Definicja: Choroby wywoływane przez różne ludzkie patogenne adenowirusy.
Częstość występowania: Wirusy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i powodują zachorowania z jednakową częstotliwością przez cały rok.
Objawy: W zależności od rodzaju wirusa mogą wystąpić objawy przeziębienia, takie jak gorączka, ból gardła, katar i kaszel, objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak ból brzucha i biegunka lub objawy zakażenia oczu.
Obraz kliniczny: Objawy kliniczne zwykle sugerują zakażenie górnych dróg oddechowych, zapalenie żołądka i jelit lub zapalenie spojówek.
Diagnostyka: Poziom CRP może być podwyższony.
Leczenie: Leczenie przyczynowe nie jest dostępne; stosuje się jedynie leczenie objawowe.
Informacje ogólne
Definicja
Są to choroby zakaźne wywoływane przez różne ludzkie patogenne adenowirusy.
Adenowirusy dzielą się na 6 różnych genotypów (A–F) i 49 różnych serotypów1.
Częstość występowania
Zakażenia wywołane przez adenowirusy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i występują z jednakową częstotliwością przez cały rok.
Zakażenie wywołane przez adenowirusy jest szczególnie powszechne u małych dzieci.
Nierzadko, zwłaszcza w placówkach opieki zbiorowej jak żłobki czy przedszkola, występuje lokalny wzrost liczby przypadków, w tym niewielkie epidemie.
Adenowirusy są jednymi z najczęściej izolowanych patogenów w zapaleniu gardła (5%).
Etiologia i patogeneza
Adenowirusy to bezotoczkowe dwuniciowe wirusy DNA o średnicy 90–100 nm. Składają się one z białkowego kapsydu, który zawiera antygeny swoiste dla grupy i typu wirusa. Adenowirusy są bardzo odporne na wpływy środowiska i w temperaturze pokojowej mogą pozostać zakaźne przez wiele tygodni.
Adenowirusy są przenoszone przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową, fekalno-oralną lub pośrednio przez kontakt ze skażonymi przedmiotami.
Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek jest wysoce zakaźne i często przenosi się przez kontakt bezpośredni lub narzędzia okulistyczne.
Pęcherzykowe zapalenie spojówek i gorączka gardłowo-spojówkowa mogą być również przenoszone przez zanieczyszczoną wodę w basenie.
Adenowirusy prowadzą do miejscowego uszkodzenia tkanek i wzrostu poziomu CRP, dlatego czasami błędnie podejrzewa się zakażenie bakteryjne.
Różne serotypy powodują różny obraz kliniczny infekcji.
zakażenia układu oddechowego u dzieci
najczęściej wywoływane przez serotypy 1–3, 4, 6, 7, 14, 21
epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek wywołane najczęściej przez serotypy 8, 19 i 37
pęcherzykowe zapalenie spojówek wywołane najczęściej przez serotypy 3, 4, 7
gorączka gardłowo-spojówkowa
najczęściej wywoływana przez serotypy 3, 7 i 14
zakażenie układu oddechowego przebiegające z gorączką, objawami przeziębienia, powiększeniem węzłów chłonnych i krwotocznym zapaleniem spojówek
często rozpowszechnione w grupach dziecięcych, na obozach wakacyjnych itp.
zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
najczęściej wywoływane przez serotypy 40, 41 lub 43
Jest drugą najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci (najczęstsza przyczyna: zakażenie rotawirusami).
z limfadenopatią krezkową przy serotypach 1, 2, 5, 6
zapalenie płuc wywołane przez serotypy 1–4, 7, 14
Czynniki predysponujące
Osłabiony układ immunologiczny
ICD-10
A85.1† Adenowirusowe zapalenie mózgu (G05.1*)
B30.1† Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy (H13.1*)
B34.0 Zakażenie adenowirusowe o nieokreślonym umiejscowieniu
B97.0 Adenowirusy jako przyczyna chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach
w obrazie klinicznym: ostre zapalenie gardła, nieżyt nosa, limfadenopatia węzłów chłonnych szyjnych i towarzyszące łagodne zapalenie spojówek
Adenowirusy mogą niekiedy powodować nasilone zapalenie migdałków z ropnym wysiękiem.
Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
w obrazie klinicznym biegunka i gorączka
prawdopodobnie druga najczęstsza przyczyna zakażeń jelitowych u dzieci (najczęstsza przyczyna: zakażenie rotawirusami)
Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek
ciężkie zapalenie spojówek
Wysokie ryzyko zakażenia, może stać się endemiczne w placówkach publicznych.
Pęcherzykowe zapalenie spojówek wywołane przez serotypy 3, 4, 7
Zapalenie spojówek wywołane przez serotyp 3 jest również znane pod nazwą basenowego zapalenia spojówek.
Badanie fizykalne
Zakażenia dróg oddechowych
gorączka, nieżyt nosa, różne stopnie zaczerwienienia gardła
Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek
Nagły początek objawów z zaczerwienieniem, pierścieniowatą opuchlizną spojówek i powiększeniem przedusznych węzłów chłonnych. Subiektywne dolegliwości to uczucie ciała obcego pod powieką, światłowstręt, swędzenie i łzawienie. Opuchlizna powiek prowadzi do zapalnego opadnięcia powieki.
ew. krwawienie podspojówkowe
Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
biegunka, gorączka, ew. nudności lub wymioty
Badanie uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
W przypadku zakażenia wywołanego przez adenowirusy stężenie CRP jest często podwyższone, dlatego może być ono mylone z zakażeniem bakteryjnym.
W większości przypadków chorobę można rozpoznać na podstawie wyników badania przedmiotowego.
W przypadku zakażenia większej grupy pacjentów adenowirusami, tj. epidemii, może być wskazane pobranie próbek celem izolacji tego wirusa.
Skierowanie do specjalisty
Poszerzenie badań diagnostycznych:
Zakażenie dróg oddechowych
wykrycie wirusów w aspiracie nosowo-gardłowym lub wymazie z gardła
Zapalenie spojówek
wykrycie wirusów w wymazie ze spojówki
Najbardziej czułą metodą wykrywania jest PCR; alternatywnie możliwe jest również wykrywanie antygenu (immunofluorescencja, szybki test immunochromatograficzny) lub posiew.
Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
wykrycie wirusów w próbkach kału
Zakażenia wywołane przez adenowirusy są zwykle leczone ambulatoryjnie.
W przypadku zapalenia rogówki i spojówki pacjent powinien zostać skierowany do okulisty.
Leczenie
Cele leczenia
Leczenie objawowe do czasu samoistnego ustąpienia zakażenia
Ogólne informacje o leczeniu
Leczenie przyczynowe nie jest możliwe; postępowanie jest wyłącznie objawowe.
Profilaktyka
Uodpornienie czynne lub bierne nie jest możliwe.
Przestrzeganie ogólnych zasad higieny, w szczególności regularne i dokładne mycie rąk, może zapobiec przenoszeniu adenowirusów i rozprzestrzenianiu zakażenia podczas epidemii.
Przebieg, powikłania i rokowanie
przebieg
Jest to choroba zwykle ustępująca samoistnie.
Zakażenia układu oddechowego i jelit trwają zwykle około 1 tygodnia.
Zakażenia oka mogą trwać dłużej, nawet kilka tygodni.
Zakaźność dla otoczenia jest możliwa tak długo, jak długo wirus jest wykrywalny w wydzielinach, zwykle w ciągu pierwszych 2 tygodni choroby (w piśmiennictwie opisuje się również okresy do 3 tygodni).
Rokowania
Rokowanie jest na ogół dobre, ale mogą wystąpić ogniska zakażeń rzadkimi serotypami, które mogą powodować poważniejszy przebieg choroby1.
Na przykład: serotyp 14, który doprowadził do epidemicznego rozprzestrzeniania się zapalenia płuc w USA i innych krajach.
Serotypy 5, 7 i 21 są również znane z wywoływania ciężkiego przebiegu choroby.
W przypadku epidemicznego zapalenia spojówki i rogówki prawie zawsze dochodzi do całkowitego wyleczenia; tylko sporadycznie pojawia się pogorszenie wzroku.
Po zakażeniu adenowirusem rozwija się odporność swoista dla danego serotypu z wytworzeniem przeciwciał neutralizujących. Ze względu na różnorodność typów wirusa możliwe są jednak powtarzające się zakażenia wywołane przez adenowirusy.
W przypadkach ciężkiej immunosupresji bardzo rzadko zdarzają się zagrażające życiu rozsiane zakażenia z zajęciem wielu narządów. Niebezpiecznym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, które jest leczone w warunkach szpitalnych cydofowirem (poza wskazaniami rejestracyjnymi).
Zakażenia adenowirusem w ośrodkach opieki dziennej nad dziećmi
Dzieci z gorączką lub w złym ogólnym stanie fizycznym nie powinny uczęszczać do ośrodków opieki dziennej, gdy są chore, ze względów epidemiologicznych.
Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy jest trudne do odróżnienia od bakteryjnego zapalenia spojówek.
Jeśli występuje epidemiczne zapalenie spojówki i rogówki, dziecko nie powinno uczęszczać do placówki opieki zbiorowej.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
Nieszkodliwe zakażenie o zwykle samoistnie ustępującym przebiegu
Zasady higieny w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się infekcji
Definicja: Choroby wywoływane przez różne ludzkie patogenne adenowirusy. Częstość występowania: Wirusy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i powodują zachorowania z jednakową częstotliwością przez cały rok.