Informacje ogólne
Definicja
- Niedowidzenie to czynnościowa wada wzroku spowodowana zaburzeniami rozwoju w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym1 przy prawidłowym morfologicznym stanie oka2.
- Upośledzenie widzenia waha się od łagodnego (ostrość wzroku <1,0) do ciężkiego (ślepota, ostrość wzroku 0,1 lub mniej).>1,0)>
- Z reguły zaburzenia widzenia są jednostronne, ale mogą również dotyczyć obu oczu.
- Wczesne leczenie może prowadzić do znacznej poprawy widzenia.
Częstość występowania
- Niedowidzenie jest najczęstszą przyczyną jednostronnych zaburzeń widzenia u dzieci i młodzieży3.
- Chorobowość
Etiologia i patogeneza
- Faza krytyczna dla rozwoju niedowidzenia przypada na okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Istnieje jednak również możliwość remisji.
- Przy odpowiednim leczeniu u dzieci w wieku 3–6 lat rokowanie jest lepsze niż u dzieci w wieku 7 lat lub starszych6.
- Aby widzenie rozwijało się prawidłowo, mózg musi odbierać równoważne bodźce wzrokowe z obu oczu.
- Jeżeli bodźce wzrokowe w jednym oku odbiegają od normy, bodźce wzrokowe zdrowego oka tłumią bodźce wzrokowe z oka niedowidzącego. Tłumienie bodźców wzrokowych odbywa się głównie w pierwotnej korze wzrokowej.
- Jeśli tłumienie bodźców nie będzie odpowiednio leczone, neurony kory mózgowej, które powinny być stymulowane przez oko niedowidzące, ulegną zanikowi/zwyrodnieniu. Taki jest patofizjologiczny mechanizm niedowidzenia.
- Jeśli czynniki ryzyka rozwoju niedowidzenia zostaną odpowiednio wcześnie rozpoznane i będą leczone (w fazie krytycznej), plastyczność mózgu umożliwia skorygowanie upośledzenia wzroku.
- Zazwyczaj wyróżnia się trzy główne przyczyny niedowidzenia. Stanowią one również podstawę rozróżnienia poszczególnych typów niedowidzenia:
- Zez jawny
- Stanowi główną przyczynę.
- W powiązane ze sobą punkty siatkówki trafiają ostre, ale różne obrazy.
- Może to prowadzić do niedowidzenia w zezującym oku, jeśli zezuje zawsze to samo oko.
- W przypadku zeza naprzemiennego, tzn. przy naprzemiennym fiksowaniu prawym i lewym okiem, zwykle nie dochodzi do niedowidzenia.
- W zezie utajonym odchylenie jest widoczne tylko wtedy, gdy jedno oko jest zakryte. Nigdy nie prowadzi to do niedowidzenia.
- Dysopia jednostronna (anizometropia)
- niewyraźny obraz na siatkówce spowodowany dysopią jednostronną
- W rezultacie bodźce wzrokowe wysyłane z oczu do kory wzrokowej stają się słabsze lub mniej dokładne.
- Dotyczy to w szczególności jednostronnej dalekowzroczności (anizohipermetropia).
- W przypadku jednostronnej krótkowzroczności (anizomiopii) dziecko stymuluje oko krótkowzroczne, patrząc na bliskie przedmioty. Niedowidzenie występuje zatem bardzo rzadko.
- Zez i anizometropia często stanowią połączoną przyczynę niedowidzenia.
- W ciężkiej obustronnej hipermetropii lub ciężkim astygmatyzmie, który nie zostanie skorygowany odpowiednio wcześnie, może wystąpić obustronne niedowidzenie.
- Deprywacja
- Stanowi 3% przypadków; często prowadzi do najcięższych przypadków upośledzenia wzroku.
- brak lub poważne upośledzenie tworzenia obrazu (jednostronne lub obustronne) z powodu przeszkód fizycznych (zaćma wrodzona, zmętnienie rogówki, opadanie powieki itp.)
- Jest to najcięższa postać niedowidzenia, w której faza krytyczna występuje znacznie wcześniej i jest znacznie krótsza.
- Na przykład wrodzoną zaćmę gęstą należy zoperować w pierwszych 2 miesiącach życia, aby osiągnąć optymalny efekt.
- Niedowidzenie w wyniku okluzji jest formą niedowidzenia deprywacyjnego, które występuje w wyniku nadmiernego zasłaniania oka.
Czynniki predysponujące
- Zez jawny
- Jest to zdecydowanie najczęstszy czynnik predysponujący.
- Inne czynniki predysponujące
- Drugim najczęstszym czynnikiem predysponującym jest jednostronna nieskorygowana dysopia (anizometropia).
- Zaburzenie osi wzrokowych, np. przez zaćmę powoduje, że obrazy na siatkówce mają różny stopień wyrazistości.
ICD-10
- H53 Zaburzenia widzenia
- H53.0 Niedowidzenie z nieużywania oka
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Definicja oparta na kryterium ostrości widzenia
- co najmniej 2 linie różnicy między obojgiem oczu na tablicy Snellena przy najlepszej możliwej korekcji7
- Należy wykluczyć strukturalne patologie oka, takie jak uszkodzenia nerwu wzrokowego lub plamki żółtej, zmętnienia ośrodków optycznych gałki ocznej i nieprawidłowości centralnych dróg wzrokowych.
- Niedowidzenie może występować w połączeniu ze strukturalnymi zaburzeniami oka. Jest to upośledzenie wzroku, które występuje poza nimi.
Diagnostyka różnicowa
- Zaćma wrodzona
Wywiad lekarski
- Z reguły pierwsze podejrzenie wady wzroku wychodzi od rodziców, np. gdy dziecko ma trudności z widzeniem, zezuje, ma nieprawidłowe ruchy gałek ocznych (oczopląs) lub przechyla głowę podczas patrzenia.
- Zez pionowy jest często związany z kręczem karku.
- Zez/niedowidzenie występują rodzinnie. Jeśli u dziecka wystąpi niedowidzenie, należy obserwować i dokładnie zbadać wzrok u rodzeństwa.
Badanie przedmiotowe
- Test naprzemiennego zakrywania oczu
- Test naprzemiennego zakrywania oczu pozwala wykryć zez.
- Badanie wzroku
- U dzieci w wieku 2–3 lat widzenie jest trudne do zbadania. Wzrok można w przybliżeniu zbadać, oceniając, czy dziecko wodzi wzrokiem za obiektem przesuwanym przed oczami dziecka.
- Więcej informacji na temat badania w sekcji Badania dodatkowe w gabinecie lekarza rodzinnego
- Zbadać oczy i powieki pod kątem opadania powiek, zmian rogówki i zaćmy.
- Należy dokładnie zbadać ruchy mięśni poruszających gałką oczną i obecność odblasku (refleksu) z pępka dołeczka.
- W niedowidzeniu zwykle bada się rogówkę, soczewkę, siatkówkę (czerwony odblask) i tarczę nerwu wzrokowego.
Badanie uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
W miarę możliwości badanie ostrości wzroku metodami tradycyjnymi
- Należy użyć tablicy do badania wzroku dostosowanej do wieku dziecka (tablica do badania wzroku z odległości 3 metrów).
- Znaki są czytelne dla dzieci.
- Jeśli w rutynowym badaniu wzroku nie zostanie osiągnięta ostrość wzroku 3/3,8 (0,8), można użyć occludera okulistycznego z otworem, aby sprawdzić, czy można skorygować ostrość wzroku do 3/3.
- Dziecko patrzy przez tarczę z otworem jednym okiem na raz, czytając dostosowaną do wieku tablicę do badania wzroku.
- Jeśli uda się osiągnąć ostrość widzenia 3/3, występuje wada refrakcji. Jeżeli nie, może występować niedowidzenie.
- Dzieci z jednostronną ostrością wzroku 3/3,8 (0,8) w wieku 3–5 lat lub 3/4,5 w wieku od 6 lat oraz z dużą różnicą w ostrości wzroku w obu oczach wymagają skierowania do okulisty8.
Test Hirschberga
- Test można wykonywać we wszystkich grupach wiekowych; jest szczególnie przydatny do oceny zeza u małych dzieci.
- Na oko dziecka z pewnej odległości kieruje się wiązkę światła, aby zaobserwować miejsce odbicia światła w rogówce w stosunku do źrenicy.
- Odruch rogówkowy musi być symetryczny w obu oczach.
- Zez jawny w wieku od 6 miesiąca życia jest zaburzeniem, które musi zbadać okulista.
Wskazania do skierowania
- W razie podejrzenia zaburzeń widzenia lub zeza jawnego u dziecka wymagana jest ocena okulistyczna.
Leczenie
Cele leczenia
- Poprawa ostrości wzroku w oku niedowidzącym
- Wczesne wykrycie i natychmiastowe skierowanie do specjalisty jest kluczowe, zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie, aby zapobiec trwałemu upośledzeniu wzroku.
Ogólne informacje o leczeniu
- Leczenie jest indywidualnie dopasowywane do przyczyny.
- Okres największej skuteczności leczenia
- Według metaanalizy odpowiedź na leczenie jest gorsza u dzieci w wieku od 7 lat w porównaniu do dzieci w wieku 3–6 lat (Ia)6.
- W przeszłości leczenie po ukończeniu 8. roku życia uznawano za nieskuteczne. Ostatnie w badaniach wykazano jednak, że leczenie może poprawić ostrość widzenia nawet w okresie dojrzewania.
- Próbę leczenia należy zatem podejmować także u starszych dzieci.
- Okluzja
- Terapia okluzyjna polega na zasłanianiu oka silniejszego, aby zmusić oko niedowidzące do pracy. W tym celu w regularnych odstępach czasu zasłania się oko dominujące.
- Czas trwania leczenia zależy od stopnia upośledzenia wzroku i szybkości poprawy ostrości widzenia.
- Jednocześnie należy skorygować istniejące wady wzroku, takie jak zaćma lub wady refrakcji.
Korekta błędu refrakcji
- Wykazano, że na niedowidzenie wpływa już sama korekcja wady refrakcji, zwłaszcza w przypadku niedowidzenia spowodowanego anizometropią i/lub zezem9.
- Od tego należy wstępnie rozpocząć leczenie, z kontrolami co 6–12 tygodni, aż do osiągnięcia stabilnej ostrości wzroku.
Stymulacja słabo widzącego oka
- Terapia okluzyjna10
- W przypadku zeza u dzieci najczęstszą techniką stymulacji oka niedowidzącego jest zasłanianie oka dominującego przez ograniczony czas w ciągu dnia.
- Zasłanianie oka dominującego: rozpocząć od 2 godzin dziennie, kontrola co 6–12 tygodni.
- U niemowląt zasłaniać oko przez nie więcej niż pół godziny do godziny dziennie.
- Krople atropinowe10
- Dwa razy w tygodniu do oka dominującego wkrapla się jednoprocentowy roztwór atropiny.
- Rozszerza się źrenicę oka dominującego. Uniemożliwia to akomodację i powoduje niewyraźne widzenie.
- Leczenie często powoduje nadwrażliwość na światło, podrażnienie oczu, zaczerwienienie skóry i bóle głowy, ale przerwanie leczenia z powodu działań niepożądanych następuje rzadko12.
- Atropina jest równie skuteczna jak zasłanianie i może być stosowana jako leczenie pierwszego wyboru (1a)13.
- Efekty leczenia
- Niemal prawidłowe widzenie w oku niedowidzącym udaje się przywrócić tylko u nielicznych dzieci, nawet po zastosowaniu optymalnego leczenia 14.
- W badaniu wykazano, że po dwóch latach leczenia ostrość wzroku w oku niedowidzącym była średnio o 2 linie na tablicy okulistycznej gorsza niż w oku zdrowym15. w połowie przypadków leczenie wydaje się poprawiać widzenie trójwymiarowe16.
- Jeśli ostrość wzroku nie ulega dalszej poprawie i oko jest nadal niedowidzące, należy zintensyfikować leczenie, np. zasłaniać oko przez co najmniej 6 godzin dziennie.
- Nawrót
- Informacje i motywacja
- W randomizowanych badaniach wykazano, że częstsze patrzenie z bliska (czytanie, rysowanie, gry konsolowe itp.) nie zwiększa efektu terapii niedowidzenia
- Do tej pory powszechnie zalecano, aby terapię okluzyjną/atropinę u dzieci łączyć z pracą wzrokową z bliska. Takie czynności wymagają od dziecka koncentracji na drobnych szczegółach i korzystania z oka niedowidzącego.
- Efekt leczenia zależy od tego, czy dzieci i rodzice przestrzegają zaleceń.
- Dlatego ważne jest, aby rodzice byli świadomi, jakie znaczenie ma prowadzenie leczenia zgodnie z zaleceniami. Należy przekazać pisemne informacje18.
- Terapia niedowidzenia wymaga ścisłej obserwacji dziecka. Z jednej strony chodzi o monitorowanie rozwoju zdolności widzenia, z drugiej o motywowanie dziecka i rodziców. Im młodsze dziecko, tym dokładniej należy je monitorować.
- dalsze postępowanie w ścisłej współpracy okulisty i ortoptysty
- W randomizowanych badaniach wykazano, że częstsze patrzenie z bliska (czytanie, rysowanie, gry konsolowe itp.) nie zwiększa efektu terapii niedowidzenia
- Brak poprawy? Jeśli nie ma poprawy lub postępy są zbyt wolne:
- Czy leczenie przebiega zgodnie z zaleceniami?
- Terapia okluzyjna przebiega zgodnie z zaleceniem lekarskim w 40–57% przypadków. Im silniejsze niedowidzenie i im dłuższy dzienny czas zasłaniania oka, tym mniej ścisłe przestrzeganie zaleceń.
- Powtórzyć skiaskopię, aby sprawdzić refrakcję.
- Wyniki należy poddać ponownej ocenie, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń widzenia (wrodzone wady rozwojowe tarczy nerwu wzrokowego/nerwu wzrokowego, zmiany w plamce żółtej itp.).
- Czy leczenie przebiega zgodnie z zaleceniami?
Inne formy leczenia
- Leczenie chirurgiczne
- Zaćma lub opadnięcie powieki wymagają korekcji chirurgicznej.
- W niektórych przypadkach konieczna jest chirurgiczna korekcja zeza. Nie ma jednak randomizowanych badań dotyczących tego, czy operację należy wykonywać przed leczeniem, czy po leczeniu niedowidzenia19.
- Terapia okluzyjna obuoczna14
- W oparciu o wyniki konwencjonalnego leczenia podjęto próby opracowania terapii, które zachęcają dzieci do widzenia obuocznego.
- Obejmują one terapię antysupresyjną, ortoptyczną terapię obuoczną i inne.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Przy odpowiednim leczeniu wzrok większości dzieci często ulega znacznej poprawie.
- Niedowidzenie może jednak nawrócić kilka miesięcy po skutecznym leczeniu.
- W przypadku nawrotu należy wznowić terapię okluzyjną lub leczenie atropiną do czasu odzyskania optymalnej ostrości wzroku.
Powikłania:
- Nieleczone niedowidzenie prowadzi do upośledzenia wzroku i zmniejszonej stabilności widzenia.
- zmniejszona ostrość widzenia lub rozdzielczość
- nieprawidłowe widzenie obuoczne i tłumienie sygnałów z oka niedowidzącego
- Może to upośledzać widzenie stereoskopowe i/lub trójwymiarowe, co z kolei może ograniczać zdolności motoryczne u dzieci i dorosłych.
- Oprócz ryzyka poważnego upośledzenia wzroku w przypadku uszkodzenia oka dominującego może to ograniczyć wybór zawodu, na przykład zawodów wymagających dużej głębi widzenia (pilot, dekarz itp.).
- Niedowidzenie anizometryczne prowadzi do zmniejszenia kontrastu widzenia.
- Niedowidzenie na tle zeza może prowadzić do szeregu zaburzeń widzenia przestrzennego w centralnym polu widzenia, a także do upośledzenia percepcji wzrokowej lokalizacji/pozycji.
Rokowania
- Nawet przy optymalnym leczeniu rzadko osiąga się pełną ostrość widzenia w oku niedowidzącym.
- Jeśli niedowidzenie nie jest leczone, uszkodzenie oka dominującego prowadzi do upośledzenia wzroku w wieku dorosłym21.
Ilustracje

Zez zbieżny prawego oka

Zez zbieżny lewego oka
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
- Poinformowanie dzieci i ich rodziców o konieczności prowadzenia badań kontrolnych oraz o możliwości nawrotu choroby i ryzyku trwałego upośledzenia wzroku
Informacje dla pacjentów w Deximed
Quellen
Literatur
- Doshi NR, Rodriguez MLF. Amblyopia. Am Fam Physician 2007; 75: 361-7. PubMed
- Bradfield YS. Identification and treatment of amblyopia. Am Fam Physician 2013; 87: 348-52. American Family Physician
- National Eye Institute. Amblyopia. Accessed July 18, 2006, at: http://www.nei.nih.gov/health/amblyopia/index.asp.
- Williams C, Northstone K, Howard M, et al. Prevalence and risk factors for common vision problems in children: data from the ALSPAC study. Br J Ophthalmol 2008; 92: 959. pmid:18480306 PubMed
- Pai AS, Rose KA, Leone JF, et al. Amblyopia prevalence and risk factors in Australian preschool children. Ophthalmology 2012; 119: 138-44. doi:10.1016/j.ophtha.2011.06.024 DOI
- Holmes JM, Lazar EL, Melia BM, et al.; Pediatric Eye Disease Investigator Group. Effect of age on response to amblyopia treatment in children. Arch Ophthalmol 2011;129(11):1451-7. PubMed
- Holmes JM, Clarke MP. Amblyopia. Lancet 2006; 367: 1343-51. pmid:16631913 PubMed
- Committee on Practice and Ambulatory Medicine, Section on Ophthalmology. American Association of Certified Orthoptists, American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, American Academy of Ophthalmology. Eye examination in infants, children, and young adults by pediatricians. Pediatrics 2003; 111: 902-7. Pediatrics
- Taylor K, Powell C, Hatt SR, Stewart C. Interventions for unilateral and bilateral refractive amblyopia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 4. Art. No.: CD005137. DOI: 10.1002/14651858.CD005137.pub3 DOI
- Matta NS, Singman EL, Silbert DI. Evidenced-based medicine: treatment for amblyopia. Am Orthopt J 2010;60:17-22. PubMed
- Holmes JM, Beck RW, Kraker RT, et al. Risk of amblyopia recurrence after cessation of treatment. J AAPOS 2004; 8: 420-8. pmid:15492733 PubMed
- Pediatric Eye Disease Investigator Group. A randomized trial of atropine vs. patching for treatment of moderate amblyopia in children. Arch Ophthalmol 2002; 120: 268-78. PubMed
- Li T, Shotton K. Conventional occlusion versus pharmacologic penalization for amblyopia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2009, Issue 4. Art. No.: CD006460. DOI: 10.1002/14651858.CD006460.pub2 DOI
- Tailor V, Bossi M, Bunce C, Greenwood JA, Dahlmann-Noor A. Binocular versus standard occlusion or blurring treatment for unilateral amblyopia in children aged three to eight years. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 8. Art. No.: CD011347. DOI: 10.1002/14651858.CD011347.pub2. DOI
- Repka MX, Wallace DK, Beck RW, et al. Two-year follow-up of a 6-month randomized trial of atropine vs patching for treatment of moderate amblyopia in children. Arch Ophthalmol 2005; 123: 149-57. pmid:15710809 PubMed
- Stewart CE, Wallace MP, Stephens DA, et al. The effect of amblyopia treatment on stereoacuity. J AAPOS 2013; 17: 166-73. pmid:23622448 PubMed
- Hertle RW, Scheiman MM, Beck RW, et al. Stability of visual acuity improvement following discontinuation of amblyopia treatment in children aged 7 to 12 years. Arch Ophthalmol 2007; 125: 655-9. pmid:17502505 PubMed
- Newsham D. A randomised controlled trial of written information: the effect on parental non-concordance with occlusion therapy. Br J Ophthalmol 2002; 86: 787-91. British Journal of Ophthalmology
- Korah S, Philip S, Jasper S, Antonio-Santos A, Braganza A. Strabismus surgery before versus after completion of amblyopia therapy in children. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 10. Art. No.: CD009272. DOI: 10.1002/14651858.CD009272.pub2. DOI
- Holmes JM, Melia M, Bradfield YS, Cruz OA, Forbes B; Pediatric Eye Disease Investigator Group. Factors associated with recurrence of amblyopia on cessation of patching. Ophthalmology 2007;114(8):1427-32. PubMed
- Rahi J, Logan S, Timms C, Russell-Eggitt I, Taylor D. Risk, causes, and outcomes of visual impairment after loss of vision in the non-amblyopic eye: a population-based study. Lancet 2002; 360: 597-602. PubMed
- Scheiman MM, Hertle RW, Beck RW, Edwards AR, Birch E, Cotter SA, et al., for the Pediatric Eye Disease Investigator Group. Randomized trial of treatment of amblyopia in children aged 7 to 17 years. Arch Ophthalmol 2005; 123: 437-47. PubMed
- Scheiman MM, Hertle RW, Kraker RT, et al.; Pediatric Eye Disease Investigator Group. Patching vs atropine to treat amblyopia in children aged 7 to 12 years: a randomized trial. Arch Ophthalmol 2008;126(12):1634-42. PubMed
- Pediatric Eye Disease Investigator Group. A randomized trial of near versus distance activities while patching for amblyopia in children aged 3 to less than 7 years. Ophthalmology 2008;115(11):2071-8. PubMed
- Taylor K, Elliott S. Interventions for strabismic amblyopia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 7. Art. No.: CD006461. DOI: 10.1002/14651858.CD006461.pub4 DOI
- Awan M, Proudlock FA, Gottlob I. A randomized controlled trial of unilateral strabismic and mixed amblyopia using occlusion dose monitors to record compliance. Invest Ophthalmol Vis Sci 2005; 46: 1435-9. pmid:15790912 PubMed
- Loudon SE, Fronius M, Looman CW, et al. Predictors and a remedy for noncompliance with amblyopia therapy in children measured with the occlusion dose monitor. Invest Ophthalmol Vis Sci 2006; 47: 4393-400. pmid:17003431 PubMed
- McKee SP, Levi DM, Movshon JA. The pattern of visual deficits in amblyopia. J Vis 2003; 3: 380-405. pmid:12875634 PubMed
- Greenwood JA, Tailor VK, Sloper JJ, et al. Visual acuity, crowding, and stereo-vision are linked in children with and without amblyopia. Invest Ophthalmol Vis Sci 2012; 53: 7655-65. doi:10.1167/iovs.12-10313 DOI
Autoren
- Olav H Haugen, overlege dr. med., Øyeavdelingen Helse-Bergen, Bergen
- Anders Behndig professor och överläkare, Ögonkliniken, Norrlands universitetssjukhus, Umeå (Medibas)
- Knut A. Holtedahl, professor i allmennmedisin, Institutt for samfunnsmedisinske fag, Universitetet i Tromsø