Informacje ogólne

Definicja

• Rogowacenie mieszkowe (keratosis pilaris) jest genetycznym zaburzeniem, w przebiegu którego dochodzi do nieprawidłowego rogowacenia nabłonka mieszków włosowych.¹
• Choroba prawdopodobnie jest dziedziczona autosomalnie dominująco. Czasami w połączeniu z łagodną lub wyraźną rybią łuską zwykłą i w przebiegu atopii.
• Objawia się jako małe grudki wokół mieszków włosowych i przypominają gęsię skórkę, dając w badaniu palpacyjnym efekt tarki; występuje najczęściej na wyprostnej powierzchni proksymalnych części kończyn, zwukle górna i boczna powierzchnia ramion. Skóra jest gładka i pozbawiona włosów.
• Zmiany skórne są głównie defektem estetycznym, całkowicie niegroźnym z medycznego punktu widzenia.
• Jeśli wokół mieszków włosowych występuje wyraźny rumień, tę odmianę określa się też jako keratosis pilaris rubra.²

Częstość występowania

• Występuje bardzo często, ale informacje o częstości występowania są bardzo zróżnicowane.
• Według niektórych autorów taki obraz kliniczny występuje nawet u 50-80% zdrowych dzieci i młodzieży oraz u ok. 40% dorosłych.^3-4 
• Jest częstym problem u nastolatków, a szczyt zachorowań przypada na okres dojrzewania. U wielu osób objawy z czasem ustępują samoistnie.
• Występuje u wszystkich ludzi na całym świecie. Kobiety chorują prawdopodobnie nieco częściej niż mężczyźni.⁵

Etiologia i patogeneza

• Do tej pory nie ustalono jednoznacznej etiologii, ale rogowacenie mieszkowe często współwystępuje z innymi objawami związanymi z suchą skórą, takimi jak rybia łuska, atopowym zapaleniem skóry i chorobami alergicznymi.⁶
• W około 30–50% przypadków stwierdza się dodatni wywiad rodzinny.
• Przypuszcza się, że występują wahania sezonowe. Rogowacenie mieszkowe jest łagodniejsze latem i nasila się zimą, gdy skóra jest bardziej sucha.⁴
• Nadmierne rogowacenie
  • Nadmiar keratyny prowadzi do gromadzenia się jej w ujściach mieszków włosowych i tworzenia małych guzków (grudki).
  • Zrogowacenie skóry i mieszków włosowych może utrudniać przebijanie się włosów nie przez skórę, prowadząc do miejscowego stanu zapalnego i rumienia w obszarze grudek.
  • Nie pod wszystkimi guzkami można dostrzec wrośnięte włosy.

Czynniki predysponujące

• Dziedziczenie
• Sucha skóra

ICD-10

• L73.8 Inne określone choroby mieszków włosowych

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie ustala się na podstawie typowego wywiadu lekarskiego i wyników badań przedmiotowych.
• Istnieje kilka innych, poza klasycznym, wariantów rogowacenia przymieszkowego⁷:
  • rogowacenie mieszkowe zanikowe (keratosis pilaris atrophicans)
    • rogowacenie zanikowe twarzy (keratosis pilaris atrophicans faciei)
    • robakowy zanik skóry (atrophoderma vermiculatum)
    • kolczyste rogowacenie mieszkowe wyłysiające (keratosis follicularis spinulosa decalvans)
  • rogowacenie mieszkowe czerwone (keratosis pilaris rubra)
  • erytromelanoza twarzy i szyi (erythromelanosis follicularis faciei at colli)

Diagnostyka różnicowa

• Trądzik zwyczajny
• Atopowe zapalenie skóry
• Zapalenie mieszków włosowych
• Prosaki
• Mięczak zakaźny
• Potówki
• Brodawki

Wywiad lekarski

• Przeważnie zlokalizowane po stronie wyprostnej ramion i ud.
• Pacjenci często skarżą się na szorstką powierzchnię skóry („efekt tarki”), stanowiącą defekt estetyczny.
• Nawet nasilone zmiany są zwykle bezobjawowe, czasami moze występować świąd.
• Niektóre pacjentki zgłaszają nasilone występowanie w czasie ciąży.⁸

Badanie przedmiotowe

• Zmiany dotyczą tylko skóry.
• Najczęściej po stronie wyprostnej ramion i ud, ale również na przedniej części ud, na pośladkach i policzkach
• Charakterystyczna gęsia skórka.
  

  Rogowacenie przymieszkowe
• Z reguły zajęty obszar pokrywa 10–100 bardzo małych guzków (1–2 mm). Niektóre z nich mogą wykazywać oznaki łagodnego stanu zapalnego.
• Podczas badania palpacyjnego skóra przypomina papier ścierny lub tarkę.
• Ostrożne drapanie może czasami odsłonić mały, wrośnięty włos.
• Wyciśnięcie guzków skóry czasami ujawnia czop keratynowy.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Nie ma konieczności wykonywania dodatkowych badań.

Diagnostyka u specjalisty

• Nie ma konieczności wykonywania dodatkowych badań.
• Ew. dermatoskopia, która uwidacznia hiperkeratozę okołomieszkową , poszerzenie ujścia mieszków włosowych, rumień okołomieszkowy i hiperpigmentację.⁴

Wskazania dla skierowania do specjalisty

• Skierowanie do specjalisty jest rzadko konieczne.

Leczenie

Cele leczenia

• Złagodzenie objawów skórnych

Ogólne informacje o leczeniu

• Objawy skórne zwykle ustępują stopniowo samoistnie bez leczenia.
• Pacjenci ze znacznym zaczerwienieniem w obszarze grudek mogą odczuwać świąd lub podrażnienie skóry, co jest powodem szukania pomocy medycznej.
• Żadna z terapii nie prowadzi do całkowitego wyleczenia ani nie jest powszechnie skuteczna.
• Istnieje szeroki zakres zaleceń dotyczących leczenia. Nie ma jednej metody leczenia, która byłaby skuteczna; w leczeniu wypróbowuje się liczne dostępne balsamy i kremy.
  • W przypadku większości z tych produktów nie jest dostępna żadna dokumentacja.
• Produkty do pielęgnacji skóry, które wykazują korzystne działanie, należy stosować w sposób ciągły. Po przerwaniu ich stosowania szorstka skóra często powraca.

Zalecenia dla pacjentów

• Unikać wysuszania skóry.
  • Używać łagodnych mydeł.
  • Stosować maści lub kremy nawilżające i wmasowywać je w skórę w zmienionych obszarach od 2 do 3 razy dziennie oraz preparaty z mocznikiem lub gliceryną.
  • Ograniczyć częstość długich kąpieli. 
• Miejscowe preparaty kerotolityczne zawierające kwas salicylowy i mlekowy.

Farmakoterapia

• Jeśli występują oznaki miejscowego stanu zapalnego, można przez tydzień na próbę zastosować maść kortyzonową o umiarkowanie silnym działaniu.
• Może być skuteczny retinoid stosowany miejscowo (u osób >12 r.ż.).

Inne opcje leczenia

• Zrogowaciałe grudki można nakłuwać i usuwać końcówką małej kaniuli.
• Ew. próby mikrodermabrazji, peelingów chemicznych i zabiegów laserowych.^2,9

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Rogowacenie mieszkowe ustępuje samoistnie, ale u niektórych pacjentów objawy utrzymują się przez całe życie z naprzemiennymi remisjami i zaostrzeniami.
• Możliwe są wahania sezonowe, przy czym objawy są zwykle bardziej nasilone zimą.

Rokowanie

• Jest to łagodna zmiana skórna, która nie wiąże się ze zwiększoną częstością występowania innych chorób.
• Występuje najczęściej u osób młodych. W większości przypadków objawy skórne ustępują samoistnie.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Rogowacenie mieszkowe

Ilustracje

Rogowacenie mieszkowe

Rogowacenie mieszkowe jest bardzo częstą zmianą skórną u dzieci i młodzieży. Objawy skórne ustępują samoistnie.