Co to jest zespół bakteryjnego rozrostu jelita cienkiego?
W przypadku tej choroby następuje nadmierna kolonizacja bakteryjna lub kolonizacja innymi szczepami bakteryjnymi niż typowe dla górnej części przewodu pokarmowego. Stan ten nazywany jest również zespołem ślepej pętli. Rozrost bakteryjny w jelicie cienkim nie zawsze wywołuje dolegliwości. Mogą jednak pojawić się różne objawy, takie jak wzdęcia, dyskomfort w żołądku, wodnista biegunka, ograniczone wchłanianie składników pokarmowych i utrata masy ciała.
Choroba jest stosunkowo rzadka, może jednak występować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Przyczyna
W przewodzie pokarmowym występuje ponad dziesięć razy więcej drobnoustrojów niż ilość komórek w organizmie. Normalnie w przewodzie pokarmowym żyje co najmniej 500 różnych szczepów bakterii. Sposób odżywiania ma bardzo niewielki wpływ na skład bakterii. Rodzaj i ilość drobnoustrojów w poszczególnych częściach przewodu pokarmowego jest stosunkowo inna.
Zwykle w jelicie cienkim nie ma zbyt wiele bakterii, ale z różnych powodów dochodzi czasem do ich nadmiernego rozrostu. Pacjenci, którym usunięto część żołądka lub wykonano operację w leczeniu otyłości omijającą żołądek, są narażeni na ryzyko wystąpienia tej formy rozrostu bakteryjnego. Do przetrwania większej liczby bakterii i przedostania się ich do jelita cienkiego może się również przyczyniać niedostateczne wytwarzanie kwasu żołądkowego. Choroba występuje częściej u osób, które przeszły operację na jelitach lub mają wąskie ściany przewodu pokarmowego. Dotyczy to zwłaszcza osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna lub chorobą uchyłkową.
Wskutek przerostu bakteryjnego dochodzi do zapalenia jelit, co może wywoływać różne objawy. Zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych w jelicie są spowodowane brakiem rozkładu składników pokarmowych lub zmianami w błonie śluzowej. Rozkład soli żółciowych przez bakterie i podrażnienie błony śluzowej przez wolne kwasy żółciowe są przyczyną upośledzenia wchłaniania tłuszczów. Rozkład węglowodanów przez bakterie jelitowe zmniejsza ich wchłanianie. Przyczyną zmniejszonego wchłaniania białka jest ograniczone wchłanianie aminokwasów przez błonę śluzową. Rozrost bakteryjny może również utrudniać wchłanianie witamin - B12 i A.
Objawy
Objawy zależą od stopnia nasilenia choroby i jej podstawowej przyczyny. Niektórzy pacjenci nie mają żadnych objawów, u innych zaś występują objawy nieswoiste, na przykład wodnista biegunka, skurcze brzucha, wzdęcia, gazy, bóle brzucha lub dyskomfort w żołądku. W dłuższej perspektywie mogą wystąpić objawy chorób niedoborowych i utrata masy ciała.
Diagnostyka
Rozpoznanie jest trudne, ponieważ występujące dolegliwości są nieswoiste, a badania diagnostyczne nie dają jednoznacznych wyników. W większości przypadków przy podejrzeniu takiej choroby lekarz kieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty.
Dodatkowo, mogą być potrzebne również inne badania, aby wykluczyć podobne schorzenia. Oznaką choroby może być niedokrwistość spowodowana ograniczonym wchłanianiem witaminy B12. Można wykonać też badania rentgenowskie i endoskopowe. Ewentualnie bada się próbki, aby stwierdzić, czy wchłanianie składników pokarmowych jest ograniczone.
W indywidualnych przypadkach lekarz może również zalecić antybiotykoterapię. Jeśli leczenie jest skuteczne, może to wskazywać na rozrost bakteryjny w jelitach. Należy jednak unikać tej metody diagnostycznej, ponieważ antybiotykoterapia powoduje reakcje niepożądane, które nasilają dyskomfort żołądka.
Leczenie
Postępowanie obejmuje przede wszystkim leczenie choroby podstawowej, poradnictwo dietetyczne, antybiotykoterapię i terapię zapalenia jelit.
Leczenie choroby podstawowej obejmuje różne środki. Jeśli choroba jest reakcją niepożądaną na farmakologię, na przykład na lek hamujący szybkość transportu pokarmu przez przewód pokarmowy, lek należy odstawić lub podać lek stymulujący perystaltykę jelit. Lek stymulujący perystaltykę jelit może być pomocny również w innych chorobach, w których transport pokarmu przez jelita jest opóźniony. Jeśli przyczyną jest wcześniejsza operacja, istnieje możliwość przeprowadzenia kolejnej operacji, choć może być trudne.
Porady żywieniowe są kolejnym ważnym środkiem. Niektórzy eksperci w tej dziedzinie zalecają dietę o niskiej zawartości węglowodanów, wysokiej zawartości tłuszczu i niskiej zawartości błonnika. Zmiana diety ma na celu pozbawienie bakterii odpowiednich warunków środowiska do życia, gdyż żywią się one głównie węglowodanami.
Antybiotyki. Większość pacjentów z rozrostem bakteryjnym w jelicie cienkim musi być leczona antybiotykami. Celem terapii jest zmniejszenie ilości patologicznej flory bakteryjnej, co przyczynia się do złagodzenia objawów. Aby leczenie było skuteczne, różne antybiotyki muszą być przyjmowane jednocześnie, co pozwala wyeliminować różne szczepy bakterii. Antybiotykoterapia nie może jednak doprowadzić do wyjałowienia przewodu pokarmowego, ponieważ bakterie jelitowe są ważne dla utrzymania prawidłowej funkcji jelit. Długość terapii zależy od nasilenia objawów. Jeśli leczenie nie zadziała po 10–12 dniach, należy je przerwać. Nawet jeśli skuteczność szybko maleje, uczucie poprawy może utrzymywać się przez wiele miesięcy. Często jednak zdarzają się nawroty, jeśli przyczyna nie została w pełni wyeliminowana.
Leki przeciwzapalne. W ciężkich przypadkach rozrostu bakteryjnego może wystąpić stan zapalny w jelicie grubym i dolnej części jelita cienkiego, przypominający chorobę Leśniowskiego-Crohna. W takiej sytuacji lekarz może przepisać leki przeciwzapalne.
Rokowanie
Zazwyczaj włączenie odpowiedniego leczenia pozwala pozbyć się dolegliwości. Istnieje jednak ryzyko, że objawy te po pewnym czasie powrócą. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów, u których dolegliwości są spowodowane inną chorobą jelit. W takim przypadku należy rozważyć nowe sposoby antybiotykoterapii. W niektórych sytuacjach dyskomfort można w dużej mierze złagodzić przez operację. Jeśli dolegliwości są na tyle poważne, że konieczna jest operacja, lekarz udzieli wszelkich potrzebnych informacji.
Przy braku leczenia choroba ta w dłuższej perspektywie może prowadzić do niedożywienia.
Dodatkowe informacje
- Choroba Leśniowskiego-Crohna
- Choroba uchyłkowa
- rozrost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)