Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Są to choroby zakaźne wywoływane przez różne ludzkie patogenne adenowirusy.
• Adenowirusy dzielą się na 6 różnych genotypów (A–F) i 49 różnych serotypów.¹

Częstość występowania

• Zakażenia wywołane przez adenowirusy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie i występują z jednakową częstotliwością przez cały rok.
• Zakażenie wywołane przez adenowirusy jest szczególnie powszechne u małych dzieci.
• Nierzadko, zwłaszcza w placówkach opieki zbiorowej jak żłobki czy przedszkola, występuje lokalny wzrost liczby przypadków, w tym niewielkie epidemie.
• Adenowirusy są jednymi z najczęściej izolowanych patogenów w zapaleniu gardła (5%).

Etiologia i patogeneza

• Adenowirusy to bezotoczkowe dwuniciowe wirusy DNA o średnicy 90–100 nm. Składają się one z białkowego kapsydu, który zawiera antygeny swoiste dla grupy i typu wirusa. Adenowirusy są bardzo odporne na wpływy środowiska i w temperaturze pokojowej mogą pozostać zakaźne przez wiele tygodni. 
• Adenowirusy są przenoszone przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową, fekalno-oralną lub pośrednio przez kontakt ze skażonymi przedmiotami. 
• Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek jest wysoce zakaźne i często przenosi się przez kontakt bezpośredni lub narzędzia okulistyczne.
• Pęcherzykowe zapalenie spojówek i gorączka gardłowo-spojówkowa mogą być również przenoszone przez zanieczyszczoną wodę w basenie. 
• Adenowirusy prowadzą do miejscowego uszkodzenia tkanek i wzrostu poziomu CRP, dlatego czasami błędnie podejrzewa się zakażenie bakteryjne.
• Różne serotypy powodują różny obraz kliniczny infekcji.
  • zakażenia układu oddechowego u dzieci
    • najczęściej wywoływane przez serotypy 1–3, 4, 6, 7, 14, 21
  • epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek wywołane najczęściej przez serotypy 8, 19 i 37 
  • pęcherzykowe zapalenie spojówek wywołane najczęściej przez serotypy 3, 4, 7 
  • gorączka gardłowo-spojówkowa
    • najczęściej wywoływana przez serotypy 3, 7 i 14
    • zakażenie układu oddechowego przebiegające z gorączką, objawami przeziębienia, powiększeniem węzłów chłonnych i krwotocznym zapaleniem spojówek
    • często rozpowszechnione w grupach dziecięcych, na obozach wakacyjnych itp.
  • zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
    • najczęściej wywoływane przez serotypy 40, 41 lub 43.
    • Jest drugą najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci (najczęstsza przyczyna: zakażenie rotawirusami).
    • Z limfadenopatią krezkową przy serotypach 1, 2, 5, 6.
  •  Zapalenie płuc wywołane przez serotypy 1–4, 7, 14.

Czynniki predysponujące

• Osłabiony układ immunologiczny.

ICD-10

• A85.1† Adenowirusowe zapalenie mózgu (G05.1*).
• B30.1† Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy (H13.1*).
• B34.0 Zakażenie adenowirusowe o nieokreślonym umiejscowieniu.
• B97.0 Adenowirusy jako przyczyna chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach.
• A87.1† Adenowirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (G02.0*).
• B30.0† Zapalenie rogówki i spojówek wywołane przez adenowirusy (H19.2*).
• A08.2 Zapalenie jelit wywołane przez adenowirusy.
• J12.0 Zapalenie płuc wywołane przez adenowirusy.
  

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Wykrycie materiału adenowirusa (PCR) w przypadku zakażenia układu oddechowego, oczu lub przewodu pokarmowego.

Diagnostyka różnicowa

• Przeziębienie (zakażenie rinowirusem) lub inne zakażenia wirusowe.
• Bakteryjne zapalenie spojówek.
• Zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez rotawirusy.
• Zakażenie bakteryjne.

Wywiad

• Okres inkubacji wynosi 5–12 dni.
• Różne serotypy adenowirusa powodują różne typowe objawy kliniczne.
• Zakażenia dróg oddechowych
• objawy przeziębieniowe, gorączka, ból gardła, nieżyt nosa, kaszel.
• Gorączka gardłowo-spojówkowa
• W obrazie klinicznym: ostre zapalenie gardła, nieżyt nosa, limfadenopatia węzłów chłonnych szyjnych i towarzyszące łagodne zapalenie spojówek. 
• Adenowirusy mogą niekiedy powodować nasilone zapalenie migdałków z ropnym wysiękiem.
• Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
• w obrazie klinicznym biegunka i gorączka
• prawdopodobnie druga najczęstsza przyczyna zakażeń jelitowych u dzieci (najczęstsza przyczyna: zakażenie rotawirusami).
• Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek
• Ciężkie zapalenie spojówek.
• Wysokie ryzyko zakażenia, może stać się endemiczne w placówkach publicznych.
• Pęcherzykowe zapalenie spojówek wywołane przez serotypy 3, 4, 7  
  • Zapalenie spojówek wywołane przez serotyp 3 jest również znane pod nazwą basenowego zapalenia spojówek.

Badanie fizykalne

• Zakażenia dróg oddechowych
  • gorączka, nieżyt nosa, różne stopnie zaczerwienienia gardła.
• Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek
• Nagły początek objawów z zaczerwienieniem, pierścieniowatym obrzękiem spojówek i powiększeniem przedusznych węzłów chłonnych. Subiektywne dolegliwości to uczucie ciała obcego pod powieką, światłowstręt, świąd i łzawienie. Obrzęk powiek prowadzi do zapalnego opadnięcia powieki.
• Ew. krwawienie podspojówkowe.
• Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
  • biegunka, gorączka, ew. nudności lub wymioty.

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

• W przypadku zakażenia wywołanego przez adenowirusy stężenie CRP jest często podwyższone, dlatego może być ono mylone z zakażeniem bakteryjnym.
• W większości przypadków chorobę można rozpoznać na podstawie wyników badania przedmiotowego.
• W przypadku zakażenia większej grupy pacjentów adenowirusami, tj. epidemii, może być wskazane pobranie próbek celem izolacji tego wirusa. 

Skierowanie do specjalisty

• Poszerzenie badań diagnostycznych:
  • Zakażenie dróg oddechowych
    • wykrycie wirusów w aspiracie nosowo-gardłowym lub wymazie z gardła.
  • Zapalenie spojówek
    • wykrycie wirusów w wymazie ze spojówki.
    • Najbardziej czułą metodą wykrywania jest PCR; alternatywnie możliwe jest również wykrywanie antygenu (immunofluorescencja, szybki test immunochromatograficzny) lub posiew. 
  • Zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
    • wykrycie wirusa w próbkach kału.
• Zakażenia wywołane przez adenowirusy są zwykle leczone ambulatoryjnie.
• W przypadku zapalenia rogówki i spojówki pacjent powinien zostać skierowany do okulisty.

Leczenie

Cele leczenia

• Leczenie objawowe do czasu samoistnego ustąpienia zakażenia.

Ogólne informacje o leczeniu

• Leczenie przyczynowe nie jest możliwe; postępowanie jest wyłącznie objawowe.

Profilaktyka

• Uodpornienie czynne lub bierne nie jest możliwe.
• Przestrzeganie ogólnych zasad higieny, w szczególności regularne i dokładne mycie rąk, może zapobiec przenoszeniu adenowirusów i rozprzestrzenianiu zakażenia podczas epidemii.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Jest to choroba zwykle ustępująca samoistnie.
• Zakażenia układu oddechowego i jelit trwają zwykle około 1 tygodnia.
• Zakażenia oka mogą trwać dłużej, nawet kilka tygodni.
• Zakaźność dla otoczenia jest możliwa tak długo, jak długo wirus jest wykrywalny w wydzielinach, zwykle w ciągu pierwszych 2 tygodni choroby (w piśmiennictwie opisuje się również okresy do 3 tygodni).

Rokowanie

• Rokowanie jest na ogół dobre, ale mogą wystąpić ogniska zakażeń rzadkimi serotypami, które mogą powodować poważniejszy przebieg choroby.¹
  • Na przykład: serotyp 14, który doprowadził do epidemicznego rozprzestrzeniania się zapalenia płuc w USA i innych krajach.
  • Serotypy 5, 7 i 21 są również znaną przyczyną ciężkiego przebiegu choroby.
• W przypadku epidemicznego zapalenia spojówki i rogówki prawie zawsze dochodzi do całkowitego wyleczenia; tylko sporadycznie pojawia się pogorszenie wzroku. 
• Po zakażeniu adenowirusem rozwija się odporność swoista dla danego serotypu z wytworzeniem przeciwciał neutralizujących. Ze względu na różnorodność typów wirusa możliwe są jednak powtarzające się zakażenia wywołane przez adenowirusy.
• W przypadkach ciężkiej immunosupresji bardzo rzadko zdarzają się zagrażające życiu rozsiane zakażenia z zajęciem wielu narządów. Niebezpiecznym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, które jest leczone w warunkach szpitalnych cydofowirem (poza wskazaniami rejestracyjnymi).

Zakażenia adenowirusem w ośrodkach opieki dziennej nad dziećmi

• Ze względów epidemiologicznych dzieci chore z gorączką lub w złym ogólnym stanie fizycznym nie powinny uczęszczać do ośrodków opieki dziennej.
• Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy jest trudne do odróżnienia od bakteryjnego zapalenia spojówek.
• Jeśli występuje epidemiczne zapalenie spojówki i rogówki, dziecko nie powinno uczęszczać do placówki opieki zbiorowej. 

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjentów?

• Niegroźne zakażenie o zwykle samoistnie ustępującym przebiegu.
• Należy przestrzegać zasad higieny w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się infekcji. 

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Adenowirusy.