Czym jest zatorowość płucna?
Definicja
Zatorowość płucna to stan, w którym skrzeplina, najczęściej pochodząca z żył nóg lub miednicy, oddziela się i przemieszcza wraz z prądem krwi do płuc. Zatrzymuje się w tętnicy płucnej, blokując jej światło. Tkanka płucna zaopatrywana przez tę tętnicę obumiera i przestaje pochłaniać tlen.
Objawy
Objawy zatorowości płucnej zależą od wielkości i lokalizacji skrzepliny. W początkowej fazie choroba może być trudna do zdiagnozowania, ponieważ objawy są podobne do tych występujących w wielu innych schorzeńschorzeniach. Do najczęstszych objawów należą:
- ból w klatce piersiowej
- duszności
- szybki oddech
Inne potencjalne objawy to:
- kaszel, czasem z krwawą plwociną
- ból nóg
- przyspieszone tętno
- lęk, niepokój oraz wyczerpanie
- w ciężkich przypadkach oszołomienie, zasłabnięcie, a nawet utrata przytomności
W niektórych przypadkach pojawia się także znaczny obrzęk nóg, co jest typowym objawem zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych. Zmiana ukrwienia płuc może wpłynąć na serce, pogarszając jego wydolność i powodując czasami zwężenieposzerzenie żył szyjnych. Zatorowość płucna może prowadzić do wstrząsu i nagłego zgonu — około 10% pacjentów umiera w ciągu pierwszych godzin od wystąpienia objawów.
Przyczyny
Zatorowość płucna zwykle wynika z oderwania skrzepliny powstałej w jednej z głębokich żył nóg lub miednicy. Zjawisko to jest częściej spotykane u osób z wolniejszym krążeniem krwi, np. tych, które spędzają długie godziny w pozycji leżącej lub mają ograniczoną aktywność fizyczną. Kiedy skrzeplina oderwie się od ściany żyły, trafia do serca, a stamtąd do płuc, gdzie blokuje (całkowicie lub częsciowo) tętnicę. W rzadkich przypadkach skrzeplina może powstać także w sercu (np. w przypadku migotania przedsionków) i trafić do płuc.
Czynniki ryzyka
Wieksze prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepu w żyłach nóg i zatoru płucnego dotyczy osób, u których wystąpują 3 czynniki tzw. triady Virchowa:
- zwolnienie przepływu krwi w żyle (np. z powodu unieruchomienia kończyny lub ucisku żył z zewnatrz)
- zwiększenia aktywność układu krzepnięcia (np. wrodzone lub nabyte stany zwiększonej krzepliwości)
- uszkodzenie ściany naczynia (np. w wyniku urazu).
Wysokie ryzyko zatorowości płucnej występuje:
- po złamaniu kości miednicy, nogi lub stopy
- po pobycie w szpitalu z powodu niewydolności serca lub migotania przedsionków
- po operacji wymiany stawu biodrowego lub kolanowego
- po poważnym wypadku lub urazie
- po zawale serca
- po urazie rdzenia kręgowego
- po przebytej wcześniej zakrzepicy żył
Umiarkowane ryzyko obejmuje:
- zakrzepicę żył powierzchniowych
- transfuzje krwi
- obecność cewników dożylnych
- chemioterapię
- ograniczoną czynność (niewydolność) serca lub płuc
- udar mózgu z porażeniem
substancjeprzyjmowanie substancji stymulującecych erytropoezę (powstawanie krwinek czerwonych)- infekcje (zwłaszcza zapalenie płuc, zakażenie dróg moczowych, HIV)
- przewlekłą chorobę zapalną jelit
- nowotwory (szczególnie z przerzutami)
- zapłodnienie in vitro
- stosowanie tabletek antykoncepcyjnych
- zastępcze leczenie hormonalne
- okres połogu
- zabiegi artroskopii
- choroby autoimmunologiczne
Nieznacznie podwyższone ryzyko to:
- długotrwałe unieruchomienie (np. po operacjach)
- cukrzyca
- nadciśnienie tętnicze
- długotrwałe siedzenie (np. podróże)
- podeszły wiek
- otyłość
- ciąża
- żylaki
Długotrwały wzrost ryzyka zatorowości płucnej może również być związany z dziedzicznymi chorobami krwi lub zaburzeniami krzepnięcia, które zwiększają skłonność do tworzenia zakrzepów.
Częstotliwość występowania
Zatorowość płucna jest trzecią najczęstszą chorobą układu krążenia. W Niemczech każdego roku około 55 000 osób wymaga hospitalizacji z powodu tej choroby. W Polsce choroba dotyka około 20 000 osób. Zatorowość płucna często dotykawystępuje osobyu starszeosób starszch oraz mieszkańców domów spokojnej starości i placówek opiekuńczych.
Badania
W przypadku podejrzenia zatorowości płucnej pacjent powinien natychmiast trafić do szpitala. Podczas transportu karetką może być mierzone ciśnienie tętnicze, tętno oraz poziom natlenienia organizmu, a także wykonane EKG. W szpitalu przeprowadza się dodatkowe badania krwi oraz zdjęcie rentgenowskie i inne badania obrazowe płuc.
Prawdopodobieństwo zatorowości płucnej określa się przy pomocy skali Wellsa, która uwzględnia objawy i czynniki ryzyka. Jeśli prawdopodobieństwo zatorowości płucnej jest wysokie, wykonuje się tomografię komputerową (TK) z kontrastem, aby uwidocznić zablokowane naczynie w płucach. W razie niemożności wykonania TK, przeprowadza się echokardiografię. W niektórych przypadkach, jeśli prawdopodobieństwo jest niskie, można przeprowadziwykonać badanie krwi pod kątem D-dimerów, które są podwyższone w przypadku obecności zakrzepów, choć mogązmiana taka może występować takrównieże w innych chorobach.
Postępowanie
-
Leki rozrzedzające krew
Zatorowość płucną leczy się lekami rozrzedzającymi krew, które rozpuszczają skrzepliny i zapobiegają powstawaniu nowych zakrzepów. Pierwsze dawki leków można podać już przed pełną diagnostyką. Po ustabilizowaniu stanu pacjenta stosuje się leki przeciwzakrzepowe w formie tabletek. Leczenie trwa co najmniej trzy miesiące, ale w niektórych przypadkach może być konieczne przez całe życie. -
Tromboliza
W ciężkich przypadkach zatorowości płucnej, gdy pacjent ma niskie ciśnienie tętnicze, przeprowadza się trombolizę. Podaje się wtedy leki powodujące szybkie rozpuszczenie skrzepliny, ale takie leczenie wiąże się z ryzykiem poważnych krwawień, w tym krwawienia do mózgu. -
Operacja
Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów lub nie można go zastosować (np. z powodu ryzyka krwawienia), skrzepliny można usunąć operacyjnie lub za pomocą cewnika.
Co można zrobić we własnym zakresie?
Leki rozrzedzające krew zwiększają ryzyko krwawienia, dlatego ważne jest zachowanie ostrożności w przypadku urazów lub zabiegów chirurgicznych. Przed leczeniem stomatologicznym lub innymi procedurami należy poinformować lekarza o przyjmowaniu leków przeciwzakrzepowych. Pacjenci, którzy przeszli zatorowość płucną, powinni unikać leków zawierających estrogen.
Profilaktyka
- Kobiety, które miały zatorowość płucną, nie powinny stosować tabletek antykoncepcyjnych ani leczenia hormonalnego w okresie menopauzy.
- Regularne przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych, szczególnie w przypadku długotrwałego unieruchomienia.
- Aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego siedzenia, np. w czasie podróży.
- Stosowanie tzw. pończoch uciskowych.
Rokowanie
Zatorowość płucna może przebiegać łagodnie, ale w niektórych przypadkach prowadzi do poważnych komplikacji, w tym śmierci. W zależności od stanu pacjenta, chorób współistniejących i szybkości podjętego leczenia, rokowanie może się znacznie różnić. W przypadku braku leczenia ryzyko śmierci wynosi około 30%. Choć leki rozrzedzające krew mogą powodować krwawienia, w większości przypadków krwawieniejest jestono kontrolowane. Bardziej poważne krwawienia mogą mieć jednak tragiczne skutki.
Dodatkowe informacje
- Zwiększona krzepliwość krwi (skłonności do zakrzepów)
- Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
- Niewydolność serca
- Zakrzepica żył głębokich
- Zatorowość płucna – informacje dla lekarzy
Autorka
- Tomasz Tomasik (recenzent)
- Kalina van der Bend
, lekarz(recenzent/redaktor) - Hannah Brand
,lekarz, Berlin(recenzent/redaktor)