Definicja:Barwnikowe zapalenie siatkówki to grupa dziedzicznych chorób siatkówki charakteryzujących się zwyrodnieniem pręcików i czopków oraz nabłonka barwnikowego siatkówki.
Częstość występowania: Współczynnik chorobowości wynosi około 1/4000.
Objawy:Stopniowo narastająca utrata wzroku. Zwykle wcześnie rozwija się ślepota nocna, a pole widzenia jest ograniczone.
Wyniki:Wyniki kliniczne obejmują zaburzenia widzenia, ograniczenie pola widzenia oraz zmiany siatkówki rozpoznawalne za pomocą oftalmoskopu.
Diagnostyka:W klinikach okulistycznych można przeprowadzić wiele dodatkowych badań okulistycznych, w tym elektroretinogram.
Leczenie:Nie istnieje skuteczne leczenie.
informacje ogólne
Definicja
Barwnikowe zapalenie siatkówki to nazwa nadana grupie dziedzicznych chorób siatkówki charakteryzujących się zwyrodnieniem fotoreceptorów w pręcikach i czopkach siatkówki1.
Choroba może być dziedziczona w sposób autosomalny dominujący (30–40%), autosomalny recesywny (50–60%) lub sprzężony z chromosomem X2.
częstość występowania
współczynnik chorobowości
Współczynnik chorobowości na całym świecie wynosi około 1/4000 — 1/3000. Różnice etniczne nie zostały opisane3.
Ślepota
Choroba ta jest jedną z głównych przyczyn poważnego upośledzenia wzroku i ślepoty. W Danii barwnikowe zapalenie siatkówki i neuropatia nerwu wzrokowego są najczęstszymi przyczynami ślepoty u osób w wieku od 20 do 64 lat i odpowiadają za 29% wszystkich przypadków4.
Mutacje
Istnieją znaczne różnice regionalne na całym świecie w dystrybucji autosomalnego dominującego (ADRP), autosomalnego recesywnego (ARRP) i sprzężonego z chromosomem X (XLRP) barwnikowego zapalenia siatkówki5.
wiek i płeć
Wiek wystąpienia choroby zależy od danej mutacji.
Barwnikowe zapalenie siatkówki sprzężone z chromosomem X dotyka wyłącznie mężczyzn, kobiety jednak mogą być nosicielkami zmienionego genu.
Barwnikowe zapalenie siatkówki spowodowane jest mutacjami w genach kodujących białka, które są ważne dla funkcjonowania i przeżycia fotoreceptorów i nabłonka barwnikowego siatkówki.
Znanych jest ponad 100 różnych genów wywołujących barwnikowe zapalenie siatkówki. Tak samo różne są funkcje tych genów2.
Dotknięte narządy
Barwnikowe zapalenie siatkówki jest chorobą, która zwykle ogranicza się do oka.
Jednak u 20–30% pacjentów występują powiązane choroby pozagałkowe, które charakteryzują ponad 30 różnych zespołów.
Najczęstsze zespoły to zespół Ushera i zespół Bardeta-Biedla6.
Patogeneza: W wyniku postępującej utraty komórek i późniejszego zaniku kilku warstw siatkówki dochodzi do dysfunkcji fotoreceptorów.
Zespół Ushera
W tym przypadku barwnikowemu zapaleniu siatkówki towarzyszy upośledzenie słuchu.
Zespół Ushera jest najczęstszą postacią zespołu i występuje u około 20–40% osób z autosomalnym recesywnym barwnikowym zapaleniem siatkówki (lub w 10–20% wszystkich przypadków barwnikowego zapalenia siatkówki).
Ubytek słuchu może być ciężki, obecny od urodzenia i związany z ataksją przedsionkową (zespół Ushera typu I) lub umiarkowany do łagodnego i niepostępujący (typ II).
Możliwe jest również, że słuch będzie prawidłowy w dzieciństwie i okresie dojrzewania, ale później nastąpi postępująca utrata słuchu (typ III).
Zespół Ushera mogą powodować nieprawidłowości w co najmniej 11 różnych genach, przy czym każdy typ wynika z różnych mutacji w niektórych z tych genów7.
W zależności od rodzaju mutacji niektóre „geny Ushera“ mogą również prowadzić do barwnikowego zapalenia siatkówki bez utraty słuchu lub do głuchoty bez barwnikowego zapalenia siatkówki8.
zespół Bardeta-Biedla
Barwnikowe zapalenie siatkówki wiąże się w różnym stopniu z otyłością, upośledzeniem funkcji poznawczych, polidaktylią, hipogonadyzmem i chorobami nerek (głównie anomaliami strukturalnymi, takimi jak torbiele nerkowe i poszerzone kielichy nerkowe).
U niektórych pacjentów rozwija się niewydolność nerek wymagająca przeszczepu.
Zespół ten stanowi 5–6% przypadków barwnikowego zapalenia siatkówki.
Do tej pory zidentyfikowano 10 genów odpowiedzialnych za 70% przypadków zespołu Bardeta-Biedla9.
Dziedziczenie ma głównie charakter autosomalny recesywny.
Inne zespoły
Spośród wielu zespołów barwnikowego zapalenia siatkówki trzy mają szczególne znaczenie kliniczne, ponieważ wczesne leczenie pozwala zachować wzrok:10
Zaburzenia widzenia powstają na skutek stopniowej utraty (apoptozy) dwóch typów fotoreceptorów pręcików (które zapewniają widzenie monochromatyczne w warunkach słabego oświetlenia) i czopków (które są niezbędne do postrzegania kolorów i ostrości widzenia w świetle dziennym).
Zewnętrzna warstwa ziarnista siatkówki składa się z pręcików i czopków lub jąder komórkowych fotoreceptorów i jest znacznie przerzedzona u pacjentów z barwnikowym zapaleniem siatkówki.
Różne typy barwnikowego zapalenia siatkówki mogą rozwijać się w różnym tempie.
Zanim ostrość wzroku ulegnie pogorszeniu, osoba może stracić 90% czopków w dołku.
czynniki predysponujące
Dziedziczenie, ale brak pozytywnego wywiadu rodzinnego u 1 na 3 pacjentów
ICD-10
H35 Inne zaburzenia siatkówki
H35.5 Zwyrodnienie siatkówki dziedziczne
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Typowe wyniki badań
Nasilenie podejrzenia na podstawie pozytywnego wywiadu rodzinnego
Różicowanie
Zapalenie naczyniówki i siatkówki
urazy
Niedrożność naczyń
Odklejenie siatkówki
Wywiad lekarski
Przebieg barwnikowego zapalenia siatkówki może być różny. U niektórych pacjentów utrata wzroku występuje w dzieciństwie, podczas gdy u innych objawy pojawiają się dopiero w średnim wieku dorosłym.
Objawy zależą od tego, które typy fotoreceptorów są dotknięte chorobą.
Zazwyczaj pacjenci najpierw zauważają zaburzenia widzenia w nocy, następnie ograniczenie pola widzenia, a następnie zmniejszoną ostrość wzroku.
W wielu przypadkach można zaobserwować klasyczny schemat: W okresie dojrzewania pojawiają się trudności z przystosowaniem się do ciemności i rozwija się ślepota nocna. W młodym wieku dorosłym dochodzi do utraty środkowego obwodowego pola widzenia (utrata pręcików). W miarę postępu choroby coraz bardziej zanika widzenie peryferyjne, w wyniku czego rozwija się widzenie tunelowe i ostatecznie, około 60. roku życia, widzenie dołkowe nie jest już możliwe.
Większość pacjentów zostaje uznana za niewidomych w wieku około 40 lat z powodu znacznego ograniczenia pola widzenia.
Pacjenci z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki we wczesnym stadium mogą być trudni do zidentyfikowania, ponieważ rzadko przebywają w ciemności.
Nawet jeśli widzenie peryferyjne jest upośledzone o 50%, to wykonywanie codziennych zadań nie sprawia większych trudności.
Trudności z czytaniem i wykonywaniem codziennych czynności pojawiają się, gdy ostrość widzenia spada poniżej 0,5 (20/40)11.
Podczas diagnozowania barwnikowego zapalenia siatkówki i określania stopnia jego nasilenia obiektywne pomiary czułości fotoreceptorów dostarczają bardziej wiarygodnych informacji niż istniejące objawy.
Badanie fizykalne
Pogorszenie wzroku, ale ostrość widzenia może być normalna przez długi czas.
Ograniczenie pola widzenia
W oftalmoskopii: zwężone tętniczki w siatkówce, obwodowe odkładanie się agregatów pigmentu i blada tarcza nerwu wzrokowego
Pigmentacja w postaci „ciałek kostnych"
Diagnostyka u specjalisty
Ostrość widzenia
Pomiary są wykonywane przez okulistę przy użyciu niezbędnego sprzętu.
Pomiar pola widzenia
Pozwala to na wykrycie mroczków na środkowym obwodzie. Z czasem ulegają one rozszerzeniu w wyniku postępującej utraty pręcików i czopków.
W umiarkowanym lub zaawansowanym barwnikowym zapaleniu siatkówki na obwodzie pola widzenia i w osi widzenia mogą być nadal zachowane małe wyspy, w których widzenie jest możliwe. Z biegiem czasu obszary te również stopniowo zanikają.
Percepcja kolorów
Percepcję kolorów można zbadać np. za pomocą tablic Ishihary.
Może być ona prawidłowa, może też występować osłabienie niebieskiego spektrum.
Widzenie w nocy
Widzenie w nocy można zmierzyć w standardyzowanych warunkach w ciemnym pomieszczeniu. Podczas badania mierzone jest najniższe natężenie światła białego, które pacjent jest w stanie rozpoznać.
Jeśli natężenie światła jest co najmniej 100 razy większe od normalnej wartości, stanowi to potwierdzenie znacznie zmniejszonej wrażliwości fotoreceptorów pręcików. Niezależnie od pola widzenia i ostrości wzroku należy poinformować pacjenta, że nie może on uczestniczyć w ruchu drogowym o zmierzchu i w nocy.
Wrażliwość na kontrast
Jest ona mierzona za pomocą tablic służących do badania wrażliwości na kontrast.
Zmniejszona wrażliwość na kontrast jest częstym zjawiskiem u pacjentów z barwnikowym zapaleniem siatkówki12.
Biomikroskopia z lampą szczelinową i oftalmoskopia
W rezultacie u około 50% pacjentów z barwnikowym zapaleniem siatkówki zdiagnozowana zostaje zaćma podtorebkowa tylna.
Często obserwuje się obecność komórek w ciele szklistym.
Zmniejszona jest liczba naczyń siatkówki.
Na dnie oka można zaobserwować typową pigmentację śródsiatkówkową. Na wczesnych etapach może ona jednak nie być obserwowana.
Elektroretinogram (ERG)
Wyniki ERG we wczesnym stadium są zwykle wyraźnie patologiczne: Czas opóźnienia wydłuża się, a amplituda zmniejsza.
Dalsze możliwe badania
Optyczna tomografia koherencyjna jest nieinwazyjnym zabiegiem mającym na celu ocenę morfologii siatkówki, a w szczególności plamki żółtej13.
Inną opcją jest badanie autofluorescencji dna oka14.
Badania genetyczne
Badania genetyczne są dostępne tylko dla kilku mutacji.
Badania genetyczne są szczególnie przydatne w przypadku podejrzenia określonego genu.
Wskazania dla skierowania do specjalisty
W przypadku podejrzenia konkretnej diagnozy
Konsultacje z zakresu genetyki dla członków rodziny
Leczenia
Ogólne informacje o leczeniu
Nie istnieje skuteczne leczenie. Dla wielu pacjentów pomocne są jednak środki optymalizujące pozostałe widzenie za pomocą okularów, soczewek powiększających i teleskopów.
Nie jest jeszcze jasne, czy przyjmowanie witamin może spowolnić postęp choroby.
Leczenie farmakologiczne
Witamina A
Wcześniejsze badania wskazywały na możliwy pozytywny efekt, jednak przegląd Cochrane wykazał, że brak jest dowodów na skuteczność15.
Kwas dokozaheksaenowy (DHA)
Jest to kwas tłuszczowy omega-3 występujący w wysokich stężeniach w tłustych rybach, takich jak łosoś, tuńczyk, makrela, śledź i sardynki.
DHA wydaje się być ważny dla funkcjonowania fotoreceptorów. Przeprowadzono kilka badań sugerujących, że DHA może opóźniać progresję barwnikowego zapalenia siatkówki.
Z przeglądu Cochrane wynika jednak, że brak jest dowodów na skuteczność15.
Niektórzy lekarze zalecają osobom dorosłym z typowym barwnikowym zapaleniem siatkówki spożywanie 2 posiłków tygodniowo zawierających tłuste ryby.
Witamina E
Witamina E wydaje się hamować rozwój barwnikowego zapalenia siatkówki.
Objawy specjalne
abetalipoproteinemia (zespół Bassena-Kornzweiga)
U pacjentów z tą chorobą poziom apolipoproteiny B w osoczu i zaburzenia wchłaniania tłuszczów są zmniejszone, co prowadzi do niższego stężenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Korzystny wpływ ma doustne przyjmowanie wysokich dawek witamin A i E oraz dieta niskotłuszczowa16.
Choroba Refsuma wiąże się z zaburzeniami przewodzenia serca, ataksją, polineuropatią, głuchotą, anosmią, suchością skóry i barwnikowym zapaleniem siatkówki.
Progresję tego typu barwnikowego zapalenia siatkówki można spowolnić lub zatrzymać poprzez zmianę diety mającej na celu zmniejszenie spożycia kwasu fitanowego i utrzymanie masy ciała17.
Rodzinny izolowany niedobór witaminy E
W wieku dorosłym może on prowadzić do ataksji, dysartrii, zmniejszonej wrażliwości i ograniczonego poczucia pozycji, a także barwnikowego zapalenia siatkówki.
W tej postaci choroby wykazano, iż progresję można zatrzymać poprzez przyjmowanie witaminy E18.
Inne formy leczenia
Zmniejszenie ekspozycji na światło?
Istnieją spekulacje na temat tego, czy może ono spowolnić postęp choroby, jednakże kilka badań sugeruje, że jest inaczej1.
lub Operacja zaćmy
Zaćma rozwija się nawet u 50% pacjentów. W takim przypadku wskazana jest operacja.
pomoce okulistyczne
Terapia genowa i protezy w leczeniu barwnikowego zapalenia siatkówki są nadal w fazie prób i nie są jeszcze dostępne w ramach leczenia klinicznego.
Przebieg, powikłania i rokowanie
przebieg
Moment wystąpienia pierwszych objawów może być różny i waha się od wczesnego dzieciństwa do dorosłości.
Ponieważ nie wszyscy pacjenci zauważają utratę wzroku w tym samym czasie, wiek, w którym zauważa się pierwsze objawy, jest jedynie nieprecyzyjnym wskaźnikiem stopnia ciężkości choroby i momentu wystąpienia zwyrodnienia fotoreceptorów.
Ogólnie rzecz ujmując, barwnikowe zapalenie siatkówki jest postępującą chorobą, w której pozostałe pole widzenia (o 2,6–13,5% rocznie) i amplituda ERG zmniejszają się wykładniczo19.
Pod pewnymi warunkami ostrość wzroku może być dobrze utrzymana przez wiele lat, ponieważ w dołku mogą nadal znajdować się niewielkie wysepki tkanki funkcjonalnej, nawet w zaawansowanym stadium choroby.
Ferrari S, Di lorio E, Barbaro V, et al. Retinitis pigmentosa: Genes and disease mechanisms. Curr Genomics 2011; 12: 238-49. doi:10.2174/138920211795860107 DOI
Hamel C. Retinitis pigmentaosa.Paris, Orphanet 2014. www.orpha.net
Buch H, Vinding T, La Cour M, Appleyard M, Jensen GB and Nielsen NV. Prevalence and causes of visual impairment and blindness among 9980 Scandinavian adults: the Copenhagen City Eye Study. Ophthalmology 2004; 111: 53-61. PubMed
Pennesi ME, Weleber RG. Retinitis pigmentosa. BestPractice, last updated Jan 2016 .
Koenig R. Bardet-Biedl syndrome and Usher syndrome. Dev Ophthalmol 2003;37:126-140. PubMed
Pennings RJ, Fields RR, Huygen PL, Deutman AF, Kimberling WJ and Cremers CW. Usher syndrome type III can mimic other types of Usher syndrome. Ann Otol Rhinol Laryngol 2003; 112: 525-30. PubMed
Astuto LM, Bork JM, Weston MD, et al. CDH23 mutation and phenotype heterogeneity: a profile of 107 diverse families with Usher syndrome and nonsyndromic deafness. Am J Hum Genet 2002; 71: 262-75. PubMed
Stoetzel C, Laurier V, Faivre L, et al. BBS8 is rarely mutated in a cohort of 128 Bardet-Biedl syndrome families. J Hum Genet 2006; 51: 81-4. PubMed
Grant CA and Berson EL. Treatable forms of retinitis pigmentosa associated with systemic neurological disorders. Int Ophthalmol Clin 2001; 41: 103-10. PubMed
Virgili G, Pierrottet C, Parmeggiani F, et al. Reading performance in patients with retinitis pigmentosa: a study using the MNREAD charts. Invest Ophthalmol Vis Sci 2004; 45: 3418-24. PubMed
Lodha N, Westall CA, Brent M, Abdolell M and Heon E. A modified protocol for the assessment of visual function in patients with retinitis pigmentosa. Adv Exp Med Biol 2003; 533: 49-57. PubMed
Ko TH, Fujimoto JG, Schuman JS, et al. Comparison of ultrahigh- and standard-resolution optical coherence tomography for imaging macular pathology. Ophthalmology 2005; 112: 1922. PubMed
Robson AG, Saihan Z, Jenkins SA, et al. Functional characterisation and serial imaging of abnormal fundus autofluorescence in patients with retinitis pigmentosa and normal visual acuity. Br J Ophthalmol 2006; 90: 472-9. British Journal of Ophthalmology
Rayapudi S, Schwartz SG, Wang X, Chavis P. Vitamin A and fish oils for retinitis pigmentosa. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 12. Art. No.: CD008428. DOI: 10.1002/14651858.CD008428.pub2 DOI
Berriot-Varoqueaux N, Aggerbeck LP, Samson-Bouma M, Wetterau JR. The role of the microsomal triglygeride transfer protein in abetalipoproteinemia. Annu Rev Nutr 2000; 20: 663-97. pmid:10940349 PubMed
Hungerbuhler JP, Meier C, Rousselle L, Quadri P and Bogousslavsky J. Refsum's disease: management by diet and plasmapheresis. Eur Neurol 1985; 24: 153-9. PubMed
Yokota T, Shiojiri T, Gotoda T, et al. Friedreich-like ataxia with retinitis pigmentosa caused by the His101Gln mutation of the alpha-tocopherol transfer protein gene. Ann Neurol 1997; 41: 826-32. PubMed
Birch DG, Anderson JL and Fish GE. Yearly rates of rod and cone functional loss in retinitis pigmentosa and cone-rod dystrophy. Ophthalmology 1999; 106: 258-68. PubMed
Grover S, Fishman GA, Anderson RJ, et al. Rate of visual field loss in retinitis pigmentosa. Ophthalmology 1997;104:460-465 PubMed
Grover S, Fishman GA, Anderson RJ, et al. Visual acuity impairment in patients with retinitis pigmentosa at age 45 years or older. Ophthalmology 1999;106:1780-1785. PubMed
Aller E, Najera C, Millan JM, et al. Genetic analysis of 2299delG and C759F mutations (USH2A) in patients with visual and/or auditory impairments. Eur J Hum Genet 2004; 12: 407-10. PubMed
Rivolta C, Berson EL and Dryja TP. Paternal uniparental heterodisomy with partial isodisomy of chromosome 1 in a patient with retinitis pigmentosa without hearing loss and a missense mutation in the Usher syndrome type II gene USH2A. Arch Ophthalmol 2002; 120: 1566-71. PubMed
Autoren
Johan H. Seland, professor emeritus, Universitetet i Bergen
Knut A. Holtedal, professor i allmennmedisin, Institutt for samfunnsmedisinske fag, Universitetet i Tromsø
RP Utrata wzroku Zaburzenia widzenia Ślepota Ślepota Zwyrodnienie fotoreceptorów Zwyrodnienie fotoreceptorów Zespół Ushera Zespół Bardeta-Biedla Abetalipoproteinemia Zespół Bassena-Kornzweiga Niedobór oksydazy kwasu fitanowego Choroba Refsuma Rodzinny izolowany niedobór witaminy E
Definicja:Barwnikowe zapalenie siatkówki to grupa dziedzicznych chorób siatkówki charakteryzujących się zwyrodnieniem pręcików i czopków oraz nabłonka barwnikowego siatkówki.
Okulistyka
Zwyrodnienie barwnikowe siatkówki
/link/41c602b2d5c143ac82efb05f9c59140b.aspx
/link/41c602b2d5c143ac82efb05f9c59140b.aspx
zwyrodnienie-barwnikowe-siatkowki
SiteDisease
Zwyrodnienie barwnikowe siatkówki
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.de (patched by linkmapper)no