Leczenie:Właściwa higiena jamy ustnej. W razie potrzeby wypełnienie już powstałych ubytków.
Informacje ogólne
Definicja
Próchnica zębów określana jest czasami potocznie jako „dziury w zębach”.
Próchnica prowadzi do demineralizacji zębów, która jest powodowana głównie przez Streptococcus mutans.
Częstość występowania
Próchnica jest najczęstszą chorobą przewlekłą u dzieci w wieku poniżej 6 lat. W najbardziej niekorzystnym przypadku próchnica początkowa może wystąpić natychmiast po wyrżnięciu się zęba. Pierwsze zęby mleczne wyrzynają się po 6–12 miesiącach.1
Etiologia i patogeneza
Zakażenie bakteryjne
W szczególności bakteria Streptococcus mutans przekształca proste cząsteczki cukru (mono- i disacharydy) w kwasy, które usuwają minerały z tkanki zęba i w ten sposób powodują ubytki.2
Gdy bakterie przekształcą cukier w kwas, ślina potrzebuje 20–40 minut, aby zneutralizować kwaśne środowisko.
Chociaż bakterie te metabolizują również wiele innych węglowodanów, najwyższą kwasowość powodują podczas przekształcania cukru, a w szczególności sacharozy.2
Streptococcus mutans kolonizuje jamę ustną tylko wtedy, gdy zęby już wyrosły: Im wcześniej to nastąpi, tym większe ryzyko próchnicy.
Bakterie te pochodzą głównie ze śliny matki. Im gorsze zęby i im większe spożycie cukru przez matkę, tym większe ryzyko przeniesienia bakterii.
Cukier
Laktoza powoduje nieznaczne obniżenie wartości pH i jest jednym z najmniej próchnicotwórczych rodzajów cukru. Według badań, picie mleka krowiego może chronić zęby przed próchnicą.3
Cukry, które są naturalną częścią żywności, takie jak fruktoza zawarta w owocach, powodują próchnicę w mniejszym stopniu niż sztucznie dodany cukier.4
Ponieważ demineralizacja substancji zęba zachodzi w środowisku kwaśnym, ilość spożywanego dziennie cukru odgrywa decydującą rolę w rozwoju próchnicy.
Inne czynniki ryzyka
Napoje bezalkoholowe - w tym wersje o obniżonej kaloryczności bez cukru - wydają się przyczyniać do utraty wapnia ze względu na niską wartość pH zawartego w nich kwasu fosforowego. Częstotliwość spożywania węglowodanów odgrywa większą rolę w rozwoju próchnicy niż ich ilość.5
Pozwalanie małemu dziecku na picie słodkich napojów z butelki, zwłaszcza w nocy, może bardzo szybko doprowadzić do powstania próchnicy. Słodzone napoje, słodycze, ciastka i częste przekąski są szczególnie kariogenne.2
Czynniki predysponujące
Nieodpowiednia higiena jamy ustnej
Nieodpowiednia higiena jamy ustnej i zły stan zębów u matki lub rodzeństwa
Wiele przekąsek między posiłkami oraz wysokie i częste spożycie cukru
Wcześniaki i dzieci z niską masą urodzeniową mogą mieć upośledzone tworzenie szkliwa.
Niski status społeczny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wad szkliwa.
Leki powodujące zmniejszenie produkcji śliny
Radioterapia w obszarze głowy i szyi
ICD-10
K02 Próchnica zębów
K02.0 Próchnica ograniczona do szkliwa
K02.1 Próchnica zębiny
K02.2 Próchnica cementu
K02.3 Zatrzymana próchnica zębów
K02.4 Odontoklazja
K02.8 Inne postacie próchnicy zębów
K02.9 Próchnica zębów, nieokreślona
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Próchnicę rozpoznaje się na podstawie badania przedmiotowego lub rentgenowskiego.
W ten sam sposób można wykryć objawy powikłań próchnicy.
Ogólne czynniki medyczne, w tym przyjmowanie leków
Warunki demograficzne, społeczno-ekonomiczne i psychospołeczne
Higiena jamy ustnej i nawyki żywieniowe
Stan uzębienia i spożycie cukru przez matkę i ew. rodzeństwo
Anomalie podczas ciąży, porodu lub niemowlęctwa: Czy dziecko urodziło się przedwcześnie lub z niską masą urodzeniową?
Wypadki, w których doszło do urazów szczęki.
Badanie przedmiotowe
Ubytki szkliwa można zazwyczaj rozpoznać po tym, że zewnętrzna warstwa zęba ma inny kolor i mniej gładką powierzchnię.
Próchnica może powstać wkrótce po wyrżnięciu się zębów.
W okresie niemowlęcym próchnica pojawia się najpierw na górnych siekaczach.
Próchnica początkowo objawia się jako biała plamka lub pasek o szorstkiej powierzchni, która często pokryta jest warstwą płytki nazębnej. W miarę postępu próchnicy tworzy się ubytek, którego ściany mają kolor od żółtawego do brązowawego. U starszych dzieci próchnica występuje zwykle w zagłębieniach i szczelinach zębów trzonowych.
Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
Zazwyczaj nie są konieczne u zdrowych dzieci.
Diagnostyka u specjalisty
Konieczna tylko w przypadku poważnych powikłań
Wskazania dla skierowania do specjalisty
Kobiety w ciąży ze złym stanem uzębienia, zapaleniem dziąseł, nieodpowiednią higieną jamy ustnej, rozchwianymi zębami i/lub wysokim spożyciem cukru powinny zostać skierowane do gabinetu stomatologicznego.
Wszystkie dzieci ze zwiększonym ryzykiem próchnicy zębów powinny być od samego początku edukowane na temat znaczenia dokładnej pielęgnacji zębów.2
Jeśli wygląd zębów odbiega od normy, jeśli jest dużo płytki nazębnej lub innych nieprawidłowości, dziecko powinno zostać skierowane do gabinetu stomatologicznego.6
Leczenie
Cele leczenia
Zapobieganie próchnicy zębów i jej konsekwencjom
Wyleczenie już uszkodzonych zębów
Skuteczna profilaktyka indywidualna
Ogólne informacje o leczeniu
Ryzyko wystąpienia próchnicy u małych dzieci powinno być ocenione przez pediatrę lub stomatologa prowadzącego leczenie na jak najwcześniejszym etapie.
Chociaż przyczyny próchnicy zębów nie zostały jednoznacznie wyjaśnione, można jej łatwo zapobiegać: Skuteczne zapobieganie ma zatem ogromne znaczenie.7
Zalecenia dla pacjentów
Gdy tylko wyrżnie się pierwszy ząb, zaleca się szczotkowanie zębów pastą z fluorem.
Dopóki dzieci nie osiągną wieku około 12 lat, początkowo są zależne od pomocy, a później od kontroli podczas i po myciu zębów.
W przypadku pacjentów z aktywną próchnicą lub zwiększonym ryzykiem jej wystąpienia zaleca się stosowanie płynów do płukania jamy ustnej zawierających fluor lub innych preparatów.
Leczenie farmakologiczne
Profilaktyka fluorkowa próchnicy
Skuteczność fluoryzacji wody została udowodniona jedynie w niewielkim stopniu.
Skuteczność codziennego stosowania pasty do zębów zawierającej fluor została udowodniona w wystarczającym stopniu.
Skuteczność dodatkowego leczenia fluorem w przypadku próchnicy, która nie doprowadziła jeszcze do powstania ubytków, nie została wystarczająco udowodniona.
Skuteczność preparatów zawierających triklosan w leczeniu zapalenia przyzębia nie została jednoznacznie udowodniona.
Profilaktyka
Pediatra
Przed ukończeniem przez dziecko 6 miesiąca życia lub wyrżnięciem się pierwszego zęba, pediatra prowadzący leczenie dziecka powinien poinformować rodziców o prawidłowej higienie jamy ustnej i oznakach rozpoczynających się problemów stomatologicznych.8
Fluor
Najważniejsza profilaktyka fluorkowa polega na stosowaniu pasty do zębów zawierającej fluor.9
Jeśli tabletki fluorkowe są przepisywane w indywidualnych przypadkach, zaleca się pastylki do ssania lub tabletki do żucia.
Zwiększają one stężenie fluoru w ślinie, a tym samym zapewniają optymalną ochronę młodym zębom.
Ponieważ wapń tworzy słabo rozpuszczalny związek z fluorem, a tym samym hamuje jego wchłanianie, fluorki nie powinny być przyjmowane jednocześnie z mlekiem lub mieszanką dla niemowląt.
Cukier
Należy ograniczyć ilość i częstotliwość spożywania cukru oraz ograniczyć spożywanie słodkich pokarmów do posiłków.
Wskazówki i środki w zakresie właściwej higieny jamy ustnej
Pielęgnacja zębów
Należy szczotkować zęby dwa razy dziennie pastą z fluorem i nitkować zęby raz dziennie.
W przypadku dzieci z aktywną próchnicą zalecane może być stosowanie płynu do płukania jamy ustnej z fluorem.10
W ciąży
Przyjmowanie tabletek z fluorem w czasie ciąży nie jest zalecane, ponieważ nie znaleziono przekonujących dowodów na działanie zapobiegające próchnicy zębów mlecznych dziecka.
Butelka dla niemowląt
Dzieci powinny pić wyłącznie wodę, mleko matki lub mleko modyfikowane z butelki dla niemowląt.
Soki i niektóre napoje na bazie soi w tej formie mogą powodować próchnicę zębów, a w niektórych przypadkach hamować ich wzrost.11
Świeże owoce są lepsze niż sok.
Szczotkowanie zębów
Gdy tylko pojawi się pierwszy ząb, zęby dziecka powinny być szczotkowane dwa razy dziennie.
Ponieważ resztki pasty do zębów pozostające w jamie ustnej również chronią zęby przed próchnicą, nadmiar pasty do zębów należy wypluć, ale najlepiej nie płukać jamy ustnej.12
Słodkie pokarmy i napoje po wieczornym myciu zębów powinny być tematem tabu.8
Fluor dla małych dzieci
Do 3. roku życia zaleca się mycie zębów niewielką ilością pasty z fluorem. Zaleca się wówczas stosowanie porcji pasty do zębów wielkości ziarnka grochu.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg – rozwój próchnicy
Bakterie w jamie ustnej rozkładają węglowodany z pożywienia na zębach i wytwarzają w tym procesie kwas.
Kwas ten atakuje szkliwo zębów, usuwając z niego minerały.
Jeśli nie zostanie przeprowadzone leczenie, proces ten będzie postępował i powstanie ubytek.
Ostre zatrucie fluorem może wystąpić po spożyciu przez dziecko 5 mg fluoru na kilogram masy ciała. Istnieją doniesienia o przypadkach, w których spożycie 15 mg fluoru na kg masy ciała może zagrażać życiu. Na przykład dla 5-letniego dziecka pół tubki pasty do zębów może stanowić zagrożenie dla życia.
Zagrażające życiu zatrucie fluorem powoduje hipokalcemię i związane z nią skurcze, tężyczkę i zmniejszenie kurczliwości serca, co z kolei może prowadzić do migotania komór lub zatrzymania akcji serca. Pierwszymi objawami są nudności, pocenie się, złe samopoczucie, wymioty, ból brzucha, pragnienie i zmęczenie.
W przypadku ostrego zatrucia fluorem wskazane jest doustne przyjmowanie wapnia, np. w postaci mleka, wymuszone wymioty i monitorowanie czynności serca.
Rokowania
Skuteczna profilaktyka i ukierunkowana wczesna interwencja u dzieci ze zwiększonym ryzykiem próchnicy może znacznie poprawić rokowanie.
United States Public Health Service, Office of the Surgeon General. Oral health in America: a report of the Surgeon General. Rockville, Md.: Dept. of Health and Human Services, U.S. Public Health Service, 2000.
Douglass JA, Douglass AB, Silk HJ. A practical guide to infant oral health. Am Fam Physician 2004; 70: 2113-22. PubMed
Seow WK. Biological mechanisms of early childhood caries. Community Dent Oral Epidemiol 1998; 26(1 suppl):8-27.
Moynihan PJ. Update on the nomenclature of carbohydrates and their dental effects. J Dent 1998; 26:209-18. PubMed
Nguyen DH, Martin JT. Common dental infections in the primary care setting. Am Fam Physician 2008; 77: 797-802. PubMed
Hale KJ, American Academy of Pediatrics Section on Pediatric Dentistry. Oral health risk assessment timing and establishment of the dental home. Pediatrics 2003; 111(5 pt 1):1113-6.
Infant oral health care. American Academy of Pediatric Dentistry oral health policies. Pediatr Dent 1998; 20:23. PubMed
Sanches OM, Childers, NK. Anticipatory guidance in infant oral health: rationale and recommandations. Am Fam Physician 2000; 61: 115-24. PubMed
Tinanoff N, Douglass JM. Clinical decision-making for caries management in primary teeth. J Dent Educ 2001; 65:1133-42. PubMed
Recommendations for using fluoride to prevent and control dental caries in the United States. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR Recomm Rep 2001; 50(RR-14):1-42.
Erickson PR, McClintock KL, Green N, LaFleur J. Estimation of the caries-related risk associated with infant formulas. Pediatr Dent 1998; 20:395-403. PubMed
Chestnutt IG, Schafer F, Jacobson AP, Stephen KW. The influence of toothbrushing frequency and post-brushing rinsing on caries experience in a caries clinical trial. Community Dent Oral Epidemiol 1998; 26:406-11. PubMed
Autoren
Günter Ollenschläger, Prof. Dr. Dr. med., Professor für Innere Medizin, Uniklinikum Köln
K02; K020; K021; K022; K023; K024; K028; K029
Próchnica zębów Próchnica Demineralizacja zębów Streptococcus mutans Higiena jamy ustnej Fluor Pielęgnacja zębów Dziura w zębie Dziury w zębach
Definicja:W próchnicy bakterie w biofilmie (płytce nazębnej) na powierzchniach zębów prowadzą do demineralizacji zębów. Częstość występowania:Próchnica jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych u dzieci w wieku przedszkolnym.