Co to jest rak płaskonabłonkowy?
Definicja
Rak płaskonabłonkowy (rak kolczystokomórkowy) to nowotwór skóry, w którym komórki rogowe (keratynocyty) w zewnętrznej warstwie skóry zmieniają się w komórki złośliwe. Te komórki rakowe rosną szybciej niż normalne komórki skóry i ostatecznie tworzą guzek w skórze. Guz może być nowy lub rozwijać się z ran przewlekłych lub zmian przedrakowych (np. rogowacenie słoneczne).
Objawy
Zmiany skórne pojawiają się najczęściej na eksponowanych na słońce obszarach skóry. Na skórze tworzy się guzek ze strupem. Typowe są również owrzodzenia skóry, które łatwo krwawią i słabo się goją. Czasami guz pojawia się również w postaci zrogowaciałego guzka. Wielkość waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów.
Powszechne są również oznaki skóry uszkodzonej przez słońce, takie jak brązowe plamy, zmarszczki, rozszerzone naczynia krwionośne i zmieniona pigmentacja skóry.
Przyczyny
Głównym czynnikiem ryzyka jest promieniowanie UV pochodzące ze światła słonecznego. Promienie UV wnikają do komórek skóry i mogą uszkodzić informację genetyczną komórek (DNA), a tym samym doprowadzić do niekontrolowanego wzrostu komórek i rozwoju guza. Również rakotwórcze związki chemiczne (np. arsen), które oddziałują na skórę, mogą prowadzić do kancerogenezy. Ponadto mogą występować dziedziczne skłonności do nowotworu skóry.
Ponad połowa guzów rozwija się ze zmian przedrakowych (rogowacenie słoneczne). Z drugiej strony rogowacenie słoneczne występuje bardzo często i tylko w nielicznych przypadkach rozwija się w raka płaskonabłonkowego.
Czynniki ryzyka
- Głównym czynnikiem ryzyka jest ekspozycja na światło słoneczne. Częste przebywanie na świeżym powietrzu i niewystarczająca ochrona przeciwsłoneczna zwiększają ryzyko.
- Osoby o jasnej karnacji, które łatwo ulegają oparzeniom słonecznym, są bardziej podatne niż osoby o ciemnej karnacji.
- Korzystanie z łóżek opalających również znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór skóry, zwłaszcza u osób młodszych.
- Niektóre leki zwiększają wrażliwość na światło słoneczne. W szczególności przyjmowanie diuretyku hydrochlorotiazydu może prowadzić do raka płaskonabłonkowego na wardze.
- Niektóre choroby i przewlekłe stany zapalne skóry mogą sprzyjać rozwojowi raka płaskonabłonkowego. Są to m.in. skóra pergaminowa barwnikowa, albinizm, toczeń rumieniowaty krążkowy, obrzęki limfatyczne i przewlekłe owrzodzenia nóg.
- Rak płaskonabłonkowy może rozwijać się również w bliznach po oparzeniu lub napromieniowaniu.
- Na zwiększone ryzyko narażeni są również pacjenci otrzymujący długotrwałe leczenie immunosupresyjne.
Częstotliwość występowania
Rak płaskonabłonkowy jest drugim co do częstości występowania typem nowotworu skóry. Najczęściej chorują na niego osoby o jasnej karnacji, zamieszkujące obszary tropikalne. W ciągu ostatnich 30 lat nastąpił gwałtowny wzrost częstotliwości występowania.
Badania dodatkowe
- Podczas badania lekarskiego badana jest cała skóra.
- Typowa zmiana skórna nasuwa podejrzenie raka płaskonabłonkowego.
- Podejrzane miejsca można zbadać za pomocą specjalnego mikroskopu (dermatoskopu) lub mikroskopu laserowego.
- Aby potwierdzić rozpoznanie, pobiera się próbkę tkanki (biopsja skóry) i bada mikroskopowo.
- Jeśli istnieje podejrzenie, że guz rozprzestrzenił się na okoliczne węzły chłonne, bada się je za pomocą badania ultrasonograficznego.
Leczenie
Pacjent jest kierowany na leczenie do gabinetu dermatologa lub chirurga plastycznego.
Operacja
- Standardowym sposobem leczenia jest operacja, podczas której chirurg usuwa cały guz z marginesem 0,5–2 cm z każdej strony.
- Dzięki temu leczeniu zdecydowana większość pacjentów zostaje wyleczona.
- W przypadku przerzutów do węzłów chłonnych usuwa się również zmienione węzły chłonne.
- Guzy na twarzy powinny być operowane przez chirurga plastycznego.
Napromieniowanie
- Alternatywą dla operacji jest terapia radiacyjna, którą stosuje się głównie w obszarach, w których operacja jest trudna technicznie lub może prowadzić do powstania szpecących blizn, np. na nosie lub uszach.
- Jeśli choroba jest zaawansowana lub guz nie został całkowicie usunięty, po operacji może nastąpić również terapia radiacyjna.
Leki
- W zaawansowanym stadium można również zastosować różne leki chemoterapeutyczne lub specjalne przeciwciała.
Zapobieganie
Ochrona przed słońcem
- Należy unikać nadmiernej ekspozycji na słońce i oparzeń słonecznych.
- W przypadku średniego i wysokiego narażenia na promieniowanie UV (indeks UV 3–7), należy w godzinach południowych chronić się w cieniu.
- W przypadku bardzo wysokiego narażenia na promieniowanie UV (indeks UV 8 i wyższy), należy w miarę możliwości unikać spędzania czasu na zewnątrz w godzinach południowych.
- W razie potrzeby należy przesunąć aktywność na świeżym powietrzu na godziny poranne i wieczorne.
- Należy nosić odzież ochronną i okulary przeciwsłoneczne oraz stosować odpowiednią ilość kremów przeciwsłonecznych.
- Przed oparzeniem słonecznym należy szczególnie chronić dzieci.
- Należy pamiętać o możliwych reakcjach niepożądanych leków na słońcu.
- Należy zrezygnować z korzystania z solarium.
Badania przesiewowe w kierunku nowotworu skóry
- Należy regularnie samodzielnie badać skórę pod kątem zmian.
- Od 35. roku życia wszystkie osoby o jasnej karnacji powinny co 2 lata poddawać się badaniom przesiewowym w kierunku nowotworu skóry. Lekarze badają całą skórę gołym okiem. Korzyści z badania są jednak kontrowersyjne, a udział w nim jest dobrowolny.
Rokowania
Pozostawione bez leczenia zmiany przedrakowe (np. rogowacenie słoneczne) mogą rozwinąć się w raka płaskonabłonkowego.
Rokowanie zależy od wielkości, lokalizacji i rozprzestrzenienia się guza. Rak płaskonabłonkowy rzadko się rozprzestrzenia. Ryzyko wystąpienia przerzutów jest wyższe, jeśli dotyczy uszu lub wargi, w pozostałych przypadkach wynosi 5%.
Ogólnie rzecz biorąc, ponad 90% osób dotkniętych tą chorobą żyje dłużej niż 5 lat od rozpoznania.
Dodatkowe informacje
- Rogowacenie słoneczne
- Słońce i ochrona przeciwsłoneczna
- Rak płaskonabłonkowy skóry — informacje dla lekarzy
Autor
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden