Czym jest mimowolne nietrzymanie moczu?
Mimowolne oddawanie moczu określane jest w terminologii medycznej nietrzymaniem moczu. Jest to stosunkowo powszechny stan, który może wystąpić w czasie ciąży lub w związku z porodem. W jednym z badań, przeprowadzonym na prawie 45 000 kobiet w ciąży, nietrzymanie moczu występowało u 15 na 100 kobiet przed zajściem w ciążę i 48 na 100 pierwiastek w 30 tygodniu ciąży. Wśród kobiet, które już urodziły, 26 na 100 cierpiało na nietrzymanie moczu przed ciążą i 58 na 100 w 30 tygodniu ciąży.
Po porodzie nietrzymanie moczu występuje nawet u jednej na cztery kobiety. Inne badanie przeprowadzone na prawie 13 000 matek, które nie miały nietrzymania moczu przed ciążą, wykazało problemy z nietrzymaniem moczu po raz pierwszy po porodzie u 21 na 100 matek.
Jakie są rodzaje nietrzymania moczu?
Istnieją dwa główne rodzaje nietrzymania moczu: wysiłkowe nietrzymanie moczu i nietrzymanie moczu z parcia naglącego.
Wysiłkowe nietrzymanie moczu występuje najczęściej w czasie ciąży (64%). Powoduje oddawanie niewielkich ilości moczu wraz ze wzrostem ciśnienia w pęcherzu. Kiedy kobieta skacze, biega, kaszle, kicha lub śmieje się, ciśnienie w jamie brzusznej wzrasta, a tym samym zwiększa się ciśnienie w pęcherzu i może wystąpić mimowolne oddawanie moczu.
W przypadku nietrzymania moczu z parcia naglącego (8%) występują epizody nagłego i silnego parcia na mocz. Może wystąpić mimowolne oddanie dużej ilości moczu.
W 28% przypadków nietrzymania moczu w czasie ciąży występuje połączenie wysiłkowego i naglącego nietrzymania moczu (tzw. „mieszane nietrzymanie moczu”).
Przyczyna
Wysiłkowe nietrzymanie moczu jest często wynikiem osłabienia lub urazu dna miednicy lub nacisku na dno miednicy. Przyczyna nietrzymania moczu z parcia naglącego nie została jednoznacznie ustalona, ale prawdopodobnie jest nią niestabilność mięśni pęcherza moczowego.
Ryzyko nietrzymania moczu wzrasta wraz z wiekiem i masą ciała lub wskaźnikiem masy ciała (BMI). Porody drogą pochwową, szczególnie w przypadku dużych noworodków, zwiększają ryzyko. Pęknięcia wyższego stopnia krocza lub ściany pochwy po stronie odbytu częściej prowadzą do nietrzymania moczu. Kobiety cierpiące na nietrzymanie moczu przed ciążą są bardziej narażone na nietrzymanie moczu w czasie ciąży.
Utrata masy ciała kobiety po ciąży odgrywa ważną rolę. Badania wykazały, że w przypadkach, w których masa ciała sprzed ciąży nie została przywrócona w ciągu sześciu miesięcy po porodzie, ryzyko było zwiększone. Tymczasowy przyrost masy ciała podczas ciąży nie wydaje się być czynnikiem ryzyka późniejszego nietrzymania moczu.
Nietrzymanie moczu podczas ciąży zwiększa ryzyko trwałego dyskomfortu po porodzie.
Rozpoznanie
Postawienie diagnozy jest proste. Zakres dolegliwości jest określany na podstawie następujących informacji:
- Jak często zdarza się Pani popuszczać mocz (codziennie, co tydzień, rzadziej)?
- Jak dużo moczu (krople, większe ilości) Pani popuszcza?
- Jak bardzo jest to obciążające? Czy w związku z tymi problemami zawsze musi Pani nosić wkładkę? Czy stanowi to problem higieniczny w codziennym życiu?
Aby ustalić zapotrzebowanie na leczenie, ważne jest, aby poprosić o informacje dotyczące poprzednich ciąż, a także wszelkich problemów z trzymaniem moczu w przeszłości.
- Czy ma Pani dzieci?
- Jeśli tak, ile?
- Czy poród był naturalny, ze wspomaganiem próżnociągiem lub kleszczami, czy poprzez cesarskie cięcie?
- Jaka była masa urodzeniowa dzieci?
- Czy miała Pani jakieś poważne urazy okołoporodowe?
- Czy w przeszłości występowały problemy z nietrzymaniem moczu?
- Czy jest Pani zmotywowana do leczenia?
- Czy w przeszłości ćwiczyła Pani mięśnie dna miednicy?
Następnie przeprowadzane jest badanie ginekologiczne, w razie potrzeby wykonywane jest USG. Z reguły nie ma potrzeby wykonywania dalszych badań.
Leczenie
Większość kobiet cierpiących na nietrzymanie moczu w czasie ciąży ma jedynie łagodne objawy — popuszczają tylko kilka kropli kilka razy w miesiącu — i tylko nieliczne konsultują swoje problemy z lekarzem. Wśród kobiet, które cierpią na nietrzymanie moczu w trakcie lub po ciąży, tylko 3–4 na 100 mimowolnie oddaje duże ilości moczu każdego dnia.
Główną metodą postępowania w nietrzymaniu moczu podczas ciąży powinno zawsze być leczenie zachowawcze w postaci treningu mięśni dna miednicy i/lub treningu pęcherza moczowego. Pomocne mogą być profilaktyczne ćwiczenia mięśni dna miednicy podczas ciąży. Kobiety mogą zostać skierowane do specjalistycznego fizjoterapeuty w celu uzyskania pomocy w ćwiczeniach mięśni dna miednicy. Prawidłowo przeprowadzony trening mięśni dna miednicy jest zarówno skuteczny, jak i niedrogi, i nie powoduje działań niepożądanych.
Leki i operacje stosowane w leczeniu nietrzymania moczu nie są zalecane podczas ciąży.
Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu
Ćwiczenia mięśni dna miednicy stanowią leczenie z wyboru w czasie ciąży i po porodzie.
W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu trening mięśni dna miednicy powinien być prowadzony przez ponad 3 miesiące w połączeniu z treningiem pęcherza moczowego. Podczas ciąży i po porodzie należy zastosować indywidualnie prowadzony trening mięśni dna miednicy w celu profilaktyki i leczenia nietrzymania moczu. Może to być terapia indywidualna, grupowa lub samodzielny trening.
Utrata masy ciała po urodzeniu dziecka zmniejsza częstotliwość występowania nietrzymania moczu w szóstym miesiącu po porodzie o 2,3% na każdy kilogram utraconej masy ciała.
Leczenie farmakologiczne wysiłkowego nietrzymania moczu podczas ciąży nie jest zalecane.
Leczenie nietrzymania moczu z parcia naglącego lub pęcherza nadreaktywnego
Trening pęcherza moczowego jest leczeniem zalecanym. Trening pęcherza to ustrukturyzowany program ćwiczeń, w którym stopniowo wydłużany jest czas między opróżnieniami pęcherza. Celem jest odzyskanie kontroli nad czynnością zwieracza pęcherza i ponowne zaufanie mu.
Prowadzenie dzienniczka mikcji, w którym zapisuje się, kiedy i jak często oddaje się mocz, okazało się skuteczne w przypadku kobiet z nietrzymaniem moczu z parcia naglącego. Umożliwia to poznanie swojego schematu oddawania moczu i ocenę skuteczności wykonywanych ćwiczeń.
Podstawową metodą leczenia jest trening mięśni dna miednicy. Najlepiej, jeśli ćwiczenia poprzedzi profesjonalny instruktaż fizjoterapeuty, zanim będą stale i systematycznie wykonywane samodzielnie w domu.
Mięśnie, które należy ćwiczyć, to te, których używa się do zatrzymania trwającego opróżniania pęcherza.
Leczenie farmakologiczne nie jest zalecane w okresie ciąży lub karmienia piersią.
Leczenie operacyjne?
Nietrzymanie moczu podczas ciąży nie jest wystarczającym powodem, aby wybrać cesarskie cięcie jako metodę porodu. Nie istnieje żadna operacja w leczeniu nietrzymania moczu z parcia naglącego o udowodnionym trwałym działaniu.
Rokowanie
Duży odsetek kobiet, które cierpiały na nietrzymanie moczu w czasie ciąży, po porodzie nie ma żadnych objawów. Jeśli nietrzymanie moczu występuje między 3 a 6 miesiącem po porodzie, ryzyko nietrzymania moczu w późniejszym życiu jest 13-krotnie większe. Badania kontrolne w pierwszym roku po porodzie wykazują niewielkie zmiany w częstotliwości występowania nietrzymania moczu 3–12 miesięcy po porodzie.
Dodatkowe informacje
- Wysiłkowe nietrzymanie moczu
- Nietrzymanie moczu z parcia naglącego
- Trening mięśni dna miednicy (ćwiczenia mięśni Kegla)
- Nietrzymanie moczu w ciąży i po porodzie — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Julia Trifyllis, specjalistka w dziedzinie ginekologii i położnictwa, Münster/W.
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)