Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Trądzik jest przewlekłą chorobą zapalną jednostek włosowo–łojowych, która dotyczy dużej grupy populacji nastolatków w krajach uprzemysłowionych.
• Jest to najczęściej występująca choroba dermatologiczna na świecie.
• Poniższy artykuł zasadniczo dotyczy trądziku pospolitego z jego trzema podtypami, trądzikiem zaskórnikowym, grudkowo–krostkowym i skupionym.

Trądzik pospolity – rodzaje¹

• Trądzik zaskórnikowy: zaskórniki (niezapalne)
  • Zwane także „wągrami” (wągry to larwy niektórych gatunków tasiemca) ze względu na dawne, ale błędne wyjaśnienie pochodzenia zmian trądzikowych od pasożytów.
  • Zaskórniki białe (zamknięte)
    • Rozszerzone mieszki włosowe wypełnione keratyną, sebum (łojem skórnym)i bakteriami, z zablokowanym ujściem mieszka włosowego.
  • Zaskórniki czarne (otwarte)
    • Rozszerzone mieszki włosowe wypełnione keratyną, sebum i bakteriami z dużym otwartym ujściem mieszka włosowego pokrytym czarną masą resztek skórnych.
• Trądzik grudkowo–krostkowy: z grudkami i krostami (zapalny)
  • Grudka: mały guzek, wyniosły w stosunku do otoczenia, o wzmożonej spoistości i średnicy do 5 mm.
  • Krosta: wyniosła zmiana o różnej wielkości, zawierająca treść ropną.
• Trądzik skupiony: guzkowaty (zapalny)
  • guzki o średnicy 5–10 mm
  • grudy o średnicy >10 mm
  • ropnie, częściowo zlewające się.

Epidemiologia

• Trądzik jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji lekarskich (1,1%).
• Prawie 100% chorobowość wśród nastolatków w krajach zachodnich²
  • W około 60% przypadków ma łagodny przebieg i nie wymaga leczenia, ewentualnie pielęgnacja skóry z wykorzystaniem preparatów dostępnych bez recepty.
• Szczyt występowania w wieku 14–18 lat.
• Nastolatki płci męskiej chorują częściej, a przebieg jest cięższy niż u nastolatków płci żeńskiej. 
• W populacjach o przeważającej diecie paleolitycznej (bez mleka, bez zbóż, o niskiej zawartości cukru), takich jak mieszkańcy wysp Kitava w Papui–Nowej Gwinei, trądzik nie występuje nawet w okresie dojrzewania.³

Etiologia 

• Przyczyny do dziś nie są dokładnie poznane.
• Trądzikowe zmiany skórne występują w okolicy jednostek łojowo–włosowych (mieszków włosowych mających gruczoły łojowe).
  • Zlokalizowane są na twarzy, plecach i górnej części klatki piersiowej, w obszarach łojotokowych.
  • Obecne w nich gruczoły łojowe mają ujście dla sebum wzdłuż włosa na powierzchnię skóry.
• Głównymi czynnikami patogenetycznymi trądziku są: zwiększone wydzielanie łoju (łojotok), rogowacenie mieszkowe oraz okołomieszkowe stany zapalne.
  • Działanie wyzwalające mają różne czynniki fizjologiczne i egzogenne, np. androgeny, czynniki wzrostu, takie jak insulinopodobny czynnik wzrostu IGF–1, mediatory neuroendokrynne, bakterie Cutibacterium acnes, leki i dieta zachodnia (pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym, produkty mleczne).
• Trądzik u dorosłych kobiet może być spowodowany ogólnoustrojowymi zaburzeniami endokrynologicznymi (zespół policystycznych jajników, hiperandrogenizmem).

Patogeneza

Łojotok

• Sebum to fizjologicznie wytwarzany w gruczołach łojowych film ochronny dla skóry.
  • Tworzy barierę antybakteryjną i hydrofobową.
  • Androgeny wzmagają wzrost objętości łoju w miarę jego produkcji (zwiększona aktywność sebocytów).²
  • Do innych modulatorów aktywności sebocytów należą m.in. IGF–1 lub neuropeptydy: hormon uwalniający kortykotropinę oraz alfa–melanokortyna.
  • Skład lipidów łoju zmienia się pod wpływem androgenów i IGF–1, co w konsekwencji prowadzi do zwiększania się ilości prozapalnych kwasów tłuszczowych (sebum trądzikowe).

Rogowacenie mieszkowe

• U pacjentów z trądzikiem keratynocyty w chorych mieszkach włosowych intensywniej proliferują, a korneocyty mieszków włosowych częściej się sklejają, co oznacza, że nie są one już transportowane na powierzchnię skóry z przepływem łoju.
  • Stymulatorami namnażania się keratynocytów w okolicy mieszków łojowych są przede wszystkim androgeny.²
  • Biofilm powszechnie spotykanych bakterii Cutibacterium acnes prawdopodobnie również prowadzi do zwiększonej przyczepności korneocytów.
• Kanały ulegają zablokowaniu (hiperkeratoza retencyjna) i tworzą się zaskórniki.

Zapalenie okołomieszkowe

• Wolne kwasy oleinowe zawarte w sebum trądzikowym sprzyjają hiperkolonizacji skóry przez bakterie Cutibacterium acnes.
• Bakterie te nie są przyczyną trądziku, ale w znacznym stopniu przyczyniają się do nasilenia i utrzymania stanu zapalnego:
  • Wiązanie z receptorem powierzchniowym leukocytów Toll–like 2 (TLR2) i tym samym aktywacja cytokin prozapalnych w granulocytach obojętnochłonnych.
  • Indukcja uwalniania interleukin i interferonów z limfocytów T.
  • Zwiększenie produkcji prozapalnych wolnych kwasów tłuszczowych poprzez tworzenie lipazy trójglicerydowej.

Czynniki predysponujące

• Badania rodzinnego występowania i badania bliźniąt dowodzą predyspozycji genetycznej.
  • M.in. wskutek zwiększonej aktywności polimorfizmów IGF1 i receptorów androgenowych.
• Leki
  • Androgeny, steroidy anaboliczne, progestageny o działaniu androgennym (np. pochodne 19–nortestosteronu), siarczan dehydroepiandosteronu (DHEA–S).
• Dieta 
• Spożywanie szybko metabolizowanych węglowodanów powoduje hiperglikemię, stymulując w ten sposób wydzielanie insuliny i uwalnianie insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF–1).^4-5
  • IGF–1 jest uważany za wyzwalacz łojotoku i hiperkeratozy.
• • Należy unikać tłuszczów nasyconych, zwłaszcza kwasu palmitynowego.⁴
    • Działanie prozapalne.
  • Ciemna czekolada może nasilić trądzik.^6-7
  • Istnieją doniesienia, że spożycie odtłuszczonego mleka wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powstania trądziku u nastolatków, jednak nie stwierdzono związku trądziku z łączną ilością przyjmowanego mleka lub mleka pełnego.⁸
    • Wykazano wysoki indeks glikemiczny produktów mlecznych, dlatego niektórzy autorzy podejrzewają zwiększoną transdukcję sygnału IGF1 wywoływaną przez te produkty i nie zalecają ich spożywania.

Psychodermatologia

• Wywiad i diagnostyka
  • Subiektywne odczucia pacjentów z trądzikiem nie korelują w żaden sposób z obiektywnym obrazem klinicznym.
  • Pacjenci z trądzikiem często nie przestrzegają zaleceń lekarskich, dlatego w leczeniu należy uwzględnić koncepcję choroby i leczenia, jaką sami przedstawiają (hipotezy laickie).
  • Pacjenci z trądzikiem często wykazują tendencje depresyjne i fobię społeczną, a wśród pacjentów z problemami skórnymi mają wyższy wskaźnik samobójstw, (zwłaszcza młodzież płci męskiej z trądzikiem skupionym), dlatego w diagnostyce należy brać pod uwagę obecność objawów depresji.
  • We wszystkich postaciach trądziku często zaburzona jest zdolność pacjenta do radzenia sobie z chorobą oraz samoocena.
  • Samodzielne drapanie trądzikowych zmian skórnych, głównie łagodnych (dawna nazwa: trądzik z wydrapania), jest obecnie kojarzone ze zjawiskiem patologicznego skubania skóry.
    • Jest to kompulsywne zaburzenie zachowania związane z powtarzającym się drapaniem skóry, połączone z problemami interpersonalnymi i niską samooceną.
• Izotretynoina i trądzik
  • Depresja oraz samobójstwa są częste u nastolatków i młodych dorosłych.
  • Opisy przypadków wskazują na związek między podawaniem izotretynoiny a depresją i zwiększonym ryzykiem samobójstwa.
  • Pacjentów leczonych izotretynoiną należy w pełni poinformować o konieczności natychmiastowego zgłaszania objawów depresji. Jeśli istnieje podejrzenie depresji, należy chorego skierować do psychiatry i odstawić lek.
• Psychoterapia
  • Aspekty psychosomatyczne powinny być zawsze uwzględniane w razie podejrzenia występowania zaburzeń depresyjno–lękowych, zwłaszcza w odniesieniu do myśli samobójczych, dysmorfofobii, nieprzestrzegania zaleceń lekarskich oraz trudności w radzeniu sobie z chorobą. Obawy przed oszpeceniem mogą prowadzić do wycofania społecznego.
  • W łagodzeniu problemów związanych z oszpeceniem i niskim poczuciem własnej wartości sprawdziły się zarówno pogłębione terapie psychologiczne, jak i behawioralne.
  • W przypadku fobii społecznej udowodniono skuteczność programów zindywidualizowanych w postaci audiowizualnej informacji zwrotnej oraz treningu pewności siebie w ramach terapii behawioralnej.
• Leki psychotropowe
  • Wskazanie do ich stosowania zależy od współistniejącego zaburzenia psychicznego.
  • Może być konieczne leczenie skojarzone (leki przeciwdepresyjne i psychoterapia), szczególnie w przypadku epizodów depresyjnych o co najmniej umiarkowanym nasileniu lub dysmorfofobii.

ICD–10

• L70 Trądzik.
  • L70.0 Trądzik zwykły.
  • L70.1 Trądzik skupiony.
  • L70.2 Trądzik ospowaty (Trądzik martwiczy prosówkowy).
  • L70.3 Trądzik tropikalny.
  • L70.4 Trądzik dziecięcy.
  • L70.5 Trądzik z rozdrapania.
  • L70.8 Inne postacie trądziku.
  • L70.9 Trądzik, nieokreślony.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Charakterystyczne zaskórniki lub grudki o typowej lokalizacji (twarz, plecy, górna część klatki piersiowej) u osób w młodym wieku.

Diagnostyka różnicowa

• Trądzik różowaty
  • Rumień twarzy i częste teleangiektazje, brak zaskórników.
• Działania niepożądane glikokortykosteroidów
  • Często jako okołoustne zapalenie skóry z objawami trądzikopodobnymi.
• Zapalenie mieszków włosowych
  • Wywołane przez bakterie Gram–ujemne; krosty lub guzki wokół ust lub nozdrzy.
• Zapalenie mieszków włosowych wywołane przez grzyby z rodzaju Malasezzia
  • Wywołane przez drożdżaki, po długotrwałej antybiotykoterapii, w przypadku immunosupresji.
• Zespół policystycznych jajników
  • Warto uwzględnić u dorosłych kobiet z trądzikiem.
• Trądzik z wydrapania (acne excoriée)⁹
  • Bliznowata, podrażniona skóra twarzy u młodych dziewcząt z wcześniejszym trądzikiem pospolitym lub bez niego z powodu nadmiernego drapania przeważnie łagodnych postaci trądziku.
  • Często w przypadku obciążenia psychicznego/autoagresji.

Wywiad lekarski

• Wykwity zwykle występują na twarzy, szyi, górnej części klatki piersiowej, plecach i ramionach.
• Pojawiają się od początku okresu dojrzewania.

Badanie fizykalne

• Aby właściwie udokumentować stopień nasilenia trądziku, a zwłaszcza przebieg leczenia, wymagana jest wystandaryzowana ocena kliniczna:
  • Znormalizowane warunki oświetleniowe.
  • Powtarzalny odcinek od ramienia do twarzy (około 40 cm).
  • Ocena bez lupy.
  • Ocena zmian przez tę samą osobę, jeśli to możliwe (szczególnie ważne w trakcie badań).
  • Podczas badania skóra może być dotykana palcami, ale nie napinana.
• Podział wykwitów pierwotnych:
  • Zmiany niezapalne
    
    • zaskórniki zamknięte
    • zaskórniki otwarte.
  • Zmiany zapalne
    
    • grudki (małe, <5 mm, stałe, wypukłe)
    • krosty (część ropna musi być wyraźnie widoczna)
    • guzki (o średnicy >5 i ≤10 mm)
    • grudy (o średnicy >10 mm).
• Wykwity wtórne mają postać m.in. strupów lub blizn.

Trądzik ciężki

• Istnieją różne systemy ocen.

Ogólna klasyfikacja

• Trądzik łagodny
  • trądzik zaskórnikowy.
• Trądzik średnio ciężki
  • masywny trądzik zaskórnikowy.
• Trądzik ciężki
  • trądzik skupiony.

Szczegółowa klasyfikacja

• W klasyfikacji Plewiga i Klingmana nasilenie podtypów trądziku zaskórnikowego i grudkowo–krostkowego można podzielić na cztery stopnie, w zależności od liczby zmian przypadających na połowę twarzy.¹⁰
• Trądzik zaskórnikowy
  • Stopień I: <10
  • Stopień II: 10–25
  • Stopień III: 26–50
  • Stopień IV: >50.
• Trądzik grudkowo–krostkowy
  • Stopień I: <10
  • Stopień II: <20
  • Stopień III: <30
  • Stopień IV: >30.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Dodatkowe badania zwykle nie są konieczne.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Skierowanie do poradni dermatologicznej w celu oceny konieczności leczenia ogólnoustrojowego w przypadku:
  • trądziku średnio ciężkiego i ciężkiego 
  • niewystarczającej odpowiedzi na leczenie miejscowe.
• Skierowanie do poradni endokrynologicznej w przypadku:  
  • Szybko postępującego, opornego na leczenie lub uporczywego trądziku. 
  • Bardzo wczesnego początku choroby w wieku dziecięcym.¹¹
    • Pytanie m.in. o zespół policystycznych jajników (PCOS) lub zespół adrenogenitalny.
• Skierowanie do poradni zdrowia psychicznego/psychologicznej:
  • W przypadku silnego stresu psychicznego spowodowanego chorobą.

Leczenie

Cele leczenia

• Akceptowalne pod względem estetycznym wyniki i satysfakcja pacjentów.
• Zapobieganie tworzeniu się blizn.

Ogólne informacje o leczeniu

• Leczenie zależy od rodzaju trądziku, nasilenia, wieku pacjenta, rodzaju skóry i okoliczności towarzyszących (ciąża, chęć posiadania dzieci).

Zalecenia dla pacjentów

• Twarz o dużej potliwości należy oczyszczać rano, wieczorem i po wysiłku fizycznym środkiem myjącym o pH 5,5–7, aby usunąć sebum i zanieczyszczenia (brak wpływu na produkcję sebum).
• Nie należy drapać grudek i krost oraz nie próbować wyciskać ich zawartości, ponieważ może to pogorszyć stan zapalny i spowodować utworzenie się blizny.
• Zaskórniki można usunąć za pomocą zabiegu medycznego. Zaleca się, aby został on przeprowadzony pod nadzorem dermatologa.
• W niektórych przypadkach naturalne światło słoneczne może zmniejszyć trądzik.
  • Uwaga: fototoksyczność tetracyklin!
• U pacjentów z cerą tłustą największe korzyści przynosi korzystanie z wodnych roztworów lub żeli, natomiast u osób z cerą suchą zaleca się stosowanie kremów, balsamów lub maści.¹²
• Dieta bogata w szybko metabolizowane węglowodany, np. słodycze, a także duże ilości produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe (fast food) i prawdopodobnie również produkty mleczne, sprzyjają rozwojowi zmian trądzikowych.⁴
  • Próby tymczasowego odstawienia tych produktów spożywczych są w pełni uzasadnione.
• Nienasycone kwasy tłuszczowe, które występują przede wszystkim w rybach, mają działanie przeciwtrądzikowe.⁴

Farmakoterapia

Preparaty do stosowania miejscowego

• Nadtlenek benzoilu
  • Działanie antybakteryjne i keratolityczne.
  • Mechanizm działania: uwalnianie wolnych rodników tlenowych niszczących błony komórkowe bakterii; brak rozwoju oporności.
  • Uwaga: działa wybielająco na tekstylia (np. poduszki; przy stosowaniu na noc należy położyć ręcznik na poduszce).
  • Dawkowanie: żel 2,5–10% (większa dawka do stosowania poza twarzą w okolicy pleców i klatki piersiowej) 1–2 x na dobę.
  • Skuteczność¹⁴
  • wyższa skuteczność w monoterapii w porównaniu z placebo 
  • skuteczność porównywalna z adapalenem i klindamycyną.
• Miejscowe retinoidy (adapalen)
  • Działanie komedolityczne (redukowanie zaskórników) i przeciwzapalne.
  • Uwaga: działa drażniąco na skórę, prowadząc do rumienia.
  • Przeciwwskazania: kobiety w wieku rozrodczym niestosujące skutecznej antykoncepcji, ciąża, karmienie piersią.
  • Dawkowanie: krem/żel 0,1 % 1 x na dobę, wieczorem.
• Kwas azelainowy
  • Działanie antybakteryjne i keratolityczne.
  • Dawkowanie: krem/żel 15–20% 2 x na dobę.
• Miejscowo działające antybiotyki
  • Dostępne 3 klasy: erytromycyna, klindamycyna, tetracyklina.
  • Działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
  • Jak najkrótszy czas stosowania.
  • Zawsze w połączeniu z nadtlenkiem benzoilu, aby zapobiec oporności.
  • Nigdy nie łączyć z ogólnoustrojowymi antybiotykami.

Leki stosowane ogólnoustrojowo 

• Antybiotyki
  • Preferowanym antybiotykiem ogólnoustrojowym powinna być doksycyklina.¹³
  • Dawkowanie: 100 mg 2 x na dobę jako terapia indukcyjna i 100 mg 1 x na dobę jako terapia podtrzymująca.
  • Uwaga: fototoksyczność, podrażnienie przełyku (przyjmować w pozycji stojącej)!
  • Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią.
  • Maksymalny czas trwania leczenia: 3 miesiące.
  • Długotrwałe stosowanie może prowadzić do selekcji spektrum drobnoustrojów na korzyść Gram–ujemnych patogenów wraz z rozwojem Gram–ujemnego zapalenia mieszków włosowych.
• Doustne środki antykoncepcyjne o działaniu antyandrogennym
  • Doustne środki antykoncepcyjne z aktywnymi składnikami dienogestu i etynyloestradiolu zaleca się kobietom w leczeniu trądziku umiarkowanego.
    • Ze względu na niejasne ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej Europejska Agencja Leków (EMA) ogranicza wskazania dla pacjentek, u których wcześniej stosowane miejscowo lub doustnie antybiotyki nie przynosiły efektów i które są zdecydowane stosować doustną antykoncepcję.
  • Działanie obniżające poziom androgenów.
  • Dodatkowo pełne działanie antykoncepcyjne.
  • Efekty widoczne po upływie nawet kilku miesięcy.
• Izotretynoina
  • Mechanizm działania: apoptoza sebocytów.
  • Zalecenie stosowania izotretynoiny do stosowania ogólnoustrojowego należy dokładnie rozważyć ze względu na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
  • Po zakończeniu leczenia retinoidami ogólnoustrojowymi, około 40% pacjentów pozostaje wyleczonych. Częstość nawrotów waha się od 20 do 80%, w zależności od zastosowanej dawki.^15-16
  • Obecnie coraz częściej stosowana jest jako terapia alternatywna dla długotrwałej antybiotykoterapii ze względu na dobre efekty i obawy związane z opornością na antybiotyki.
  • Działania niepożądane
    • Izotretynoina ma działanie teratogenne – wymaga stosowania skutecznej metody antykoncepcji u dziewcząt i kobiet.
    • Suchość skóry i błon śluzowych, rzadziej bóle mięśni i stawów.
    • Działania niepożądane zwykle ustępują po odstawieniu leku.
    • Istnieją doniesienia o możliwej zwiększonej zapadalności na wrzodziejące zapalenie jelita grubego związane z leczeniem izotretynoiną¹⁷, jednak inne badania tego nie potwierdzają.¹⁸
    • Mogą wystąpić psychiczne działania niepożądane, których przyczyna jest wciąż niejasna. Sam trądzik wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem chorób psychicznych.¹⁹
  • Kontrola przebiegu choroby 
    • Należy sprawdzać stężenia aminotransferaz wątrobowych, trójglicerydów oraz cholesterolu we krwi:
      • przed rozpoczęciem leczenia
      • miesiąc po jego rozpoczęciu
      • co 3 miesiące w trakcie leczenia
      • po zakończeniu leczenia.
    • Podczas leczenia i przez co najmniej 1 miesiąc po jego zakończeniu należy stosować skuteczną antykoncepcję.
• Metformina
  • Badanie przeprowadzone na otyłych chłopcach/mężczyznach wykazało korzystny wpływ diety o niskim indeksie glikemicznym w połączeniu z metforminą na trądzik.²⁰
  • To podejście terapeutyczne wymaga jednak dalszych badań, zanim będzie można sformułować ogólne zalecenie.

Leczenie laserowe/terapia fotodynamiczna

• Trudno jednoznacznie ocenić skuteczność laseroterapii trądziku zapalnego.
• Laseroterapia może być uzasadniona, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanego efektu; wyniki badań na ten temat są niespójne.^21-22
• Zabiegi przeprowadza się zwykle 2 x w tygodniu przez 4–8 tygodni.
• Stosunek kosztów do korzyści wydaje się niekorzystny.
• Popularna wcześniej fototerapia UV nie jest obecnie często stosowana ze względu na niezadowalający stosunek korzyści do ryzyka.

Laktoferyna + cynk + witamina E

• W randomizowanym badaniu z grupą kontrolną przyjmowanie 100 mg laktoferyny, 11 j.m. witaminy E i 5 mg cynku w tabletkach 2 x na dobę spowodowało znaczną poprawę w łagodnym i umiarkowanym trądziku pospolitym.²³
  
  • Nie jest jasne, który ze składników miał wpływ na powodzenie terapii i w jakim stopniu.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Trądzik występuje zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet w okresie dojrzewania i w większości przypadków zmniejsza się wraz z zakończeniem okresu dojrzewania.
  • Przyczyną jest fizjologiczny spadek androgenów i czynnika wzrostu IGF–1 pod koniec okresu dojrzewania.
• Przebieg jest zmienny, od łagodnego trądziku z nielicznymi zaskórnikami do ciężkiego, bliznowaciejącego trądziku skupionego.

Powikłania

• Powstawanie torbieli/ropni.
• Zmiany pigmentacyjne
  • Przebarwienia pozapalne występują szczególnie u osób o ciemnej karnacji i mogą utrzymywać się do 18 miesięcy, po czym ustępują samoistnie.
  • W miejscowym leczeniu przebarwień pozapalnych można rozważyć leczenie kwasem azelainowym i retinoidami.
• Blizny
  • Blizny potrądzikowe mogą być hipertroficzne lub hipotroficzne.
  • Blizny hipertroficzne można leczyć doogniskowymi iniekcjami glikokortykosteroidów lub za pomocą krioterapii.
  • Hipotroficzne blizny potrądzikowe należy leczyć w okresie uspokojenia, 12–24 miesięcy po zaprzestaniu leczenia trądziku. Dostępne możliwości leczenia nie zawsze są skuteczne: dermabrazja, peelingi chemiczne, zabiegi chirurgiczne i laseroterapia, w tym laser frakcyjny CO2 i laser YAG.²⁴
• Problemy psychiczne
• Istnieje związek między nasileniem trądziku a niską samooceną, lękiem i depresją; może prowadzić do nieobecności w szkole i pracy. Skuteczne leczenie znacząco poprawia samopoczucie psychiczne.²⁵
• Leczenie izotretynoiną związane jest ze zwiększonym ryzykiem samobójstwa, ale nie udokumentowano związku przyczynowo–skutkowego.²⁶

Rokowanie

• Trudno przewidzieć rozwój choroby.
• U większości pacjentów ustępuje samoistnie po okresie dojrzewania, pozostawiając znaczne blizny u 2–7%.
• W 10% przypadków choroba utrzymuje się po 25. roku życia.

Kontrola przebiegu

• Często efekty leczenia widoczne są dopiero po 4–6 tygodniach.
• Pełen efekt często osiąga się dopiero po sześciu miesiącach.
• Po rozpoczęciu leczenia i po zmianie leku pacjenci powinni zgłosić się na wizytę kontrolną po około 3 miesiącach.
• W przypadku stosowania tetracyklin zaleca się przerwanie leczenia w okresie letnim oraz podczas przebywania w miejscach nasłonecznionych (fototoksyczność).

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Trądzik.
• Patologiczne skubanie skóry / trądzik z wydrapania.

Ilustracje