FGFR3. Ponad 80% z nich występuje jako nowa mutacja u chorego dziecka, tj. nie zostały one odziedziczone po rodzicach. Ryzyko wystąpienia takiej nowej mutacji wzrasta wraz z wiekiem ojca, szczególnie od 35. roku życia.

Mutacja ta prowadzi do zwiększonej aktywności genu FGFR3 i choć wpływa głównie na wzrost chrząstki i kości, to w rezultacie ma wpływ również na wiele narządów. Najbardziej oczywisty wpływ ma na wzrost chrząstki w rosnącym szkielecie: tak zwane płytki nasadowe na końcach kości zamykają się przedwcześnie, co oznacza, że zwłaszcza kości długie kończyn nie mają jak dalej rosnąć. Ponadto występują różne inne powikłania: na przykład objawy neurologiczne u małych dzieci i dorosłych z achondroplazją są możliwym skutkiem osłabionego wzrostu podstawy czaszki i części kręgów. Wąskie ustawienie zębów wynika z osłabionego wzrostu środkowej części twarzy. Wąskie trąbki słuchowe i związane z tym powtarzające się stany zapalne ucha środkowego mogą prowadzić do pogorszenia słuchu.

Typowe cechy

Cechą typową dla achondroplazji jest długa, stosunkowo wąska górna część ciała oraz krótkie ręce i nogi, zwłaszcza uda i ramiona. Głowa jest duża, a czoło wystające, ale środkowa część twarzy jest mniejsza niż zwykle. Często grzbiet nosa jest wyraźnie obniżony. Stawy kolanowe i nadgarstkowe są hipermobilne. Z drugiej strony, zdolność do wyprostu i rotacji stawu łokciowego jest często ograniczona. Dłonie są krótkie i szerokie. Zaburzona jest również zdolność do wyprostu bioder, a z czasem może dojść do powstania łękowatości. Noworodki często mają zaokrąglone plecy. W okresie niemowlęcym często występuje lekka lub umiarkowana wiotkość mięśni (hipotonia mięśniowa), często w wyniku zwiększonego nacisku na rdzeń kręgowy (który zawiera nerwy biegnące od mózgu do mięśni) w odcinku szyjnym kręgosłupa. Może to opóźnić rozwój motoryczny, taki jak zdolność do siedzenia, stania, chodzenia i biegania.

Średnio osoby dotknięte tą chorobą osiągają wzrost 124 cm (kobiety) lub 131 cm (mężczyźni).

Diagnostyka

Rozpoznanie złamania jest zazwyczaj proste. W niektórych przypadkach typowe nieprawidłowości są już widoczne w badaniu ultrasonograficznym w ostatniej fazie ciąży; badanie krwi z testami genetycznymi może potwierdzić rozpoznanie. Po urodzeniu widoczne cechy achondroplazji są zwykle wyraźne; tylko w rzadkich przypadkach choroba jest wykrywana później. Typowe nieprawidłowości może wykazać zdjęcie rentgenowskie, ale obecnie lekarze zwykle przeprowadzają testy genetyczne, aby mieć pewność rozpoznania. Istnieją choroby, które początkowo wywołują podobne objawy.

Powikłania

Powikłania achondroplazji wpływają na wiele układów narządów i są zwykle spowodowane zmianami w procesie wzrostu kości. Większość z tych powikłań występuje w przewidywalnym czasie i często można im zapobiec lub ograniczyć ich konsekwencje poprzez profilaktykę i wczesne leczenie. Najczęstsze powikłania to:

Wodogłowie
Ucisk na rdzeń kręgowy w odcinku szyjnym kręgosłupa jest jednym z najczęstszych powikłań i może wymagać operacji w okresie niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie w celu zmniejszenia nacisku na rdzeń kręgowy. Jeśli w tym obszarze rdzeń kręgowy jest poważnie zwężony, może to zagrażać życiu.
Dolegliwości laryngologiczne: Zapalenie ucha środkowego często występuje u niemowląt i czasami przechodzi w przewlekłe zapalenie ucha środkowego, co wiąże się z pogorszeniem słuchu. Powszechne są również trudności z mową i problemy z ciasnym ustawieniem zębów.
Problemy z sercem/płucami
Nieprawidłowe ułożenie podudzi (kolana szpotawe)
Ucisk na rdzeń kręgowy w dolnej części kanału kręgowego (stenoza kanału kręgowego) i objawy ucisku na nerwy. Dolegliwości te często występują u starszych dzieci i dorosłych i mogą być spowodowane zmianami związanymi z wiekiem lub nieprawidłową pozycją pleców, szczególnie u pacjentów z nieprawidłowym ustawieniem kręgosłupa (np. łękowatość, zaokrąglone plecy).
Ryzyko nadwagi

Leczenie i dalsze postępowanie

Podczas monitorowania przebiegu dzieci i dorosłych z achondroplazją oraz opieki nad nimi ważne jest, aby przewidywać lub badać powikłania występujące w określonym wieku.

Głowa: U noworodków głowa jest duża, a przejście między głową a kręgosłupem szyjnym jest zwężone. Naczynia krwionośne odprowadzające krew żylną z mózgu mogą łatwo ulec zaciśnięciu, powodując wzrost objętości krwi, a tym samym zwiększoną ilość płynu w czaszce. Towarzyszy temu obrzęk zwany wodogłowiem. W pierwszych latach życia należy uważnie monitorować rozwój obwodu głowy. Szybki wzrost może być oznaką rozwijającego się wodogłowia. Rozpoznanie przeprowadza się za pomocą badania ultrasonograficznego i ewentualnie rezonansu magnetycznego (RM). Późniejsze leczenie przybiera formę drenażu (przetoki) lub chirurgicznego poszerzenia otworów w podstawie czaszki.

Zwężona podstawa czaszki: Rdzeń kręgowy jest utworzony z pęczków nerwowych wychodzących z mózgu i przebiega przez duży otwór w podstawie czaszki, otwór wielki. Ze względu na osłabiony wzrost podstawy czaszki przy achondroplazji, otwór jest węższy niż normalnie. Może to powodować ucisk na rdzeń kręgowy w okolicy kręgosłupa szyjnego. Czasami konieczne jest chirurgiczne poszerzenie otworu w celu zmniejszenia ciśnienia. Zazwyczaj objawy ustępują wraz ze wzrostem dziecka, ponieważ średnica otworu rośnie szybciej niż średnica rdzenia kręgowego. Jednak powikłania związane z uciskiem na rdzeń kręgowy (stenoza kanału kręgowego) nasilają się w wieku dorosłym, ponieważ nacisk na rdzeń kręgowy może powstać w dalszej części pleców. W przypadku podejrzenia takich dolegliwości wykonuje się badanie RM. U około jednej trzeciej wszystkich pacjentów z powodów dolegliwości neurologicznych (np. drętwienia, osłabienia mięśni lub bólu) wykonywana jest operacja odciążająca, tzw. laminektomia lędźwiowa.

Ucho, nos i gardło: W wyniku nieprawidłowego rozwoju środkowej części twarzy trąbki słuchowe i gardło są małe, ale migdałki i polipy są duże w stosunku do dostępnej przestrzeni w gardle. Prowadzi to do częstych zakażeń ucha. Sytuację można poprawić poprzez zastosowanie tak zwanych rurek tympanostomijnych. Jeśli ubytek słuchu utrzymuje się przez długi czas, dzieci często nie uczą się mówić zrozumiale. Dlatego ważne jest, aby zapobiegać zakażeniom ucha. Artykulacja może być również trudniejsza ze względu na zbyt wąską szczękę lub nieprawidłowo ustawione zęby, dlatego konieczna może być interwencja chirurgiczna w celu skorygowania wad zgryzu i zębów.

Oddychanie: Achondroplazja zwiększa ryzyko problemów ze snem z powodu wąskiego gardła. Chrapanie i przerwy w oddychaniu są powszechne zarówno w ciągu dnia, jak i podczas snu nocnego. Obecnie istnieją różne opcje leczenia, od aerozolów do nosa zmniejszających obrzęk błon śluzowych po mechaniczne wspomaganie oddychania za pomocą maski tlenowej. Mała klatka piersiowa może stanowić problem w okresie niemowlęcym, ale rzadko powoduje dyskomfort w wieku dorosłym.

Plecy: Zaokrąglone plecy występujące w odcinku piersiowym kręgosłupa (kifoza) są związane z rozluźnieniem mięśni tułowia. Zwykle stan ten poprawia się, gdy dziecko osiąga wiek 12–18 miesięcy. Nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa może ustąpić samoistnie, ale dopóki mięśnie nie będą wystarczająco silne, dzieci z achondroplazją nie powinny być umieszczane w pozycji siedzącej bez dobrego podparcia.

Podudzie: Niektóre dzieci z achondroplazją mają zakrzywione podudzia (kolana szpotawe) już w wieku 5 lat. Deformacja ta występuje coraz częściej po okresie dzieciństwa i dotyka ponad 90% dorosłych z achondroplazją, o ile nie jest leczona. Na operację prostowania krzywizny (osteotomię) należy zdecydować się w dzieciństwie, ponieważ nieprawidłowe ułożenie nóg często prowadzi również do nieprawidłowego ułożenia bioder, a tym samym sprzyja wystąpieniu wczesnej artrozy.

Inne zagrożenia: Wiele osób z achondroplazją ma oczywiście tendencje do nadwagi, chyba że bardzo dbają o utrzymanie swojej masy ciała. Płodność wydaje się być normalnie rozwinięta zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, ale z powodu małej miednicy kobiety zwykle muszą urodzić drogą cesarskiego cięcia.

Wzrost: Aby zwiększyć długość ciała, przetestowano terapię hormonami wzrostu (somatotropiną). Regularne podawanie można rozpocząć już w okresie niemowlęcym, zwykle utrzymuje się przez 10 lat i zwiększa długość ciała średnio o 2,6% u chłopców i 2,1% u dziewcząt.

Interwencje chirurgiczne mające na celu wydłużenie nóg są możliwe, ale bardzo czasochłonne. Taka operacja może zwiększyć długość ciała nawet o 30 cm. Zabiegi na kościach rąk i nóg można rozpocząć już w wieku niemowlęcym, ale nadal można je przeprowadzić, gdy pacjent osiągnął już swój pełny wzrost. Podczas operacji kości długie są przecinane i mocowane za pomocą drutów lub gwoździa w taki sposób, by przez długi czas rozsuwały się milimetr po milimetrze w niezwykle kontrolowany sposób. Następnie w sztucznie utworzonych lukach nabudowuje się tkanka kostna.

Ogólne informacje: Leczenie zachowawcze, techniki kompensacyjne, adaptacja środowiska i pomoce techniczne mogą zapobiegać dolegliwościom i ułatwiać codzienne życie.

fizjoterapia: Częścią procesu leczenia powinni być fizjoterapeuci z doświadczeniem w pracy z dziećmi. Mają za zadanie wspierać rodziców, przedszkola i szkoły, aby umożliwić dzieciom dotkniętym chorobą jak najlepszy rozwój ruchowy oraz uczestnictwo w sporcie i zabawie. Młodzież i dorośli mogą korzystać ze wsparcia, w ramach którego mogą znaleźć alternatywne sposoby na aktywność fizyczną. Zaleca się jednak ostrożność w przypadku sportów, w których istnieje wysokie ryzyko urazu odcinka szyjnego kręgosłupa. Rozciąganie i wzmacnianie mięśni może skorygować nieprawidłową postawę i zapobiec problemom ze stawami.

Ergoterapia: Pacjenci mogą nauczyć się technik lepszego radzenia sobie w życiu codziennym. Celem jest również dostosowanie środowiska życia oraz wykorzystanie i zastosowanie pomocy technicznych.

Rokowanie

U dzieci z achondroplazją często odnotowuje się opóźniony rozwój motoryczny, ale rozwój umysłowy jest zwykle prawidłowy. Jeśli jednak u pacjenta występuje wodogłowie, którego nie da się leczyć, może to zaburzać zdolności umysłowe, podobnie jak długie przerwy w oddychaniu podczas snu, które utrzymują się pomimo leczenia.

Badania, w których przez kilka dziesięcioleci obserwowano pacjentów z achondroplazją, sugerują zwiększoną śmiertelność w dzieciństwie i wczesnej dorosłości. Ogólnie rzecz biorąc, średnia długość życia jest o około 10 lat krótsza niż w przypadku populacji ogólnej. Jeśli jednak nie wystąpią żadne powikłania, rokowanie jest dobre w kontekście długiego życia bez znaczących ograniczeń funkcjonalnych.

Dodatkowe informacje

Autorzy

Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema

Achondroplazja (niski wzrost)