Co to są zaburzenia zachowania?
Zachowanie nazywa się zaburzonym, jeśli trwa dłużej niż sześć miesięcy. Zachowanie musi wyraźnie nie spełniać społecznych oczekiwań i norm dla dzieci w danym wieku. Może się to objawiać na różne sposoby. Często dziecko jest bardzo uparte, drażliwe i „dzikie”.
Inne typowe zachowania to bójki, kłamstwa, kradzieże i wagarowanie. Dzieci z takim zaburzeniem wykazują negatywne zachowania wyrażające się w agresywności, buntowniczości i zastraszaniu innych. Zaburzenia zachowania różnią się od „zwykłych” wybryków i krnąbrnego zachowania młodych ludzi; są poważniejsze. W szczególnie poważnych przypadkach może dojść nawet do rażącego uszkodzenia mienia, przemocy wobec zwierząt i ludzi, włamania lub rabunku, podpalenia i nadużywania narkotyków.
Około 5% wszystkich dzieci ma zaburzenia zachowania; chłopcy 4 razy częściej niż dziewczynki. Zaburzenia zachowania występują częściej w miastach niż na obszarach wiejskich i są bardziej powszechne w niższych klasach społecznych. Choroba występuje mniej więcej równomiernie we wszystkich grupach wiekowych, ale często jest bardziej wyraźna i ciężka u nastolatków.
Przyczyna
Dlaczego u niektórych dzieci rozwijają się zaburzenia zachowania u innych nie, wynika prawdopodobnie z połączenia czynników wrodzonych i tych płynących ze środowiska rodzinnego. Za czynniki ryzyka uważa się nadpobudliwość lub depresję, trudny temperament, problemy z nauką lub szkołą, niską samoocenę i słabe umiejętności społeczne. W ostatnim przypadku chodzi przede wszystkim o skłonność do błędnego interpretowania działań innych ludzi i uznawania ich za wrogie.
Przy rozwoju takiego zaburzenia rolę mogą grać również relacje w rodzinie. Przykładami takich okoliczności są zdrowie psychiczne rodziców, ich związek z przestępczością lub nadużywanie alkoholu. Dziecko może również ucierpieć, jeśli istnieją konflikty między rodzicami, a dom nie zapewnia ciepła i stabilności. Negatywne skutki może mieć również bardzo surowe lub niekonsekwentne wychowanie.
Diagnostyka
Lekarz bada historię medyczną dziecka i zwykle korzysta z kilku źródeł. Szczególną wagę przywiązuje się do rozwoju dziecka i jego zachowania wobec innych. Zaburzenie rozpoznaje się na podstawie historii choroby oraz badań i rozmów z dzieckiem.
Przydatne mogą być także dalsze badania u specjalisty. Obejmuje to badanie różnych funkcji i umiejętności, takich jak testy inteligencji, badania neurologiczne, które badają odruchy, siłę rąk i nóg, odbieranie bodźców czuciowych i ruchy gałek ocznych oraz inne testy, które mogą wykryć, czy układ nerwowy jest w pełni rozwinięty. Ponadto może być wskazane badanie dziecka z punktu widzenia pedagogiki specjalnej.
W każdej ocenie psychologicznej/psychiatrycznej nacisk kładzie się na zdolność do empatii z innymi, a także na takie czynniki zaufanie, poczucie odpowiedzialności za własne działania, relacje z rówieśnikami i zdolność do odczuwania winy. Inne elementy oceny to nastrój, poczucie własnej wartości, kontrola impulsów, myśli prześladowcze i nadużywanie alkoholu/narkotyków.
Leczenie
Celem leczenia jest wspieranie normalnego rozwoju dziecka i zapobieganie dalszemu rozwojowi poza normami i zasadami społecznymi. Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej, aby osiągnąć jak najlepszy efekt. Pożądane jest leczenie we własnym środowisku dziecka. Nie ma pewności co do skuteczności leczenia farmakologicznego.
Dodatkowo wskazana może być psychoterapia rodzinna, pomagająca rodzicom radzić sobie z własnymi problemami, aby mogli lepiej opiekować się dzieckiem. Uzyskują oni również porady dotyczące kwestii wychowawczych i uczą się lepszego kontaktu z dzieckiem.
Ponadto oferowane są rożne rodzaje wsparcia i środki pomocy społecznej, odciążające członków rodziny. W poważnych przypadkach braku opieki dziecko umieszcza się w placówce opiekuńczej.
Terapia instytucjonalna jest wskazana tylko w ciężkich przypadkach, gdy wymagane są procedury, których nie można przeprowadzić poza ośrodkiem terapeutycznym. Maksymalny czas pobytu szpitalnego wynosi jeden rok. Jest to wskazane, jeśli wyznaczanie granic powoduje problemy, a zwłaszcza jeśli istnieje ryzyko samobójstwa lub samookaleczenia. Leczenie zamknięte może być również przydatne, jeśli inne formy leczenia nie przyniosły rezultatów lub jeśli oprócz objawów zaburzenia zachowania pacjent choruje na jakąś poważną chorobę.
Rokowanie
Dzieci z poważnymi zaburzeniami zachowania często cierpią na problemy ze zdrowiem psychicznym w wieku dorosłym. Dobre rokowanie wymaga skupienia się na mocnych stronach dziecka, stworzenia wokół niego dobrej sieci kontaktów i zapewnienia mu pozytywnych relacji z co najmniej jedną stabilną osobą dorosłą. Ważna jest także zdolność nawiązywania kontaktów z ludźmi.
Dodatkowe informacje
- Zaburzenia zachowania — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia