Oko
Aby móc widzieć ostro, oko musi załamywać wpadające promienie świetlne, głównie za pomocą rogówki i soczewki, aby spotykały się one w jednym punkcie na siatkówce. Tylko wtedy może powstać ostry obraz. Siatkówka znajduje się z tyłu gałki ocznej. Tam postrzegany obraz jest odbierany przez receptory światła w komórkach nerwowych, a odpowiednie sygnały są przesyłane do mózgu, tworząc wrażenie tego obrazu. W przypadku dalekowidzów teoretyczny punkt, w którym obraz pobliskich obiektów byłby ostry, znajduje się za siatkówką. Rezultatem jest niewyraźne widzenie.
Akomodacja
Jeśli obraz siatkówkowy ma być ostry, ogniskowa musi zostać przesunięta na siatkówkę. Zwykle odbywa się to poprzez zwiększenie mocy refrakcyjnej oka (akomodację), gdzie soczewka silniej załamuje promienie świetlne, lub poprzez korekcję za pomocą odpowiedniej soczewki o dodatniej mocy refrakcyjnej, umieszczonej przed okiem. Bez pomocy okularów oczy muszą się w pewnym zakresie akomodować zarówno do patrzenia z daleka, jak i z bliska, aby widzieć ostro. W procesie akomodacji krzywizna soczewki zwiększa się, tzn. staje się ona bardziej zaokrąglona, dzięki czemu światło wpadające do oka jest silniej załamywane, a obiekty znajdujące się w pobliżu dają ostry obraz. Ta zmiana w soczewce jest osiągana poprzez napinanie małego mięśnia oka (mięśnia rzęskowego). Zazwyczaj oko jest zbudowane tak, że wystarczy dość mała akomodacja. Jednak im bardziej lub dłużej mięsień ten musi być napięty z powodu nieskorygowanej wady wzroku, tym większe ryzyko wystąpienia dolegliwości, takich jak zmęczenie i bóle głowy.
Dalekowzroczność
W przypadku nadwzroczności, która jest powszechnie nazywana dalekowzrocznością (w języku fachowym: hipermetropia), gałka oczna ma zbyt małą długość osiową w stosunku do mocy refrakcyjnej soczewki. Innym powodem jest niewystarczająca moc refrakcyjna soczewki.
Dalekowzroczność to nieco myląca nazwa tej formy wady refrakcji, ponieważ osoby dalekowzroczne nie mają lepszej zdolności widzenia na odległość niż osoby widzące prawidłowo. Dzięki akomodacji punkt ogniskowania u dalekowidzów znajduje się na siatkówce, gdy patrzą w dal, i ich widzenie jest wtedy ostre. W młodszym wieku akomodacja często umożliwia osobom dalekowzrocznym ostre widzenie z bliska; wymaga to jednak więcej wysiłku niż w przypadku osób z prawidłowym wzrokiem.
Jako dzieci mamy zakres akomodacji do 12 dioptrii (dpt) (dioptrie są miarą mocy refrakcyjnej oka); wraz z wiekiem nasza zdolność akomodacji maleje. Po 50. roku życia pozostaje tylko od 1 do 2 dioptrii.
Stopień dalekowzroczności wyrażany jest w wartościach plusowych. Przy +3 dpt soczewka musi zapewniać akomodację 3 dioptrii, aby ognisko znajdowało się na siatkówce. Aby można było czytać z odległości 1/3 m, soczewka musi zapewniać dodatkową moc akomodacji +3 dpt, czyli łącznie +6 dpt. Dopóki organizm jest młody i oczy mają dobrą akomodację, nie wystąpią żadne problemy. Jednak niektórzy pacjenci skarżą się na bóle głowy i zmęczenie, gdy na przykład bardzo długo czytali. Z czasem jednak będą się pojawiać coraz większe problemy z ostrością widzenia z bliska. Oba mięśnie rzęskowe i soczewki nie są już w stanie uzyskać koniecznej akomodacji. Wtedy potrzebne są okulary lub soczewki kontaktowe, aby skorygować dalekowzroczność. Stopniowo zwykle pojawiają się również trudności z ostrym widzeniem w dali. Do tego również potrzebne są okulary.
Dalekowzroczność występuje rzadziej niż krótkowzroczność i jest wrodzona. W wielu przypadkach widzenie może ulec poprawie, gdy gałka oczna dorośnie. Jednak zdolność akomodacji zmniejsza się wraz z wiekiem i, w zależności od stopnia nadwzroczności, między 35 a 45 rokiem życia zwykle osiąga wartość, która nie jest już wystarczająca do ostrego widzenia, początkowo z bliska, a później także z daleka. Ta fizjologiczna starczowzroczność staje się zauważalna wcześniej niż u osób bez nadwzroczności. Jeśli z powodu pogarszającej się sprawności akomodacyjnej soczewki występują problemy z widzeniem z bliska, korekcja nadwzroczności początkowo poprawia widzenie z bliska, ale także ogólnie odciąża akomodację — także podczas patrzenia w dal. Później, wraz z nasilaniem się starczowzroczności, konieczna staje się dodatkowa korekcja dla bliży.
W większości przypadków dalekowzroczność można skorygować za pomocą odpowiednich okularów z wypukłymi soczewkami lub soczewek kontaktowych.
Ryzyko wystąpienia innych chorób
Dalekowzroczne dzieci nierzadko zaczynają zezować. Akomodacja oczu przez dłuższy czas jest męcząca. Aby to zrekompensować, jedno oko wykonuje ruch do wewnątrz, a dziecko zaczyna zezować. W takiej sytuacji dziecko używa do patrzenia tylko oka, które nie zezuje, ponieważ w przeciwnym razie widziałoby podwójnie. Wrażenia wzrokowe z zezującego oka są tłumione, tak że z tego oka nie docierają do mózgu odpowiednie sygnały nerwowe. Skutkiem jest niedostateczny rozwój układu wzrokowego po jednej stronie (niedowidzenie). Wzrok (w tym interakcja między okiem a mózgiem) rozwija się do wieku 6–7 lat. Dlatego dziecko z zezem musi być leczone przed osiągnięciem tego wieku, najlepiej jak najwcześniej, aby wzrok obu oczu rozwijał się odpowiednio. Po ukończeniu 7 roku życia nie można już tego skorygować. W ramach terapii zdrowe oko dzieci z zezem jest zwykle zasłaniane: W ten sposób dziecko jest zmuszone do patrzenia zezującym okiem, co pozwala na rozwój siły widzenia tego oka.
Leczenie operacyjne?
Jeśli z różnych powodów pacjent nie może nosić okularów lub soczewek kontaktowych w celu skorygowania dalekowzroczności, można rozważyć korekcję chirurgiczną. Operacja wady refrakcji w oku jest możliwa od kilku lat. Metody chirurgiczne są stale ulepszane i obecnie często wykorzystuje się technologię laserową. Również dalekowzroczność do ok. +4 dpt można operować.
Korekcja wady refrakcji (chirurgia refrakcyjna) odbywa się poprzez operację rogówki lub wszczepienie sztucznej soczewki. Rogówka jest profilowana za pomocą różnych technik laserowych w taki sposób, że powstaje silniejsza krzywizna, tzn. promienie świetlne są silniej załamywane, zanim dotrą do siatkówki. Operacje te są skuteczne głównie w przypadku stabilnych wad refrakcji, dlatego zwykle wykonuje się je u osób dorosłych. Chirurgii laserowej lub nawet wymianie soczewki mogą towarzyszyć różne powikłania. Nawet po operacji wzrok może z czasem ulec zmianie, dlatego nadal zaleca się regularne badania wzroku.
Dodatkowe informacje
- Oko
- Zez
- Niedowidzenie we wczesnym dzieciństwie
- Chirurgia laserowa
- Dalekowzroczność — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema