Co to jest żółtaczka noworodkowa?
Żółtaczka występuje z powodu zwiększonej ilości barwnika bilirubiny we krwi (hiperbilirubinemia). Żółtaczka pojawia się zwykle dwa do czterech dni po urodzeniu i znika w ciągu następnego tygodnia do dwóch. Zwykle nie wymaga leczenia. Jednak w wyjątkowych przypadkach stężenie bilirubiny we krwi może być tak wysokie, że konieczne jest leczenie.
Żółtaczka jest najczęstszym schorzeniem wymagającym monitorowania medycznego i obserwacji u noworodków. U ok. 60% dzieci urodzonych o czasie i 80% dzieci urodzonych zbyt wcześnie w pierwszym tygodniu życia rozwija się żółtaczka.
Przyczyny
U większości dzieci z żółtaczką przyczyną nie jest inna choroba,dlatego taka żółtaczka jest określana jako fizjologiczna (normalne zjawisko). Żółtaczka fizjologiczna występuje z powodu nagromadzenia bilirubiny w skórze i błonach śluzowych. Zwykle pojawia się w drugim lub trzecim dniu po urodzeniu. Wynika to z faktu, że organizm wytwarza zwiększoną ilość bilirubiny, a jednocześnie zmniejsza się zdolność jej wydalania bilirubiny. Noworodek ma bardzo wysoki poziom hemoglobiny, czyli wiele czerwonych krwinek, które mają krótszą żywotność niż te, które mamy w późniejszym etapie życia. Podczas rozpadu czerwonych krwinek powstaje „produkt odpadowy”z ich rozpadu, czyli bilirubina.
U niektórych dzieci ilość bilirubiny we krwi wzrasta podczas karmienia piersią (żółtaczka pokarmu kobiecego). Dokładna przyczyna żółtaczki pokarmu kobiecego nie jest znana. Żółtaczka ta zwykle nie pojawia się przed trzecim dniem życia. U 10% dzieci karmionych piersią żółtaczka może być nadal widoczna na twarzy cztery tygodnie po urodzeniu. Również ta choroba jest nieszkodliwa.
Niezgodność grup krwi (niezgodność czynnika Rh) była kiedyś częstą przyczyną żółtaczki u noworodków, ale działania prewencyjne sprawiły, że stała się mniej powszechna w krajach posiadających nowoczesne systemy opieki zdrowotnej. Rzadkimi przyczynami żółtaczki noworodków są dziedziczne choroby krwi, sepsa, krwotoki skórne i zaburzenia metaboliczne.
Ryzyko
Istnieją jasne i jednoznaczne wytyczne dotyczące postępowania w przypadku żółtaczki noworodków. Jeśli te wytyczne są przestrzegane, schorzenie jest nieszkodliwe. U większości noworodków żółtaczka ma łagodną postać, która mija samoistnie. W nielicznych przypadkach wysokie stężenie bilirubiny we krwi, jeśli nie jest leczone, może spowodować uszkodzenie układu nerwowego. Dzieje się tak, ponieważ bilirubina przenika przez tak zwaną barierę krew-mózg i dostaje się do tkanki mózgowej. Bilirubina ma szkodliwy wpływ na tkankę nerwową, co może prowadzić do tzw. żółtaczki jąder podkorowych i trwałego uszkodzenia mózgu. Obecnie takie przypadki prawie się nie zdarzają.
Przebieg
Normalna żŻółtaczka zazwyczaj występuje w drugim lub trzecim dniu po urodzeniu. Najpierw objawia się na twarzy i czole. Następnie staje się stopniowo widoczna na tułowiu, rękach i nogach. Stopy i dłonie są ostatnimi częściami ciała, które żółkną. Dlatego mówi się, że poziom bilirubiny powinien być mierzony, gdy dłonie i stopy nabiorą żółtawej barwy. Żółtawe zabarwienie znika w odwrotnej kolejności, tj. najpierw na rękach i nogach, a następnie na twarzy.
Jeśli żółtaczka stanie się widoczna w ciągu pierwszych 24 godzin, jest to uważane za nieprawidłowe i zawsze wymaga dokładniejszego zbadania. Należy również obserwować dzieci, u których żółtaczka pojawia się dopiero po trzecim dniu. U dzieci z ciężką żółtaczką lub żółtaczką utrzymującą się po pierwszych tygodniach życia można podejrzewać chorobę dziedziczną.
Badania kontrolne
Poziom bilirubiny we krwi można określić na dwa sposoby. W przypadku łagodnej żółtaczki u noworodków urodzonych o czasie stosuje się ręczne urządzenie do obliczania poziomu bilirubiny za pomocą wiązki światła skierowanej na skórę. W przypadku bardziej nasilonej żółtaczki wymagającej leczenia wykonuje się badania krwi w celu dokładnego określenia poziomu bilirubiny.
Dalsze testy lub badania zwykle nie są wymagane, ale mogą być konieczne, jeśli u dziecka występują inne objawy choroby.
W przypadku wcześniejszego wypisu ze szpitala rodzice powinni monitorować żółtaczkę. Najłatwiej jest to zrobić w świetle dziennym, patrząc w białka oczu. Szczególnie ważne jest, aby rodzice/rodziny i personel medyczny odpowiedzialny za noworodka przy wczesnym wypisie z oddziału położniczego (przed upływem 72 godzin) obserwowali, czy żółtaczka u dziecka ulega nasileniu. W takim przypadku dziecko powinno zostać jak najszybciej zbadane na oddziale neonatologicznym.
Leczenie
Większość dzieci nie wymaga leczenia. Żółtaczka ustępuje samoistnie. Jeśli przebieg żółtaczki jest ciężki, a poziom bilirubiny wysoki, konieczne może być leczenie. Istnieją dokładne krajowe wytyczne dotyczące leczenia. Zastosowanie mają dwie formy leczenia:
- Fototerapia. Proste i bardzo skuteczne leczenie, które zapewnia szybką ochronę przed szkodliwym wpływem bilirubiny na mózg. Dziecko jest umieszczane w specjalnie zaprojektowanej komorze świetlnej, a skóra jest naświetlana światłem. Leczenie nie ma działań niepożądanych. Leczenie to jest stosowane rutynowo, gdy poziom bilirubiny przekracza najniższy próg, który znajduje się w bezpiecznej odległości od poziomów mogących powodować uszkodzenie mózgu.
- Transfuzja krwi. Jeśli poziom bilirubiny jest bardzo wysoki lub jeśli fototerapia nie obniża poziomu bilirubiny w wystarczającym stopniu, może być konieczna wymiana krwi. Kilka lat temu była to bardzo powszechna forma leczenia, ale obecnie jej stosowanie rzadko jest konieczne.
Rokowanie
Rokowanie jest dobre dzięki szczegółowym wytycznym stosowanym obecnie przez wszystkie oddziały położnicze. Jeśli żółtaczka nie jest leczona, istnieje ryzyko uszkodzenia mózgu w wyniku żółtaczki jąder podkorowych.
Dodatkowe informacje
- Żółtaczka noworodków — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent