Co to jest mobbing wśród dzieci i młodzieży?
Na początek ważna informacja: Dzieci i młodzież, które twierdzą, że są zastraszane, należy potraktować poważnie i zachęcić, aby o tym opowiedziały.
Mobbing to systematyczne i zazwyczaj celowe działania zmierzające do wyrządzenia komuś krzywdy, zniszczenia reputacji w szkole lub pracy. Jest to szczególna forma rozgrywania konfliktów, zwłaszcza w publicznych sferach życia (np. w szkole, miejscu pracy, podczas uprawiania sportu, w czasie wolnym).
Skutki mobbingu rzadko są widoczne na pierwszy rzut oka, wiele dzieci ukrywa, że ktoś się nad nimi znęca. Mobbing poważnie zagraża zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci, a nawet może prowadzić do poważnych chorób przewlekłych. Okazjonalne dokuczanie i wyśmiewanie przez inne dzieci nie spełnia natomiast kryteriów mobbingu.
Mobbing może się odbywać na różne sposoby i dotyczyć bardzo różnych obszarów:
- bezpośredni lub pośredni
- fizyczny (np. bicie, popychanie, kopanie)
- słowny (np. obrażanie lub obmawianie)
- molestowanie seksualne
- cyberprzemoc.
Dziecko/nastolatek może uczestniczyć w mobbingu na różne sposoby:
- jako pomocnik sprawcy
- jako podżegacz
- jako niezaangażowany świadek (który dostrzega mobbing, ale na niego nie reaguje).
- jako obrońca, pomagający ofierze mobbingu.
Wpływ świadka stojącego z boku:
- Dzieci stojące z boku mogą powodować nasilenie mobbingu, ponieważ mogą w ten sposób dawać sprawcy poczucie wyjątkowości i władzy.
- Przemilczanie mobbingu i brak obrony ofiar w obawie przed tym, że same staną się ofiarami, może nasilać nękanie.
- Sprawcy często postrzegają brak ingerencji ze strony innych jako oznakę aprobaty dla ich zachowania.
Pozytywny wpływ może mieć
- oferta pomocy ofierze ze strony przyjaciół.
- Wsparcie fizyczne i psychiczne ze strony innych dzieci, rodziców, nauczycieli.
- Rozmowy zarówno ze sprawcami, jak i ofiarami.
Postać szczególna: cyberprzemoc
Cyberprzemoc oraz cyber-bullying, czyli mobbing w Internecie, może się odbywać np. na czatach, forach i za pośrednictwem poczty elektronicznej, ale także w mediach społecznościowych, takich jak Facebook i Instagram, oraz na platformach wideo, takich jak Youtube, mimo że ich operatorzy starają się przeciwdziałać stosowaniu cyberprzemocy i szybko usuwać zniesławiające wpisy. Istnieją różne formy cyberprzemocy, np. zniesławiające zdjęcia lub filmy, wyśmiewanie lub kradzież tożsamości ofiary przez sprawców w celu rozpowszechniania nieprawdy. Obelgi i groźby są wysyłane w wiadomościach e-mail, w komunikatorach, na czatach, forach lub wpisywane w komentarzach na stronie ofiary.
Częstotliwość występowania
Wśród 15-latków ofiarą mobbingu lub cyberprzemocy pada jeden na sześciu uczniów.
8% młodych użytkowników Internetu w wieku 12–19 lat padło ofiarą cyberprzemocy. Co piąty nastolatek rozpowszechniał nieprawdziwe lub obraźliwe informacje za pośrednictwem telefonu komórkowego lub Internetu. 34% respondentów ma w swoim kręgu znajomych osoby, które padły ofiarą cyberprzemocy.
Mimo że istnieją różne formy mobbingu, jest on zjawiskiem występującym we wszystkich krajach, choć z różną częstotliwością. Mobbing występuje najczęściej w szkole podstawowej i słabnie wraz z przejściem do szkolnictwa ponadpodstawowego.
Przyczyny
Często dzieci słabsze fizycznie lub bardziej wrażliwe psychicznie są zastraszane przez większe, silniejsze lub starsze dzieci, ale ofiarą mobbingu może paść każdy. Mobbing jest z reguły zachowaniem agresywnym, powtarzanym w typowy sposób.
Pewne cechy osobowości, zarówno po stronie dręczycieli, jak i ofiar (np. brak pewności siebie, impulsywność, drażliwość), zaburzenia psychiczne (np. ADHD traumy), okoliczności i doświadczenia życiowe (np. trudna sytuacja rodzinna, znęcanie się, brak miłości/opieki) mogą zwiększyć prawdopodobieństwo mobbingu.
Nie można jednak dokonać ogólnie obowiązującej oceny tego, kto może stać się ofiarą lub sprawcą mobbingu.
Czynniki ryzyka
Mobbing może dotknąć każdego, bez względu na pochodzenie, religię, kolor skóry czy orientację seksualną. Otyłość może zwiększać ryzyko stania się ofiarą nękania.
Wpływ mobbingu na zdrowie i rozwój dziecka zależy od różnych czynników, takich jak jego osobowość, wrodzona zdolność do radzenia sobie z trudnościami i/lub problemami oraz wpływ rodziny, przyjaciół, szkoły, społeczeństwa i środowiska.
Czynniki ochronne
Okoliczności, które mogą przeciwdziałać znęcaniu się i jego konsekwencjom to
- Zaangażowani, dorośli, którzy przejmują odpowiedzialność.
- Rozwój umiejętności umysłowych i społecznych u ofiar i sprawców.
- Silna sieć bezpieczeństwa społecznego, np. spójność rodziny, dobry kontakt z pracownikami szkoły, członkostwo w klubie sportowym.
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
Jeśli dziecko wielokrotnie zgłasza sytuacje zastraszania i/lub niejasne dolegliwości somatyczne lub psychiczne, bądź jeśli podejrzewa się, że dziecko jest zastraszane, należy pilnie poszukać pomocy (lekarzy, nauczycieli, terapeutów)!
Badania dodatkowe
Dzieci, młodzież i/lub ich rodzice często zasięgają porady lekarskiej lub specjalistycznej z powodu objawów, dla których nie można znaleźć adekwatnej przyczyny somatycznej lub innej (np. nawracające bóle brzucha lub głowy, zaburzenia snu, wycofanie społeczne, samookaleczenia myśli samobójcze). Oprócz tego mogą pojawiać się sygnały dotyczące problemów w szkole lub z przyjaciółmi, z paleniem papierosów, piciem alkoholu lub zażywaniem narkotyków. W niektórych przypadkach powodem wizyty u lekarza mogą być również fizycznie widoczne urazy.
Rozmowa
Rozmowa z lekarzem lub właściwym, przeszkolonym specjalistą może ujawnić okoliczności wymagające leczenia. Oprócz tego urazy, które mogą być wynikiem mobbingu/znęcania się, zostaną dokładnie udokumentowane. Jest to szczególnie ważne, jeśli
- negatywne akty nękania przybierają niepokojący rozmiar
- powtarzają się
- osoba dręczona nie jest w stanie samodzielnie sobie z tym poradzić i w związku z tym ponosi szkody przez dłuższy czas.
Dzieci/młodzież dotknięte mobbingiem powinny zostać zbadane pod kątem możliwych zaburzeń psychiatrycznych, jeśli nękanie nie ustaje, prowadzi do gorszych wyników w szkole lub utraty przyjaciół.
Ofiara nękania może cierpieć przykładowo z powodu zaburzeń lękowych, depresji albo zaburzeń lękowych z napadami lęku [lęk paniczny]. Dręczyciele również powinni zostać zbadane pod kątem zaburzenia psychiatrycznego.
Skierowanie do specjalisty
Jeśli istnieją oznaki zaburzeń psychicznych u sprawcy i/lub ofiary (np. ADHD, zaburzenia zachowania społecznegozaburzenia emocjonalne wieku dziecięcego i okresu dojrzewania) osoby takie powinny być kierowane do specjalistów.
Leczenie
Szybka interwencja i odpowiednie wsparcie mogą ograniczyć możliwe długoterminowe skutki dla dręczycieli i ich ofiar. Ofiarom należy zagwarantować bezwarunkowe wsparcie.
Cele leczenia
Cele leczenia osób uczestniczących w mobbingu (ofiar i sprawców) powinny być następujące:
- powstrzymanie nękania
- zapobieganie możliwym konsekwencjom i powikłaniom
- poprawa rozwoju emocjonalnego, społecznego i psychologicznego ofiar i sprawców
- identyfikacja i leczenie podstawowych konfliktów/traum
- pomoc ofiarom dręczycieli w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z sytuacjami nękania.
Konsultacje dla rodzin, które doświadczyły mobbingu.
Rodzinom, które doświadczyły mobbingu należy zaoferować pomoc i informacje w celu zrozumienia sytuacji. Powinny one być informowane o możliwych, poważnych konsekwencjach znęcania się w celu uświadomienia konieczności podjęcia niezbędnych działań i aktywnego podejścia do problemu, i tym samym zasygnalizować bezwarunkowe wsparcie dla swoich dzieci.
Rodzice powinni poinformować szkołę swojego dziecka o znęcaniu się, są tam zwykle pracownicy socjalni, którzy mogą udzielić odpowiednich porad i okazać wsparcie uczniom w sytuacjach nękania. Jeśli nie przyniesie to wystarczających rezultatów, rodzice powinni skontaktować się z właściwym organem nadzorującym szkołę. Są tam specjalnie przeszkoleni psychologowie szkolni, którzy reprezentują neutralne podejście do sytuacji w szkole dotkniętej mobbingiem.
W przypadku nękania poza szkołą, poszkodowane rodziny mają możliwość poszukiwania pomocy prawnej.
Psychoterapia
W ramach psychoterapii (terapii poznawczo-behawioralnej) nacisk kładzie się na naukę umiejętności społecznych i poznawczych, a także techniki rozwiązywania problemów oraz radzenia sobie z gniewem osób dotkniętych przemocą (ofiar i sprawców). W tym kontekście ogromne znaczenie ma również szkolenie i edukacja rodziców, aby dzieci przejmowały od nich wzorzec pozytywnych zachowań społecznych.
Leki
Leki powinny być stosowane tylko w wyjątkowych przypadkach jako element całościowej koncepcji leczenia zaburzeń psychicznych u ofiar lub sprawców.
Co możesz zrobić sam?
- Rodzice powinni być wzorem do naśladowania dla swojego dziecka, pokazywać mu, jak właściwie radzić sobie z konfliktami i uczuciami (złością, smutkiem, frustracją). Dziecko uczy się od nich, jak radzić sobie z innymi ludźmi w sposób społecznie kompetentny.
- Należy obserwować i nazywać uczucia dziecka oraz traktować je poważnie, zwłaszcza gdy mówi o problemach w relacjach z innymi ludźmi lub rówieśnikami.
- W razie podejrzenia bądź uzyskania dowodów na to, że dziecko jest ofiarą lub dręczycielem, należy wraz z nim szukać pomocy.
Zapobieganie
Ponieważ nękanie może rozpocząć się już we wczesnym dzieciństwie, od samego początku należy w domu budować świadomość wzajemnych interakcji społecznych i właściwego do nich podejścia. Rodzice i inne osoby wokół mogą pomóc dzieciom w nauce zachowań społecznych oraz radzenia sobie ze złością i stresem, a także umiejętności rozwiązywania konfliktów i tolerancji wobec frustracji.
Dla rodziców z dziećmi, które wykazują cechy niedostosowania społecznego, istnieją specjalne programy edukacyjne wspierające proces wychowawczy.
Jeśli dzieci uczęszczają już do szkoły, należy zadbać w niej o odpowiednią atmosferę, kulturę dyskusji i edukacji, aby zapobiegać nękaniu lub odpowiednio wcześnie na nie reagować.
Reasumując, niezbędne są równoczesna nauka wartości społecznych oraz jasne, zrozumiałe zasady i gotowość do pomocy, a także kompetentne osoby w przypadku problemów (np. pracownik socjalny i psycholog szkolny).
Rokowanie
Długotrwałe dręczenie może mieć negatywny wpływ na rozwój emocjonalny dzieci i ich wyniki w szkole. W wyniku nękania może dojść do zachowań autodestrukcyjnych,samobójstw Istnieje zwiększone ryzyko rozwoju fobii społecznej depresji oraz zaburzeń osobowości w późniejszym okresie życia. Zarówno sprawcy, jak i ofiary nękania są bardziej podatni na rozwój zaburzeń psychicznych w okresie dojrzewania.
Skuteczna interwencja i przerwanie nękania może zmniejszyć bezpośrednie, długoterminowe oddziaływanie na sprawców i ich ofiary. Szczególnie ważne jest, aby odpowiednio wcześnie zidentyfikować ofiary, ponieważ mogą one ponieść poważne konsekwencje psychiczne i społeczne.
Dodatkowe informacje
- Mobbing wśród dzieci — Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem