Document version compare

Definicja

Badanie materiału pobranego z ciała w celu wykrycia legalnych i nielegalnych substancji odurzających i uzależniających (narkotyków) może mieć wiele przyczyn:
- w ramach leczenia substytucyjnego osób uzależnionych od opiatów
- z powodu nakazów sądowych lub wymogów medycznych związanych z ruchem drogowym
- W rzadkich przypadkach badania przesiewowe na obecność narkotyków są inicjowane przez samych badanych, np. na wniosek pracodawcy.
- jako warunek zawieszenia wykonywania kary
- w kontekście zagadnień kryminalistycznych, np. przestępstw seksualnych lub drogowych
- toksykologiczna diagnostyka różnicowa
Zakres i wartości graniczne substancji wykrywanych w takich badaniach przesiewowych różnią się znacznie w zależności od laboratorium.

Zasadniczo każdy rodzaj materiału z ciała można uznać za materiał badawczy w kryminalistyce.
Dostępne są sprawdzone metody badania moczu, śliny, surowicy, kału, potu i włosów¹.

W rutynowej medycynie uzależnień standardowo przeprowadza się testy przesiewowe na obecność narkotyków w moczu.
Wiele substancji gromadzi się w moczu, co prowadzi do wyższych stężeń, a tym samym poprawia wykrywalność.
Większość substancji może być dłużej wykrywana w moczu niż we krwi².
Ten dłuższy czas wykrywania jest zwykle spowodowany możliwością wykrycia metabolitów w moczu.
Jednorazowe badanie moczu nie dostarcza żadnych informacji na temat czasu zażycia narkotyków.
Różne inne przyjmowane substancje mogą fałszować wyniki:
- primidon → fałszywie dodatni wynik testu na obecność barbituranów
- krople do nosa zawierające efedrynę → fałszywie dodatni wynik testu na obecność amfetaminy
- lewodopa → fałszywie dodatni wynik testu na obecność amfetaminy
- ambroksol → fałszywie dodatni wynik testu na obecność LSD
- trimipramina → fałszywie dodatni wynik testu na obecność opiatów

Amfetamina/metamfetamina: 1–4 dni, w zależności od wartości pH moczu
LSD: w przybliżeniu 5 dni
Konopie indyjskie (kwas tetrahydrokannabinolowy)
- od 24 do 36 godzin (po jednorazowym zastosowaniu)
- od 5 do 30 dni i dłużej (regularne stosowanie)
Opiaty i metadon: 1–5 dni
benzodiazepiny: małe ilości do 3 dni, przy długotrwałym przyjmowaniu 4–6 tygodni, w zależności od okresu półtrwania
Ecstasy: 1–4 dni
fentanyl: 15 godzin
Kokaina: 1–4 dni
Alkohol etylowy: wykrywalny w moczu przez maksymalnie 10–12 godzin, czyli o 6–8 godzin dłużej niż we krwi (więcej informacji na temat badań laboratoryjnych w przypadku podejrzenia zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu można znaleźć w artykule Nadmierne spożywanie alkoholu)
GHB/GBL: do 12 godzin (test specjalny)

Wykrywanie substancji uzależniających we krwi lub surowicy jest zwykle zarezerwowane dla medycyny ratunkowej i medycyny sądowej.
Okno czasowe wykrywania substancji we krwi jest zwykle znacznie krótsze niż w moczu i różni się znacznie w zależności od metody testowej stosowanej przez dane laboratorium.
W przeciwieństwie do badania moczu, badanie krwi pozwala na stwierdzenie, czy badana osoba znajduje się w stanie nietrzeźwości.

Długotrwałe używanie substancji można udowodnić lub wykluczyć na podstawie próbek włosów.
Jednym z obszarów zastosowań jest na przykład monitorowanie abstynencji w kwestiach medycznych związanych z ruchem drogowym.
Takie badania nadają się do wykrywania różnych substancji, takich jak konopie indyjskie, kokaina czy amfetamina³.

Dzięki dalszemu rozwojowi czułych i swoistych metod analitycznych, badanie śliny lub płynu z jamy ustnej staje się coraz bardziej istotną nieinwazyjną metodą testową³.
Przeprowadzono już kilka badań, które dały porównywalnie wiarygodne wyniki analizy płynu z jamy ustnej w porównaniu z krwią⁴.

Przeprowadzenie testu przesiewowego na obecność narkotyków zasadniczo wymaga prawnie ważnej (pisemnej) zgody danej osoby.
- Jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, test przesiewowy na obecność narkotyków (w tym test na obecność alkoholu w wydychanym powietrzu lub we krwi) może również zostać zlecony w ramach postępowania karnego.
Próbka moczu:
- Próbkę moczu należy pobrać pod bezpośrednim nadzorem wzrokowym (złoty standard).
- Alternatywnie
  - doustne podawanie markera, np. glikolu polietylenowego o określonej masie cząsteczkowej
  - Genetyczne przypisanie moczu do badanej osoby (wymaz z błony śluzowej jamy ustnej): metoda ta jest kontrowersyjna pod względem prawnym.
- Temperatura moczu powinna być mierzona natychmiast po wydaleniu (chłodzenie podczas przechowywania).
- Aby wykluczyć dodanie substancji manipulacyjnych, należy zawsze określić wartość pH i ciężar właściwy moczu.

Gallardo E, Queiroz JA. The role of alternative specimens in toxicological analysis. Biomed Chromatogr. 2008; 22(8): 795-821. pmid:18506679 PubMed
Verstraete AG. Detection times of drugs of abuse in blood, urine, and oral fluid. Ther Drug Monit 2004; 26: 200-5. PubMed
de Campos EG, da Costa BRB, Dos Santos FS, et al. Alternative matrices in forensic toxicology: a critical review. Forensic Toxicol. 2022 Jan;40(1):1-18. www.ncbi.nlm.nih.gov
Casati S, Binda M, Dongiovanni P, et al. Recent advances of drugs monitoring in oral fluid and comparison with blood. Clin Chem Lab Med. 2023 Jun. www.degruyter.com
Reisfield GM, Webb FJ, Bertholf RL, Sloan PA, Wilson GR. Family physicians' proficiency in urine drug test interpretation. J Opioid Manag 2007; 3(6): 333-7. pmid:18290585 PubMed
Starrels JL, Fox AD, Kunins HV, Cunningham CO. They don't know what they don't know: internal medicine residents' knowledge and confidence in urine drug test interpretation for patients with chronic pain.. J Gen Intern Med 2012; 27(11): 1521-7. pmid:22815062 PubMed