Co to jest spastyczność?
Spastyczność to wzmożone napięcie mięśni szkieletowych, które występuje w wyniku uszkodzenia dróg nerwowych wychodzących z rdzenia kręgowego lub mózgu. Prawidłowo te ścieżki nerwowe sterują ruchami mięśni poprzez wysyłanie impulsów stymulujących lub hamujących. Jeśli dojdzie do uszkodzenia w mózgu lub w rdzeniu kręgowym, zanikają głównie impulsy hamujące. Prowadzi to do nadmiernej stymulacji mięśnia, który trwale się napina. Spastyczności towarzyszą zwykle inne objawy, takie jak porażenie, spowolnienie ruchów czy wzmożone odruchy ze ścięgien.
Przyczyny
Następujące choroby są często związane z rozwojem spastyczności:
- udar
- stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM)
- urazy rdzenia kręgowego
Spastyczność zwykle rozwija się w ramach tych chorób dopiero w późniejszym przebiegu. Na przykład uraz rdzenia kręgowego początkowo powoduje zwiotczenie mięśni, które były kontrolowane przez jego uszkodzoną część. Dopiero po pewnym czasie, jeśli rdzeń kręgowy nie wygoi się, dochodzi do wzmożonego napięcia mięśni.
Spastyczność może się również ostro nasilać lub towarzyszyć nagłym napięciom mięśnia, gdy pacjenci odczuwają ból, napięcie emocjonalne lub przechodzą zakażenie, np. dróg moczowych. W większości przypadków spastyczność cofa się po wyleczeniu zakażenia. Ponadto zaparcia lub bolące zmiany skórne (np. odleżyny) mogą nasilać spastyczność.
Objawy
W zależności od stopnia uszkodzenia nerwów w mózgu lub rdzeniu kręgowym spastyczność może dotyczyć pojedynczych mięśni, mięśni całej ręki lub nogi, połowy ciała lub całego ciała.
Stale napięte mięśnie prowadzą do zmian, które mogą być bardzo bolesne. Wady postawy często występują, gdy dotknięte mięśnie przyczepiają się do stawu i utrzymują go w wymuszonej pozycji. Mięśniem można zazwyczaj poruszać tylko w niewielkim zakresie lub wcale. Jednolite, drobne ruchy zależne od woli nie są już możliwe. Często utrudnia to poruszanie się w życiu codziennym. Pacjenci po udarze z niedowładem połowiczym często potrzebują pomocy przy jedzeniu.
W badaniu lekarskim często stwierdza się żywe lub nadaktywne odruchy ścięgniste (wywoływane w ścięgnach), przykładowo po stuknięciu w ścięgno poniżej kolana noga "podskoczy"bardziej niż w zdrowym stawie (odruch rzepkowy). Podczas gdy mięśnie zginające w ramionach dominują w swoim napięciu, mięśnie rozciągające chorej nogi są bardziej napięte. Prowadzi to często do charakterystycznego obrazu w hemiplegii, gdzie ręka jest trwale zgięta, a noga trwale wyprostowana, tak że podczas chodzenia trzeba się wychylać na bok.
Leczenie
Celem leczenia jest złagodzenie istniejącego bólu i utrzymanie mobilności w jak największym stopniu. Największą rolę odgrywa w tym fizjoterapia. Można zaproponować trening siłowy, na przykład jazdę na rowerze lub trening na bieżni. Jeśli nogi są dotknięte zaburzeniem, prowadzi się codzienny trening stania, który pozytywnie wpływa zarówno na trawienie, jak i na psychikę pacjenta. Szyny na łokieć, nadgarstek lub kostkę mogą pomóc, aby staw nie usztywnił się. Ponadto ćwiczenia relaksacyjne mogą zmniejszyć stres i napięcie psychiczne, co z kolei pozytywnie wpływa na napięcie mięśni. Ważne jest, aby pacjent wykonywał ćwiczenia również w domu, ewentualnie przy wsparciu bliskich, aby osiągnąć jak największy efekt.
Oprócz fizjoterapii istnieją terapie lekamlekileki zmniejszające napięcie mięśniowe. Mogą one być przyjmowane w postaci tabletek lub wstrzykiwane bezpośrednio do chorego mięśnia.
Dodatkowe informacje
- Udar
- Stwardnienie rozsiane
- Urazy rdzenia kręgowego
- Zespół spastyczny — Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
- Marleen Mayer, lekarz, Mannheim