Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Zapalenie mieszków włosowych jest to stan zapalny ujścia mieszka (ostiofolliculitis) rozprzestrzeniający się na cały mieszek i otoczenie (folliculitis, perifolliculitis).^1-2
• W większości przypadków jest to choroba o podłożu infekcyjnym, w tym najczęściej bakteryjnym (piodermia).
  • Czyrak (furunkuł) jest ropnym zapaleniem okołomieszkowym, z wytworzeniem czopa martwiczego.²
  • Pojawienie się wielu czyraków w różnym okresie rozwoju określa się mianem czyraczności (furunculosis).
  • Czyrak gromadny (carbunculus) powstaje na skutek skupiania się i zlewania ze sobą czyraków, z występowaniem licznych czopów martwiczych w nacieczonym ognisku.²
• Zapalenie mieszków włosowych może być mieć podłoże grzybicze, wirusowe lub pasożytnicze.¹
• Rzadko przyczyny są niezakaźne, np.:¹
• eozynofilowe zapalenie mieszków włosowych
• wyłysiające zapalenie mieszków włosowych
• rozwarstwiające zapalenie skóry głowy.³

Etiologia i patogeneza

Infekcyjne zapalenie mieszków włosowych

• Z reguły infekcja jest wywołana przez gronkowca złocistego.¹
  
  • Inne przyczyny: bakterie z rodzaju Klebsiella, Enterobacter, Proteus.
• Bakterie Pseudomonas aeruginosa mogą być odpowiedzialne za rodzaj zapalenia mieszków włosowych następujący po zakażeniu w wannie z hydromasażem.
• Trądzik odwrócony (hidradenitis suppurativa): przewlekłe zapalenie mieszków włosowych obszarów wyprzeniowych z wtórnym zajęciem apokrynowych gruczołów potowych.
• Wirusowe zapalenie mieszków włosowych: wirus opryszczki zwykłej, wirus ospy wietrznej i półpaśca, mięczak zakaźny.
• Pasożytnicze zapalenie mieszków włosowych: wywołane przez nużeńca ludzkiego (Demodex folliculorum).
• Zapalenia mieszków włosowych wywołane grzybami
  • Dermatofity: gatunki Malassezia furfur i Candida.
  • Zobacz także zapalenie mieszków włosowych wywołane grzybem z rodzaju Malassezia.
  • Głównie u młodych mężczyzn na obszarze klatki piersiowej i górnej części pleców.
• Powierzchownemu zapaleniu mieszków włosowych sprzyja ciągłe tarcie skóry, obcisłe ubranie, skłonność do pocenia się i suchość skóry.
• Miejscami predylekcyjnymi są twarz (u mężczyzn okolice brody), górna część ciała, uda i owłosiona głowa.
• Zapalenie mieszków włosowych – jeśli towarzyszy mu nawracające owrzodzenie aftowe – może to wskazywać na chorobę Behçeta.

Nieinfekcyjne zapalenia mieszków włosowych

• Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych (folliculitis decalvans): prowadzi do bliznowacienia i zniszczenia mieszków włosowych skóry głowy.³
• Rozwarstwiające zapalenie skóry głowy (dissecting cellulitis): występuje rzadko, niemal wyłącznie u mężczyzn, przebiega z bliznowaceniem zapalnym.³
• Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody (pseudofolliculitis barae) to przewlekła okołomieszkowa reakcja na ciało obce spowodowana zwijaniem się zarostu.

Czynniki predysponujące

• Atopowe choroby skóry.
• Korzystanie z jacuzzi.
• Cukrzyca.
• Niedobór odporności.
• Niedożywienie.
• Częste pocenie się i okluzja.
• Łojotok.
• Podrażnienie mechaniczne (golenie).

ICD–10

• L02 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny.
  • L02.0 Ropień skóry, czyrak i czyrak gromadny twarzy.
  • L02.1 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny szyi.
  • L02.2 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny tułowia.
  • L02.3 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny pośladka.
  • L02.4 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny kończyny.
  • L02.8 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny o innej lokalizacji.
  • L02.9 Ropień skóry, czyrak i czyrak gromadny, nieokreślony.
• L73.1 Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody.
• L73.2 Ropnie mnogie gruczołów apokrynowych pachy.
• L73.8 Inne określone choroby mieszków włosowych.
• L73.9 Choroba mieszka włosowego, nieokreślona.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Z reguły diagnostyka na podstawie objawów klinicznych.¹

Diagnostyka różnicowa

• Alergiczny wyprysk kontaktowy.
• Trądzik pospolity.
• Liszajec zakaźny.
• Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody: zapalenie spowodowane ponownym wrastaniem włosów w skórę.
• Trądzik różowaty, przede wszystkim postać grudkowo–krostkowa.¹
• Trądzik steroidowy.²

Wywiad lekarski

• Wykwity na owłosionych partiach ciała.
• Często towarzyszący łagodny świąd.
• W przypadku czyraka lub czyraka gromadnego również ból, gorączka, ogólne złe samopoczucie, powiększenie węzłów chłonnych.^1-2

Badanie fizykalne

• Miejscami predylekcyjnymi są skóra głowy, twarz, górna część ciała, pośladki lub uda, ale możliwe wystąpienie również w innych lokalizacjach.
  • Najczęstsze zapalenie mieszków włosowych wywołane przez gronkowca złocistego występuje głównie w okolicy górnej wargi i brody.¹
  • Możliwe zmiany rozsiane i zgrupowane.²
• Żółtawy pęcherzyk ropny z trwałą, napięta pokrywą, często przebity włosem, z rabkiem zapalnym.^1-2
• Podczas tworzenia się czyraków wyczuwalne są stwardniałe, rumieniowe, bolesne guzki.¹
• Powstawaniu czyraka gromadnego towarzyszy gorączka i ogólne złe samopoczucie.

Dalsza diagnostyka w gabinecie lekarza rodzinnego

• CRP oraz OB wskazują na możliwe ogólnoustrojowe rozprzestrzenienie się infekcji.
• Należy uwzględnić choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca lub niedobory odporności.

Diagnostyka specjalistyczna

• Z reguły dalsza diagnostyka nie jest konieczna.¹
• Jeśli przebieg jest oporny na leczenie, należy wykonać następujące badania:¹
  • wymaz do posiewu bakteryjnego i ewentualnie diagnostyki wirusologicznej (PCR, metoda immunofluorescencyjna)
  • badanie mykologiczne zeskrobin skórnych
  • ewentualna biopsja skóry w celu diagnostyki niezakaźnego zapalenia mieszków włosowych.
• Jeśli to możliwe, przed ogólnoustrojową antybiotykoterapią należy wykonać posiew z antybiogramem.
• W przypadku nawracających zakażeń gronkowcem złocistym należy pobrać próbkę z okolic nosa i pachwiny.⁴

Leczenie

Cele leczenia

• Wyleczenie zakażenia.

Ogólne informacje o leczeniu

• W większości przypadków patogenem bakteryjnym są gronkowce.
• W zakażeniach bez powikłań, antybiotykoterapia zwykle nie jest konieczna.
• Powierzchowne infekcje są na ogół leczone poprzez oczyszczenie skóry antyseptycznym lub dezynfekującym płynem myjącym lub miejscowym preparatem antyseptycznym, ewentualnie miejscowym antybiotykiem.
• Brak wiarygodnych dowodów na skuteczność którejkolwiek z opcji leczenia.⁵
  
  • Zainfekowane strupy należy zmiękczyć i usunąć w trakcie kąpieli, mycia lub usuwania okładów.
  • Zaleca się codzienne stosowanie poliheksanidu, jodopowidonu, oktenidyny lub chlorheksydyny przez 3–4 dni w postaci płynu do mycia i miejscowego sprayu na rany, np.:
    
    • dichlorowodorek oktenidyny 0,1 g/100 g/fenoksyetanol 2,0 g/100 g 1 x na dobę
    • alternatywnie lub dodatkowo z nadtlenkiem benzoilu 2 x na dobę na chory obszar, do czasu zagojenia.
  • Zaleca się noszenie luźnej odzieży.¹
• Miejscowe antybiotyki.
  • Przy zakażeniu gronkowcem skuteczne są np.: kwas fusydowy 2% i mupirocyna 2%.⁶
  • Należy je stosować krótko ze względu na ryzyko rozwoju oporności.
• W przypadku czyraków i czyraków gromadnych pacjentom nie wolno samodzielnie przy nich manipulować, zwłaszcza w okolicy twarzy, ze względu na ryzyko zakrzepicy żyły kątowej i wycieku wydzieliny septycznej.
• Nacięcie i w razie potrzeby drenaż wypełnionych treścią ropną pojedynczych ognisk i ropni.
  • Dodatkowa antybiotykoterapia nie jest zwykle konieczna u zdrowych osób.
  • W przypadku większych ropni, krytycznych lokalizacji (zwłaszcza na twarzy), ogólnoustrojowych objawów zakażenia lub czynników ryzyka, u pacjenta przeprowadza się również ogólnoustrojową antybiotykoterapię ukierunkowaną na gronkowca.
• W przypadku czyraków nosa i powikłanego przebiegu choroby – leczenie szpitalne i dożylna antybiotykoterapia ze względu na ryzyko zakrzepicy żyły kątowej z sepsą rozprzestrzeniającą się do zatoki jamistej. 
• Eliminacja czynników predysponujących.

Leczenie farmakologiczne

• Antybiotykoterapia według antybiogramu; w przypadku rozległych zmian lub czyraków twarzy leczenie powinno być prowadzone w szpitalu (dożylne).
• Zalecane doustne antybiotyki na czyraki:
  • Cefalosporyny I generacji, np.: 
    • cefaleksyna 1000 mg 3 x na dobę doustnie lub cefadroksyl 1000 mg 2 x na dobę doustnie lub przez 5‒7 dni.
    • cefazolina 1 g 3 x na dobę dożylnie. 
  • Flukloksacylina 0,5–1 g 3 x na dobę doustnie.
  • Klindamycyna 600 mg 3 x na dobę przez 5‒7 dni (przy alergii na penicylinę).

Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych³

• Leczenie jest długotrwałe z możliwymi nawrotami.
  • Codzienne mycie głowy szamponami redukującymi ilość drobnoustrojów.
    • Klindamycyna (300–0–300 mg) i ryfampicyna (300–0–300 mg) przez 6–12 tygodni lub 
    • Dapson 50 mg 2 x na dobę przez okres od kilku miesięcy do kilku lat (w Polsce lek dostępny w procedurze importu docelowego).

Rozwarstwiające zapalenie skóry głowy³

• Drenaż, nacięcie guzków, przeszczepy chirurgiczne.
• W przypadku silnego stanu zapalnego należy zastosować leczenie skojarzone glikokortykosteroidami ogólnoustrojowymi (około 1 mg/kg m.c. metyloprednizolonu) i izotretynoiną (około 0,5 mg/kg m.c.) lub dapsonem i izotretynoiną.

Zapalenie mieszków włosowych po kąpieli w jacuzzi

• Zapalenie mieszków włosowych wywołane przez bakterie z rodzaju Pseudomonas (zapalenie skóry wywołane wskutek korzystania z jacuzzi) w większości przypadków ustępuje samoistnie.
  • W razie potrzeby należy zastosować antybiotyki po wykonaniu antybiogramu.¹

Profilaktyka

• Eliminacja czynników predysponujących.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Niepowikłane zapalenie mieszków włosowych zwykle ustępuje bez pozostawiania śladów.
• W przypadku nawrotów i ciężkich postaci należy dążyć do wykrycia patogenu poprzez antybiogram i rozważyć obecność gronkowca złocistego opornego na metycylinę (methicillin–resistant Staphylococcus aureus – MRSA).
• W przypadku częstych nawrotów zapalenia wywołanego gronkowcem złocistym, które powoduje powstawanie ropni u zdrowych osób, należy zastosować PCR do zbadania szczepów Staphylococcus aureus (PVL–SA) wytwarzających leukocydynę Panton–Valentine (PVL).⁷

Powikłania

• W przypadku czyraków w okolicy twarzy istnieje ryzyko zapalenia tkanki łącznej oczodołu lub zakrzepicy zatok żylnych mózgu.

Rokowanie

• Z reguły bardzo dobre.
• W przypadku głębszych stanów zapalnych może dojść do powstania blizn.¹

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Zapalenie mieszków włosowych.

Ilustracje