Dzieci przechodzą przez różne fazy rozwoju. Każde dziecko ma swoje własne nawyki związane ze snem. Nierzadko zdarza się, że dzieci mają problemy ze snem, przynajmniej tymczasowo. Często rodzice są wtedy niepewni i nie wiedzą, jak postępować.
Jakie nawyki związane ze snem są zgodne z wiekiem?
Ilość snu dziecka jest kwestią indywidualną. Zakres wahań jest duży. W przypadku niemowląt normalny czas snu może wynosić od 16 do 19 godzin na dobę.
Ogólnie rzecz biorąc, niemowlęta i małe dzieci budzą się regularnie do około 5. roku życia. Jest to czasami spowodowane naprzemiennością faz snu. Przebudzenie jest wtedy głównie reakcją orientacyjną i nie musi oznaczać, że występuje głód lub inny problem. Reakcja rodziców w tym przypadku jest decydująca dla reakcji dzieci.
Od zera do sześciu miesięcy
Zapotrzebowanie na sen wynosi około 16–18 godzin na dobę, przeważnie po 2–4 godziny. Większość niemowląt śpi kilka razy w ciągu dnia. Nie ma ustalonego rytmu biologicznego. Jest on determinowany głównie przez spożycie pokarmu. Jeden do dwóch posiłków w ciągu nocy to zazwyczaj norma. Dopiero w wieku 3–4 miesięcy rytm snu dostosowuje się do rytmu dnia i nocy rodziców. Niektóre noworodki nadmiernie płaczą w tej fazie. W większości przypadków nie ma ku temu wyraźnego powodu. Możliwą przyczyną może być np. kolka niemowlęca.
Samodzielnie w łóżeczku zasypia 70% niemowląt w wieku 3 miesięcy, a 90% w wieku 5 miesięcy, przy czym znajdują one własny sposób zasypiania po przebudzeniu w nocy.
Od sześciu do dwunastu miesięcy
W ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia nieprzerwany nocny sen trwa ok. 6 godzin. Zazwyczaj dziecko śpi jeszcze kilka razy w ciągu dnia. Przed pierwszymi urodzinami większość dzieci jest w stanie przespać całą noc. Ogólnie zmniejsza się ilość snu. Z reguły dzieci w wieku powyżej 6 miesięcy nie potrzebują już dodatkowego jedzenia w nocy.
W drugiej połowie pierwszego roku życia, w związku z większymi skokami rozwojowymi, często pojawiają się przejściowe problemy ze snem obejmujące nocne budzenie się i płacz, które wymagają zapewnienia bezpieczeństwa i bliskości znanych osób.
Od roku do trzech lat
Zapotrzebowanie na sen zmniejsza się do ok. 11–14 godzin. Wiele dzieci ucina sobie drzemkę, z której zazwyczaj rezygnuje w trzecim lub czwartym roku życia.
Konflikty i zaburzenia związane z chodzeniem spać i przesypianiem nocy pojawiają się zazwyczaj w 2. roku życia, jak również w 3.–4. roku życia. Wynika to z faktu, że w drugim roku życia niezależność dziecka coraz bardziej się rozwija i testuje ono granice, np. poprzez odmowę pójścia do łóżka. W 3.–4. roku życia dzieci mają silną wyobraźnię i intensywnie śnią, dlatego częściej mogą występować koszmary lub pojawia się lęk przed ciemnością, co utrudnia zasypianie.
Środki zapobiegające problemom ze snem
Niektóre środki mogą pomóc zmniejszyć problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu oraz zapobiec rozwojowi trwałego (przewlekłego) zaburzenia snu. Kluczowe znaczenie ma wprowadzenie odpowiedniego rytmu snu i czuwania, stałej struktury dnia, a także indywidualnej i dostosowanej do wieku higieny snu.
Niemowlęta
Niemowlęta nie mają jeszcze ustalonego rytmu snu i czuwania. Rozwija się on dopiero w trakcie regularnego codziennego porządku wydarzeń. Karmienie piersią może pomóc w utrwaleniu rytmu. Przykładowo ostatni wieczorny posiłek powinien być zawsze podawany o tej samej porze. Podczas karmienia piersią w nocy należy w miarę możliwości unikać jasnych świateł i utrzymywać spokojną atmosferę. To samo dotyczy zmiany pieluch w nocy. Dziecko może też w ogóle nie odczuwać głodu. Można najpierw poczekać i zobaczyć, czy dziecko ponownie zaśnie samo, bez przystawiania go do piersi.
Aby niemowlęta mogły spać spokojnie i bezpiecznie, zalecane są poniższe środki:
- Spanie we własnym łóżeczku
- Ustawienie łóżeczka w pokoju rodziców
- Pozycja na wznak
- Twardy materac, który zapobiega zapadaniu się
- Śpiwór dla dziecka zamiast kocyka
- Brak poduszek, pluszowych zabawek lub innych przedmiotów w łóżku (ze względu na odruch chwytania dzieci mogą przyciągnąć przedmioty do twarzy w nocy i zablokować drogi oddechowe)
- Otoczenie wolne od dymu tytoniowego
- Temperatura ok. 18°C
Środki te przeciwdziałają również zespołowi nagłego zgonu niemowląt.
Higiena snu dla niemowląt i starszych dzieci
Po pierwsze — ustrukturyzowany porządek dnia z regularnymi porami zasypiania i wstawania ma ogromne znaczenie dla dobrej higieny snu. W ciągu dnia dziecko powinno dużo się ruszać na świeżym powietrzu i być stymulowane przez zabawy. Pod wieczór należy zmniejszyć poziom aktywności, np. poprzez przytulanie lub czytanie na głos. Ekscytujące zajęcia, takie jak sport, oglądanie telewizji lub gry komputerowe, utrudniają relaks i należy ich unikać. Po kolacji powinno być wystarczająco dużo czasu na trawienie. Z reguły wieczorem lepiej wybierać lekkie jedzenie. Dzieci powinny generalnie unikać napojów zawierających kofeinę. Kładzenie się spać powinno być dla dzieci przyjemne i nie powinno kojarzyć się z przymusem lub karą. Ponadto dziecko powinno być wystarczająco zmęczone, ale nie przemęczone. Należy zwracać uwagę na takie oznaki, jak pocieranie oczu, ziewanie lub drażliwość podczas zabawy. Porę snu od drzemki w ciągu dnia powinna oddzielać co najmniej 4-godzinna przerwa.
Łóżko służy tylko do spania. W łóżku nie powinno się wykonywać innych czynności, takich jak czytanie, granie, oglądanie telewizji czy zabawa. Stały rytuał przed snem może dać dziecku poczucie bezpieczeństwa. W zależności od wieku może to być np. czytanie mu na głos lub słuchanie słuchowiska. Może to dziecku pomóc dziecku „znaleźć drogę” do snu. Jasne światło, hałas lub skrajne temperatury w pokoju dziecięcym mogą zakłócać sen. Dlatego należy raczej stosować stonowane oświetlenie. Wielu dzieciom pomaga przy zaśnięciu pozostawienie uchylonych drzwi i słyszenie stłumionych głosów rodziców. W przypadku małych dzieci przydatne są pomoce, np. w formie kocyka, zwierzątka do przytulania, ewentualnie smoczka. Pokój dziecięcy nie powinien być nigdy zanieczyszczany dymem tytoniowym.
Jeśli niemowlęta lub małe dzieci budzą się w nocy, nie należy ich natychmiast wyjmować z łóżeczka. Uspokajające słowa lub powtórzenie rytuału zasypiania może pomóc dziecku wrócić do snu. Dzieci powyżej 6. miesiąca życia zwykle nie potrzebują już nocnych posiłków. Dlatego od tego wieku należy unikać, jeśli to możliwe, oferowania jedzenia lub picia w nocy.
Dodatkowe informacje
- Problemy ze snem u dzieci
- Zaburzenia snu u dzieci — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Marleen Mayer, lekarka, Mannheim