Informacje ogólne
Definicja
- Zapalenie mieszków włosowych jest to
zapaleniestan zapalny ujścia mieszkaw(ostiofolliculitis) rozprzestrzeniający się na całosowegoy mieszek i otoczenie (zwanegofolliculitis,także graftem lub korzeniem włosaperifolliculitis)i jego otoczenia.1-2 - W większości przypadków jest to choroba o podłożu infekcyjnym, w tym najczęściej bakteryjnym (piodermia).
- Czyrak (furunkuł) jest
głęboko osadzonymropnym zapaleniemmieszków wokołosowychomieszkowym,którezprzekształciłowytworzeniemsięczopaw ropieńmartwiczego.2 - Pojawienie się wielu czyraków w różnym okresie rozwoju określa się mianem czyraczności (furunculosis).
- Czyrak gromadny
to(carbunculus)głpowstaje na skutek skupiania siębokainfekcjaigrupyzlewaniamieszkze sobą czyraków, z występowaniem licznych czopów martwiczych włosowychnacieczonym ognisku.Tworzy on większy ropień, któremu towarzyszy wysięk ropny z wielu otworów.2
- Czyrak (furunkuł) jest
- Zapalenie mieszków włosowych może być mieć podłoże grzybicze, wirusowe lub pasożytnicze.1
- Rzadko przyczyny są niezakaźne, np.:1
- eozynofilowe zapalenie mieszków włosowych
- wyłysiające zapalenie mieszków włosowych
- rozwarstwiające zapalenie skóry głowy.
23
Etiologia i patogeneza
Infekcyjne zapalenie mieszków włosowych
- Z reguły infekcja jest wywołana przez gronkowca złocistego.1
- Inne przyczyny: bakterie z rodzaju Klebsiella, Enterobacter, Proteus.
- Bakterie Pseudomonas aeruginosa mogą być odpowiedzialne za rodzaj zapalenia mieszków włosowych następujący po zakażeniu w wannie z hydromasażem.
- Trądzik odwrócony (hidradenitis suppurativa): przewlekłe zapalenie mieszków włosowych obszarów wyprzeniowych z wtórnym zajęciem apokrynowych gruczołów potowych.
- Wirusowe zapalenie mieszków włosowych: wirus opryszczki zwykłej, wirus ospy wietrznej i półpaśca, mięczak zakaźny.
- Pasożytnicze zapalenie mieszków włosowych: wywołane przez nużeńca ludzkiego (Demodex folliculorum).
- Zapalenia mieszków włosowych wywołane grzybami
- Dermatofity: gatunki Malassezia furfur i Candida.
- Zobacz także zapalenie mieszków włosowych wywołane grzybem z rodzaju Malassezia.
- Głównie u młodych mężczyzn na obszarze klatki piersiowej i górnej części pleców.
- Powierzchownemu zapaleniu mieszków włosowych sprzyja ciągłe tarcie skóry, obcisłe ubranie, skłonność do pocenia się i suchość skóry.
- Miejscami predylekcyjnymi są twarz (u mężczyzn okolice brody), górna część ciała, uda i owłosiona głowa.
- Zapalenie mieszków włosowych – jeśli towarzyszy mu nawracające owrzodzenie aftowe – może to wskazywać na chorobę Behçeta.
Nieinfekcyjne zapalenia mieszków włosowych
- Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych (folliculitis decalvans): prowadzi do bliznowacienia i zniszczenia mieszków włosowych skóry głowy.
23 - Rozwarstwiające zapalenie skóry głowy (dissecting cellulitis): występuje rzadko, niemal wyłącznie u mężczyzn, przebiega z bliznowaceniem zapalnym.
23 - Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody (pseudofolliculitis barae) to przewlekła okołomieszkowa reakcja na ciało obce spowodowana zwijaniem się zarostu.
Czynniki predysponujące
- Atopowe choroby skóry.
- Korzystanie z jacuzzi.
- Cukrzyca.
- Niedobór odporności.
- Niedożywienie.
- Częste pocenie się i okluzja.
- Łojotok.
- Podrażnienie mechaniczne (golenie).
ICD–10
- L02 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny.
- L02.0 Ropień skóry, czyrak i czyrak gromadny twarzy.
- L02.1 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny szyi.
- L02.2 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny tułowia.
- L02.3 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny pośladka.
- L02.4 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny kończyny.
- L02.8 Ropień skóry, czyrak, czyrak gromadny o innej lokalizacji.
- L02.9 Ropień skóry, czyrak i czyrak gromadny, nieokreślony.
- L73.1 Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody.
- L73.2 Ropnie mnogie gruczołów apokrynowych pachy.
- L73.8 Inne określone choroby mieszków włosowych.
- L73.9 Choroba mieszka włosowego, nieokreślona.
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Z reguły diagnostyka
klinicznana podstawie objawów klinicznych.1
Diagnostyka różnicowa
- Alergiczny wyprysk kontaktowy.
- Trądzik pospolity.
- Liszajec zakaźny.
- Rzekome ropne zapalenie mieszków włosowych brody: zapalenie spowodowane ponownym wrastaniem włosów w skórę.
- Trądzik różowaty, przede wszystkim postać grudkowo–krostkowa.1
- Trądzik steroidowy.2
Wywiad lekarski
- Wykwity na owłosionych partiach ciała.
- Często
towarzyszy jejtowarzyszący łagodny świąd. - W przypadku czyraka lub czyraka gromadnego również ból, gorączka, ogólne złe samopoczucie, powiększenie węzłów chłonnych.1-2
Badanie fizykalne
- Miejscami predylekcyjnymi są skóra głowy, twarz, górna część ciała, pośladki lub uda, ale
mogąmożliwe wystąpićpienie również wdowolnymmiejscuinnych lokalizacjach. RumienioweŻółtawygrudkipęcherzyklubropnykrostyz trwałą, napięta pokrywą, częściowostozerodowane lub pokryte strupami, znajdują się wokół otworów mieszkówprzebity włosowychosem, z rabkiem zapalnym.1-2- Podczas tworzenia się czyraków wyczuwalne są stwardniałe, rumieniowe, bolesne guzki.1
- Powstawaniu czyraka gromadnego towarzyszy gorączka i ogólne złe samopoczucie.
Dalsza diagnostyka w gabinecie lekarza rodzinnego
- CRP oraz OB wskazują na możliwe ogólnoustrojowe rozprzestrzenienie się infekcji.
- Należy uwzględnić choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca lub niedobory odporności.
Diagnostyka specjalistyczna
- Z reguły dalsza diagnostyka nie jest konieczna.1
- Jeśli przebieg jest oporny na leczenie, należy wykonać następujące badania:1
- wymaz do posiewu bakteryjnego i ewentualnie diagnostyki wirusologicznej (PCR, metoda immunofluorescencyjna)
- badanie mykologiczne zeskrobin skórnych
- ewentualna biopsja skóry w celu diagnostyki niezakaźnego zapalenia mieszków włosowych.
- Jeśli to możliwe, przed ogólnoustrojową antybiotykoterapią należy wykonać posiew
patogenówzi antybiogramantybiogramem. - W przypadku nawracających zakażeń gronkowcem złocistym należy pobrać próbkę z okolic nosa i pachwiny.
34
Leczenie
Cele leczenia
- Wyleczenie zakażenia.
Ogólne informacje o leczeniu
- W większości przypadków patogenem bakteryjnym są gronkowce.
- W zakażeniach bez powikłań, antybiotykoterapia zwykle nie jest konieczna.
- Powierzchowne infekcje są na ogół leczone poprzez oczyszczenie skóry antyseptycznym lub dezynfekującym płynem myjącym lub miejscowym preparatem antyseptycznym, ewentualnie miejscowym antybiotykiem.
- Brak wiarygodnych dowodów na skuteczność którejkolwiek z opcji leczenia.
45
- Zainfekowane strupy należy zmiękczyć i usunąć w trakcie kąpieli, mycia lub usuwania okładów.
- Zaleca się codzienne stosowanie poliheksanidu, jodopowidonu, oktenidyny lub chlorheksydyny przez 3–4 dni w postaci płynu do mycia i miejscowego sprayu na rany, np.:
- dichlorowodorek oktenidyny 0,1 g/100 g/fenoksyetanol 2,0 g/100 g 1 x na dobę
- alternatywnie lub dodatkowo z nadtlenkiem benzoilu 2 x na dobę na
dotkniętychory obszar, do czasu zagojenia.
- Zaleca się noszenie luźnej odzieży.1
ZalecaMiejscowesię również stosowanie miejscowych antybiotykówantybiotyki.- Przy zakażeniu gronkowcem skuteczne są np.: kwas fusydowy 2% i mupirocyna 2%.
56 - Należy je stosować krótko ze względu na ryzyko rozwoju oporności.
- Przy zakażeniu gronkowcem skuteczne są np.: kwas fusydowy 2% i mupirocyna 2%.
- W przypadku czyraków i czyraków gromadnych pacjentom nie wolno samodzielnie przy nich manipulować, zwłaszcza w okolicy twarzy, ze względu na ryzyko zakrzepicy żyły kątowej i wycieku wydzieliny septycznej.
- Nacięcie i w razie potrzeby drenaż wypełnionych treścią ropną pojedynczych ognisk i ropni.
- Dodatkowa antybiotykoterapia nie jest zwykle konieczna u zdrowych osób.
- W przypadku większych ropni, krytycznych lokalizacji (zwłaszcza na twarzy), ogólnoustrojowych objawów zakażenia lub czynników ryzyka, u pacjenta przeprowadza się również ogólnoustrojową antybiotykoterapię ukierunkowaną na gronkowca.
- W przypadku czyraków nosa i powikłanego przebiegu choroby – leczenie szpitalne i dożylna antybiotykoterapia ze względu na ryzyko zakrzepicy żyły kątowej z sepsą rozprzestrzeniającą się do zatoki jamistej.
- Eliminacja czynników predysponujących.
Leczenie farmakologiczne
- Antybiotykoterapia według antybiogramu; w przypadku rozległych zmian lub czyraków twarzy leczenie powinno być prowadzone w szpitalu (dożylne).
- Zalecane doustne antybiotyki na czyraki:
- Cefalosporyny I generacji, np.:
- cefaleksyna 1000 mg 3 x na dobę doustnie lub cefadroksyl 1000 mg 2 x na dobę doustnie lub przez 5‒7 dni.
- cefazolina 1 g 3 x na dobę dożylnie.
- Flukloksacylina 0,5–1 g 3 x na dobę doustnie.
- Klindamycyna 600 mg 3 x na dobę przez 5‒7 dni (przy alergii na penicylinę).
- Cefalosporyny I generacji, np.:
Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych23
- Leczenie jest długotrwałe
iz możliweliwymisą nawrotynawrotami.- Codzienne mycie głowy szamponami redukującymi ilość drobnoustrojów.
- Klindamycyna (300–0–300 mg) i ryfampicyna (300–0–300 mg) przez 6–12 tygodni lub
- Dapson 50 mg 2 x na dobę przez okres od kilku miesięcy do kilku lat (w Polsce lek dostępny w procedurze importu docelowego).
- Codzienne mycie głowy szamponami redukującymi ilość drobnoustrojów.
Rozwarstwiające zapalenie skóry głowy23
- Drenaż, nacięcie guzków, przeszczepy chirurgiczne.
- W przypadku silnego stanu zapalnego należy zastosować leczenie skojarzone glikokortykosteroidami ogólnoustrojowymi (około 1 mg/kg m.c. metyloprednizolonu) i izotretynoiną (około 0,5 mg/kg m.c.) lub dapsonem i izotretynoiną.
Zapalenie mieszków włosowych wskutekpo korzystaniakąpieli z w jacuzzi
- Zapalenie mieszków włosowych wywołane przez bakterie z rodzaju Pseudomonas (zapalenie skóry wywołane wskutek korzystania z jacuzzi) w większości przypadków ustępuje samoistnie.
- W razie potrzeby należy zastosować antybiotyki po wykonaniu antybiogramu.1
Profilaktyka
- Eliminacja czynników predysponujących.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Niepowikłane zapalenie mieszków włosowych zwykle ustępuje bez pozostawiania śladów.
- W przypadku nawrotów i ciężkich postaci należy dążyć do wykrycia patogenu poprzez antybiogram i rozważyć obecność gronkowca złocistego opornego na metycylinę (methicillin–resistant Staphylococcus aureus – MRSA).
- W przypadku częstych nawrotów zapalenia wywołanego gronkowcem złocistym, które powoduje powstawanie ropni u zdrowych osób, należy zastosować PCR do zbadania szczepów Staphylococcus aureus (PVL–SA) wytwarzających leukocydynę Panton–Valentine (PVL).
67
Powikłania
- W przypadku czyraków w okolicy twarzy istnieje ryzyko zapalenia tkanki łącznej oczodołu lub zakrzepicy zatok żylnych mózgu.
Rokowanie
- Z reguły bardzo dobre.
- W przypadku głębszych stanów zapalnych może dojść do powstania blizn.1
Informacje dla pacjentów
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Ilustracje
Czyrak gromadny
Zapalenie mieszków włosowych po goleniu
Zapalenie mieszków włosowych, podudzie
Zapalenie mieszków włosowych, pośladek
Źródła
Piśmiennictwo
- Hekmatjah J., Ehsani-Chimeh N., Armstrong A.W. Follikulitis, BMJ Best Practice, akutalizacja: 10.11.2021, dostęp: 05.12.2023, bestpractice.bmj.com
- Jabłońska S., Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Wyd. Lek. PZWL 2015. ISBN 978-83-200-4707-3
- Wolff H., Fischer T.W., Blume-Peytavi U: The diagnosis and treatment of hair and scalp diseases, Dtsch Arztebl Int 2016, 113: 377-86, www.aerzteblatt.de
- Durupt F., Mayor L., Bes M., et al. Prevalence of Staphylococcus aureus toxins and nasal carriage in furuncles and impetigo, Br J Dermatol 2007, 157: 1161-7, PubMed
- Lin H-S., Lin P-T., Tsai Y-S., Wang S-H., Chi C-C. Interventions for bacterial folliculitis and boils (furuncles and carbuncles), Cochrane Database of Systematic Reviews 2021, Issue 2. Art. No.: CD013099, www.cochranelibrary.com
- Freeman M., Impetigo, BMJ Best Practice, aktualizacja: 10.2020, bestpractice.bmj.com
- Leistner R., Hanitsch L.G., Krüger R., Lindner A.K., Stegemann M.S., Nurjadi D. Skin infections due to Panton-Valentine leucocidin–producing S. aureus, Dtsch Arztebl Int 2022, 119: 775–84, www.aerzteblatt.de
Opracowanie
- Ewa Rudnicka–Drożak (recenzent)
- Tomasz Tomasik (redaktor)
- Franziska Jorda (recenzent/redaktor)