Czym jest ostre zapalenie trzustki?
Pęcherzyk żółciowy i trzustka
Trzustka leży nieco poniżej żołądka, w lewej, górnej części brzucha. Produkuje ona enzymy trawienne, które przez przewód wyprowadzający dostają się do dwunastnicy. Zapalenie trzustki jest wywoływane przez te właśnie enzymy trawienne. Jeśli nie zostaną odprowadzone, tylko uwolnione w trzustce, niszczą tkankę i najbliższe otoczenie wywołując reakcję zapalną. Jej zakres waha się od lekkiego obrzęku do krwotoku i rozpadu tkanki. Choroba może zajmować całą trzustkę lub tylko jej część.
Objawy
- Nagły początek bólu w nadbrzuszu
- Często ból jest "opasający" i promieniuje do pleców.
- Możliwe jest złagodzenie bólu poprzez siedzenie lub pochylanie się do przodu.
- Badanie palpacyjne brzucha przez lekarza wyzwala ból.
- Często ból zaczyna się po obfitym posiłku lub po spożyciu alkoholu.
- Uczucie pełności
- Wzdęcia
- Nudności i wymioty
- Zażółcenie skóry lub twardówki
- Gorączka
- Podwyższone tętno, szybki oddech, niskie ciśnienie tętnicze krwi
- Niepokój
- Sine przebarwienia wokół pępka lub w okolicy bocznej (rzadko)
- Ciężki przebieg choroby może trwać od tygodni do miesięcy.
Częstość występowania
- Dane dotyczące częstości występowania wahają się od 10 do 50 zachorowań na 100 000 mieszkańców rocznie.
- Częstość występowania choroby wydaje się wzrastać.
- W 80–85% przypadków choroba ma charakter łagodny lub umiarkowany, w 15–20% przebieg jest ciężki i wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością.
Co może być przyczyną?
Najczęstsze przyczyny
- Choroby dróg żółciowych (50–60%)
- Przewód trzustkowy często łączy się z przewodem żółciowym, przez co przeszkody w odpływie (np. kamienie żółciowe) blokują transport enzymów trzustkowych.
- Ryzyko jest zwiększone zwłaszcza w przypadku małych kamieni żółciowych.
- Nadużywanie alkoholu (30–40%)
- Ryzyko rośnie w zależności od spożywanej ilości.
- Również palenie tytoniu jest coraz częściej postrzegane jako ważny czynnik sprawczy.
Rzadkie przyczyny
- Podwyższone stężenie lipidów we krwi (hipertrójglicerydemia)
- Po przeprowadzeniu endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW)
- Ciężkie urazy lub operacje w obrębie jamy brzusznej
- Leki (np. tiamazol/karbimazol, azatiopryna, kwas walproinowy, furosemid, hydrochlorotiazyd, opiaty, steroidy itp.)
- Zwiększone stężenie wapnia we krwi
- Zakażenia wywołane przez bakterie, wirusy lub pasożyty
- Zaburzenia autoimmunologiczne
- Łagodne lub złośliwe guzy trzustki
- Brak dopływu krwi do trzustki
- Warianty anatomiczne
- Czynniki dziedziczne
- Cukrzyca typu 2
- Choroba ta nie jest przyczyną wyzwalającą, ale zwiększa ryzyko rozwoju zapalenia trzustki.
- Niekiedy nie udaje się znaleźć żadnej przyczyny - w takim przypadku mówi się o tzw. idiopatycznym zapaleniu trzustki.
Badania
- Przy podejrzeniu zapalenia trzustki zostanie wystawione skierowanie do szpitala.
- Wykonuje się różne badania krwi, w szczególności następujące:
- enzymy trzustkowe: preferowana jest lipaza, niekiedy także amylaza
- parametry stanu zapalnego
- parametry funkcji nerek i wątroby oraz parametry wskazujące na zastój żółci
- trójglicerydy i wapń
- Z reguły przeprowadza się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.
- Jeśli wyniki badań nie są jednoznaczne, w niektórych przypadkach zaleca się wykonanie tomografii komputerowej z podaniem środka kontrastowego. Alternatywą dla pacjentów z chorobami nerek lub alergią na środki kontrastowe może być rezonans magnetyczny (MRI) lub cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (magnetic resonance cholangiopancreatography — MRCP).
Leczenie
- Terapia pierwszego wyboru obejmuje przede wszystkim obfite nawodnienie i leczenie bólu. Poza tym stale sprawdzane są funkcje układu krążenia, kontrolowane jest przyjmowanie pokarmów, a chorzy są monitorowani przez całą dobę, aby można było działać natychmiast w przypadku ewentualnych powikłań.
- Łagodne zapalenie trzustki zwykle leczy się samoistnie. W tym przypadku terapia polega przede wszystkim na odpoczynku w łóżku i podawaniu płynów dożylnie przez kilka dni.
- W przypadku ciężkiego przebiegu wskazane może być karmienie przez sondę.
- Antybiotyki przepisywane są w przypadku podejrzenia zakażenia.
- Jeśli przyczyną zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, konieczne może być wykonanie ECPW i późniejsze usunięcie pęcherzyka żółciowego.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- Jeśli do powstania stanu zapalnego przyczynił się alkohol, należy natychmiast zaprzestać jego spożywania.
- W przypadku obecności wysokiego stężenia lipidów we krwi (chodzi o wysokie stężenie trójglicerydów) zaleca się stosowanie leków (fibratów) oraz zmianę stylu życia:
- redukcja masy ciała
- niskotłuszczowa dieta
- rezygnacja z alkoholu
- leczenie innych czynników ryzyka, takich jak np. cukrzyca
Rokowanie
- Ostre zapalenie trzustki może wystąpić zarówno jako pojedynczy epizod, jak i choroba nawracająca.
- Nawroty występują głównie przy nadużywaniu alkoholu, rzadziej po usunięciu złogów z dróg żółciowych.
- U jednej czwartej do jednej trzeciej chorych rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki.
- Około 80% chorych wraca do zdrowia. W niektórych przypadkach jednak uszkodzenia narządów są tak poważne, że stan ten staje się zagrożeniem dla życia. U 20% chorych występuje ciężki przebieg, a 10–30% z nich umiera z powodu choroby. Śmiertelność w przypadku łagodnego zapalenia trzustki wynosi 1%.
- Możliwe powikłania ostrego zapalenia trzustki:
- przewlekłe zapalenie trzustki
- zapalenie otrzewnej (peritonitis)
- tworzenie się jam wypełnionych płynem (pseudocyst) lub zbiorników ropy (ropni)
- rak trzustki
- zaburzenia czynności trzustki
- zakażenie bakteryjne
- niewydolność wielonarządowa
Dodatkowe informacje
- Przewlekłe zapalenie trzustki
- Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Antybiotyki
- Ostre zapalenie trzustki — informacje dla personelu medycznego
Autorka
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin