Odłączenie ciała szklistego

• Definicja: Fizjologiczne zwyrodnieniowe kurczenie się ciała szklistego powoduje, że w tylnym obszarze ciało szkliste całkowicie lub częściowo odrywa się od siatkówki.
• Częstość występowania: Zapadalność wzrasta z wiekiem, począwszy od 50. roku życia.
• Objawy: Stopniowe lub nagłe wystąpienie mętów ciała szklistego w polu widzenia, ewentualnie błysków światła, w niepowikłanych przypadkach bez pogorszenia wzroku ani ubytków pola widzenia.
• Wyniki: Brak nieprawidłowości w standardowym badaniu okulistycznym, wykrywalne w badaniu lampą szczelinową.
• Diagnostyka: Rozpoznanie na podstawie typowego obrazu klinicznego oraz badania ostrości wzroku i pola widzenia w celu wykluczenia odklejenia siatkówki lub uszkodzenia plamki żółtej.
• Leczenie: Niepowikłanego odłączenia ciała szklistego nie leczy się; skierowanie do leczenia specjalistycznego w przypadku nagłego pogorszenia wzroku lub ubytków pola widzenia.

Informacje ogólne

Definicja

• Ciało szkliste (corpus vitreum) kurczy się z powodu fizjologicznego zwyrodnienia i oddziela się od siatkówki.
• W języku angielskim: Vitreous Detachment albo Posterior Vitreous Detachment

Częstość występowania

• Rzadko przed 40.–50. rokiem życia
•   Około 40% u 70-latków i ok. 85% u 90-latków.
• Zmiany zwyrodnieniowe ciała szklistego są najczęstszą przyczyną przedarciowego odklejenia siatkówki¹.

Etiologia i patogeneza

• Ciało szkliste składa się w 98% z wody i jest stabilizowane przez włókna kolagenowe, które delikatnymi wypustkami wnikają również do powierzchownych (wewnętrznych) warstw siatkówki¹.
• Wraz z wiekiem ciało szkliste ulega stopniowej degeneracji, a włókna kolagenowe stają się gęstsze¹.
  • Mogą stać się widoczne jako ruchome punkty, tzw. męty ciała szklistego (mouches volantes).
• Ciało szkliste jest luźno połączone z siatkówką. U większości ludzi połączenie to rozluźnia się wraz z postępującą utratą elastyczności ciała szklistego. 
  • To obluzowanie określa się jako tylne odłączenie ciała szklistego¹.
• W niektórych przypadkach kurczenie się ciała szklistego powoduje powstawanie przedarć lub otworów w siatkówce, zwłaszcza jeśli ciało szkliste jest jeszcze punktowo przymocowane do siatkówki.
• Płyn z ciała szklistego może wyciekać za siatkówkę i spowodować przedarciowe odklejenie siatkówki.

Czynniki predysponujące¹

• Wiek powyżej 50 lat
• Miopia 
• Operacja zaćmy w wywiadzie 
• Uraz/uszkodzenie oka w wywiadzie

ICD-10

• H43.8 Inne zaburzenia ciała szklistego
• Obejmuje odłączenie ciała szklistego

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Podejrzenie mogą rodzić nowe męty ciała szklistego (ang. floaters) w polu widzenia, które pojawią stopniowo w ciągu kilku tygodni lub nagle.  
• Jeśli w polu widzenia występują również błyski światła (fotopsje), może to wskazywać na siłę ciągnącą działającą na siatkówkę lub uszkodzenie siatkówki.
• Rozpoznanie potwierdza badanie lampą szczelinową.

Diagnostyka różnicowa

• Odwarstwienie siatkówki
• Męty ciała szklistego
• Krwotok do ciała szklistego

Wywiad lekarski

• Liczba mętów ciała szklistego w polu widzenia wzrasta od ukończenia 50 lat.
• Te latając muszki poruszają się wraz z ruchem oczu i znikają, gdy próbuje się skupić na nich wzrok lub na nie spojrzeć.
• Męty ciała szklistego mogą mieć kształt kropek lub nitek, ewentualnie siateczki.
• Zmiany mogą występować tylko w jednym oku, ale zwykle w ciągu 1 roku stają się zauważalne również w drugim oku.
• Zmiany mogą rozwinąć się w krótkim czasie, ale także rozwijać się stopniowo w ciągu 2–3 miesięcy.
• Nagłe błyski światła w polu widzenia mogą świadczyć o zajęciu lub uszkodzeniu siatkówki².
• Obecność licznych mętów ciała szklistego (>10) porównywalnych do „chmur” lub „zasłony” jest czynnikiem predykcyjnym rozwoju przedarcia siatkówki.

Badanie przedmiotowe³

• Odłączenie ciała szklistego nie wywołuje żadnych objawów klinicznych.
• Jeśli odłączenie jest niepowikłane, ostrość widzenia i widzenie peryferyjne są zachowane.
• Można je potwierdzić w badaniu lampą szczelinową.

Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Ewentualnie badanie ostrości widzenia
• Ewentualnie perymetria konfrontacyjna w celu sprawdzenia pola widzenia

Diagnostyka u specjalisty

• Badanie okulistyczne w podejrzeniu odklejenia siatkówki
• Oftalmoskopia pośrednia/biomikroskopia obu oczu w mydriazie
• Badanie lampą szczelinową do zbadania dna oka na obwodzie
• Krwotoki do ciała szklistego lub siatkówki są czynnikami predykcyjnymi przedarcia siatkówki.

Wskazania do skierowania

• Pacjentów z objawami odłączenia ciała szklistego powinien zbadać okulista, aby rozpoznać czynniki ryzyka przedarcia lub odklejenia siatkówki, zwłaszcza jeśli występują liczne męty ciała szklistego, widzenie jak przez zasłonę lub błyski światła w polu widzenia.
• Podejrzenie odklejenia siatkówki
• powtarzające się błyski światła w polu widzenia, ewentualnie znaczny wzrost liczby mętów ciała szklistego³
• pogorszenie wzroku lub ubytki w polu widzenia
• Podejrzenie uszkodzenia plamki żółtej
• upośledzenie widzenia centralnego

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• Niepowikłanego odłączenia ciała szklistego nie leczy się.

Inne opcje leczenia

• W podejrzenia przedarcia lub odklejenia siatkówki ważne jest szybkie rozważenie wskazań do operacji oka.

Środki zapobiegawcze

• Nie są znane żadne środki zapobiegawcze.
• Odłączenie ciała szklistego jest fizjologiczną zmianą związaną z wiekiem.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Ciało szkliste ulega stopniowemu zwyrodnieniu, które można zaobserwować u coraz większej części populacji po 50. roku życia.
• Ciało szkliste kurczy się. W wyniku tego procesu ciało szkliste odłącza się od siatkówki.
• U zdecydowanej większości osób odłączenie ciała szklistego nie powoduje żadnych dolegliwości ani powikłań.
• W niektórych przypadkach w siatkówce tworzą się jednak rozdarcia lub otwory, które mogą prowadzić do odklejenia siatkówki.

Powikłania:

• Odklejenie siatkówki, zwykle z obwodowymi ubytkami w polu widzenia
  • U co piątego pacjenta z ostrym odłączeniem ciała szklistego tworzy się otwór w siatkówce¹.
• Uszkodzenie plamki żółtej i utrata widzenia centralnego
• Krwotok do ciała szklistego²

Rokowanie

• U zdecydowanej większości osób odłączenie ciała szklistego nie prowadzi do upośledzenia widzenia.
• W niewielkim odsetku przypadków (<10%) dochodzi do odklejenia siatkówki, które — jeśli leczenie nie zostanie wdrożone odpowiednio szybko — może skutkować poważnym pogorszeniem wzroku.>

Dalsze postępowanie

• W razie wykrycia odłączenia ciała szklistego pacjentów należy uczulić, aby zgłaszali się do lekarza po skierowanie do gabinetu okulistycznego, jeżeli liczba mętów ciała szklistego znacząco wzrośnie lub zaobserwują nasilające się lub utrzymujące się błyski światła w polu widzenia⁴.
• Przy nagłym upośledzeniu widzenia lub ubytku pola widzenia należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
• Pacjentów, u których pomimo obecności początkowo licznych mętów ciała szklistego, widzenia błysków lub widzenia jak przez zasłonę i/lub stwierdzonych krwotoków do ciała szklistego lub siatkówki wykluczono uszkodzenie siatkówki, należy skierować na kontrolne badania okulistyczne.

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjenta?

• W zdecydowanej większości przypadków odłączenie ciała szklistego jest niegroźne i przebiega bez powikłań.
• Pacjenci powinny niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, jeśli ich wzrok nagle się pogorszy.

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Odłączenie ciała szklistego

Autorzy

• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., lekarka rodzinna, Monachium