SARS i MERS to dwie pokrewne choroby grypopodobne, które mogą mieć ciężki przebieg. Wywołują je różne typy koronawirusa. Epidemia SARS trwała od 2002 do 2003 roku i miała swój początek w Chinach. MERS rozpoznano po raz pierwszy na Bliskim Wschodzie w 2012 r. Ogniska choroby wystąpiły w 2012 i 2015 roku.
Co to są SARS i MERS?
SARS
SARS to skrót od angielskiej nazwy Severe Acute Respiratory Syndrome i oznacza zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej. Jest to choroba grypopodobna o wysokiej zakaźności (zaraźliwości), zachorowalności (częstości zachorowań w danej grupie populacji) i śmiertelności wynoszącej ok. 8–10 %.
Pierwsze przypadki choroby odnotowano w listopadzie 2002 r. w prowincji Guangdong w Chinach. Później choroba rozprzestrzeniła się w Hongkongu i innych krajach Azji Wschodniej i zawędrowała aż do Kanady. Odosobnione przypadki (przenoszone drogą lotniczą) odnotowano również na innych kontynentach.
Większość pacjentów była w wieku 25–70 lat i wcześniej cieszyła się dobrym zdrowiem. Na całym świecie udokumentowano łącznie 8096 prawdopodobnych przypadków SARS w 37 krajach i 774 zgony. W czerwcu 2003 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła koniec epidemii SARS z 2003 roku. Później wystąpiły jeszcze cztery mniejsze sporadyczne ogniska, z których trzy były wynikiem zakażeń w laboratoriach.
Wirusy wywołujące SARS prawdopodobnie namnażają się w organizmach nietoperzy. Gdy dana osoba zostanie zarażona, wirus może łatwo rozprzestrzeniać się na inne osoby. Zakłada się, że istnieją jeszcze inne zwierzęta, które są nosicielami SARS i od których ludzie mogą się zarazić. Nie można wykluczyć, że w związku z tym pojawią się nowe epidemie.
MERS
MERS to skrót od angielskiej nazwy Middle East Respiratory Syndrome i oznacza bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej. Jest to również choroba grypopodobna, która może przejść w ciężkie zapalenie płuc i zespół niewydolności oddechowej (Acute Respiratory Distress Syndrome, ARDS).
Wywołujący tę chorobę wirus o nazwie koronawirus bliskowschodniego zespołu niewydolności oddechowej (Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus, MERS-CoV) został po raz pierwszy wykryty u pacjentów na Półwyspie Arabskim w kwietniu 2012 roku. Do tej pory do WHO zgłoszono ponad 1600 pacjentów, u których rozpoznanie MERS zostało potwierdzone testami laboratoryjnymi. Przypadki zgłaszano głównie na Półwyspie Arabskim z Królestwa Arabii Saudyjskiej, ale także w sąsiednich krajach — Katarze, Jordanii i Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Spośród tych pacjentów w Arabii Saudyjskiej przeżyło około 60%.
W 2015 r. w Korei Południowej doszło do wybuchu nowego ogniska choroby. Do zakażenia doszło prawdopodobnie w wyniku kontaktu z podróżnym z Arabii Saudyjskiej. Do początku lipca 2015 r. odnotowano ponad 180 dodatkowych zachorowań, w tym 36 zgonów, wśród personelu medycznego, członków rodzin, innych pacjentów i ich krewnych. Niespodziewany (w porównaniu z poprzednimi latami) wzrost liczby chorych pacjentów w Arabii Saudyjskiej w sierpniu 2015 r. był spowodowany poważną epidemią szpitalną w Rijadzie. W Europie choroba występowała do tej pory tylko u pojedynczych pacjentów, którzy zarazili się nią w innych krajach, lub u osób mających kontakt z tymi pacjentami.
Przyczyny
Wirusy SARS i MERS to różne typy koronawirusów. Od początku 2020 r. znany jest również nowy typ koronawirusa, tzw. SARS-CoV-2, który został opisany w osobnym artykule.
Wirus SARS jest wysoce zaraźliwy. Zaraziło się ponad 50% członków personelu medycznego, którzy zajmowali się pacjentami z SARS. Okres inkubacji (tj. czas między zakażeniem a wystąpieniem choroby) trwa 2–10 dni. Wirus przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową. Poza organizmem wirus może pozostawać zaraźliwy przez około 9 dni. Wirus ginie po narażeniu na temperaturę od 60°C przez 30 minut. Wirusy żyją w innych organizmach, tak zwanych żywicielach, aby przetrwać. Naturalnym żywicielem koronawirusa SARS są prawdopodobnie owadożerne nietoperze. Możliwe, że wirus przeszedł na ludzi z dzikich zwierząt (w tym ssaków z rodziny wiwerowatych), których mięso spożywa się w Chinach, a także z kotów domowych jako żywicieli pośrednich.
Wirus MERS nie jest uważany za szczególnie zaraźliwy. Szczególnie wysokie ryzyko zarażenia MERS występuje wśród personelu medycznego. Wirus może przenosić się z człowieka na człowieka. Uważa się, że wirus przenosi się między ludźmi głównie drogą kropelkową, ale nie można wykluczyć innych dróg zakażenia. Możliwe jest, że MERS jest przenoszony przez wielbłądy i dromadery, ponieważ osoby, które zawodowo zajmują się dromaderami, są narażone na wyższe ryzyko zarażenia się tym wirusem w porównaniu z ogólną populacją. Okres inkubacji trwa 1–13 dni. U większości pacjentów objawy pojawiają się po 3–4 dniach.
Objawy
SARS
Początkowo choroba nie różni się szczególnie od innych chorób zakaźnych układu oddechowego, tj. np. od zakażenia wirusem grypy.
Wszyscy pacjenci mają w ciągu pierwszych 3–7 dni gorączkę. Inne objawy to: dreszcze lub sztywność mięśni (74% pacjentów), kaszel (62%), ból mięśni (54%), złe samopoczucie (50%), nieżyt nosa (24%), ból gardła (20%), utrata apetytu (20%), ból głowy (20%), zawroty głowy (12%) i biegunka (10%). Większość pacjentów stopniowo wykazuje oznaki poprawy po 6–7 dniach.
Kolejna faza choroby charakteryzuje się dyskomfortem dolnych dróg oddechowych i suchym kaszlem, któremu mogą towarzyszyć trudności w oddychaniu i ból w klatce piersiowej. U niektórych pacjentów od około 5. dnia choroby występuje duszność wymagająca suplementacji tlenem. Śmiertelność w cięższych przypadkach wydaje się być najwyższa u pacjentów w wieku powyżej 40 lat i z inną chorobą podstawową.
MERS
Choroba zaczyna się również od objawów grypopodobnych. Większość chorych ma objawy takie jak gorączka i kaszel, a następnie ciężkie zapalenie płuc. Może rozwinąć się zespół ostrej niewydolności oddechowej. Może również wystąpić biegunka i niewydolność nerek.
Jednak możliwe jest również, że pacjent zarażony wirusem MERS nie wykazuje żadnego z tych objawów.
Diagnostyka
W przypadku podejrzenia SARS/MERS należy zbadać krew pacjentów pod kątem obecności przeciwciał wirusa. Ponadto w obu chorobach cząstki wirusa można wykryć w płynach oddechowych i próbkach kału. Wirus MERS został również wykryty w próbkach moczu. Zdjęcie rentgenowskie płuc może ujawnić zapalenie płuc.
Do wykluczenia innych zakażeń lub chorób układu oddechowego i oceny ogólnego stanu fizycznego pacjenta służą dalsze badania krwi (np. morfologia krwi, parametry czynności nerek i wątroby).
Leczenie
Nie jest dostępne żadne swoiste leczenie przeciwwirusowe przeciwko wirusowi SARS/MERS. Podobnie jak w przypadku innych (ciężkich) zakażeń wirusowych pacjenci otrzymują wystarczającą ilość płynów i, w razie potrzeby, wspomaganie oddychania lub leczenie ukierunkowane na inne objawy lub powikłania.
U niektórych ciężko chorych pacjentów z SARS w Hongkongu nastąpiła poprawa objawów po leczeniu rybawiryną w połączeniu z kortykosteroidami. Obiecujące może być leczenie skojarzone interferonem alfa i kortykosteroidami. Nie istnieją (jeszcze) konkretne zalecenia dotyczące leczenia farmakologicznego nowego wirusa.
Niektórzy badacze zalecają leczenie skojarzone interferonem alfa‑2b i rybawiryną u pacjentów z MERS. Aby uchronić się przed MERS, osoby podróżujące na Półwysep Arabski nie powinny jeść surowego lub źle ugotowanego mięsa dromaderów.
Środki zapobiegawcze odgrywają kluczową rolę w postępowaniu z zakażeniami SARS/MERS. Jak dotąd nie ma szczepionki przeciwko SARS-CoV-1 ani MERS. Informacje na temat szczepionek przeciwko SARS-CoV-2, patrz tu.
Rokowanie
Przebieg choroby może mieć zarówno charakter lekki, jak i prowadzić do zgonu, w zależności od nasilenia zakażenia. Śmiertelność pacjentów z SARS wynosi od 5 do 10%. Śmiertelność jest najwyższa u osób starszych i u osób z innymi chorobami. Śmiertelność z powodu MERS w Arabii Saudyjskiej wynosi ok. 40 %.
Dodatkowe informacje
- Gorączka
- Kaszel
- Zapalenie płuc
- Choroby układu oddechowego wywoływane przez koronawirusa SARS-CoV-2 (COVID-19)
- SARS i MERS — informacje dla lekarzy
Autorzy
-
Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema