Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Potnica jest nawracającym lub przewlekłym pęcherzykowym zapaleniem skóry umiejscowionym na wewnętrznej stronie dłoni i na części podeszwowej stóp, z towarzyszącym świądem, o nieznanej etiologii.¹
• Ciężka postać choroby nosi nazwę wyprysku potnicowego.

Epidemiologia

• Choroba jest dość powszechna i dotyczy 0,5–1% populacji.
• Potnicę rozpoznaje się u 5–50% wszystkich pacjentów z wypryskiem na dłoniach.
• Choroba występuje częściej w ciepłym lub wilgotnym klimacie oraz wiosną i latem.
• Chorobę rozpoznaje się we wszystkich grupach wiekowych; częstość występowania u obu płci jest podobna.

Etiologia i patogeneza

• Przyczyny choroby są złożone i mogą być odpowiedzią na czynniki endogenne i egzogenne, jednak dokładna przyczyna jest nieznana.¹
• Potnica może być związana z innymi chorobami skóry, takimi jak wyprysk atopowy, kontaktowe zapalenie skóry, alergia na metale (najczęściej nikiel lub kobalt)², zakażenia dermatofitami i zakażenia bakteryjne, a także czynniki środowiskowe i stres emocjonalny.
• Połowa pacjentów z potnicą choruje na wyprysk atopowy.^2-4
• Zakażenie grzybicze innej części ciała może sprzyjać potnicy, która ustępuje po leczeniu przeciwgrzybiczym.
  • wyprysk potnicowy może być odczynem alergicznym na antygeny grzyba
• Przyczyną potnicy może być również stres.

Czynniki predysponujące

• Substancje drażniące i alergeny kontaktowe.
• Atopia.
• Terapia immunoglobulinami.
• Stres.
• Kontakt z bardzo gorącą lub bardzo zimną wodą.
• Używanie nikotyny.
• Zakażenie HIV.

ICD–10

• L30 Inne postacie zapalenia skóry.
  • L30.1 Potnica [pompholyx].

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie kliniczne opiera się na wywiadzie lekarskim i badaniu fizykalnym.

Diagnostyka różnicowa

• Wyprysk kontaktowy.
• Porfiria skórna późna.
• Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
• Zakażenia grzybicze skóry.
• Pemfigoid.
• Rumień wielopostaciowy.

Wywiad lekarski

• Zaczerwienienie skóry.
• Świąd dłoni i części podeszwowej stóp.
• Czas trwania i częstość epizodów.
• Kontakt z metalami i alergenami, przyjmowanie leków.
• Inne schorzenia (zaburzenia atopowe, choroby immunologiczne, HIV).
• Predyspozycje rodzinne.

Badanie fizykalne

• Charakterystyczny dla potnicy jest symetryczny wykwit w postaci przejrzystych pęcherzyków na dłoniach i na zewnętrznej stronie palców.
  

  Potnica (wyprysk potnicowy)
• Umiejscowienie
  • W 80% przypadków wysypka występuje tylko na dłoniach, w 10% tylko na stopach, a w pozostałych 10% przypadków – na dłoniach i na stopach.
  • Zmiany mogą być też umiejscowione na zewnętrznej stronie palców stóp.
  • W łagodnych przypadkach pęcherzyki znajdują się tylko na zewnętrznej stronie palców dłoni, a czasami na stopach i palcach stóp.
• Główne cechy
  • Pęcherzyki są głęboko osadzone, otacza je rumień. Mogą się powiększać, łączyć i tworzyć pęcherze.
  • Zwykle ustępują bez pękania, z następowym łuszczeniem.
• Objawy towarzyszące
  • W przypadku długo utrzymujących się zmian, na paznokciach mogą pojawić się zmiany dystroficzne: nieregularne, poprzeczne uniesienia i bruzdy, zgrubienia i przebarwienia.
  • W przypadku przewlekłego przebiegu może dojść do łuszczenia się skóry i powstawania blaszek z nadmiernym rogowaceniem.
  • Często występuje maceracja i złuszczanie między palcami, nawet jeśli nie występuje zakażenie dermatofitami.
    

    Potnica powstała w wyniku zakażenia
• Powikłania
  • Rozdrapywanie zwiększa ryzyko nadkażenia (zliszajcowacenia).
  • Wtórne zakażenia mogą wystąpić na pęcherzykach i pęcherzach, mogą rozwinąć się zmiany krostkowe.
  • Mogą wystąpić ropowica oraz zapalenie naczyń chłonnych.

Diagnostyka uzupełniająca (niedostępna w POZ)

• Jeśli podejrzewa się komponent atopowy, należy wykonać test skórny (test płatkowy).
• W razie potrzeby biopsja skóry z badaniem histopatologicznym, w celu wykluczenia innych chorób.
• W razie potrzeby wykluczenie zakażenia grzybiczego na podstawie posiewu lub mikroskopii fluorescencyjnej lub testu genetycznego metodą PCR.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Niewłaściwa odpowiedź na leczenie.
• Objawy choroby ogólnoustrojowej.

Leczenie

Cel leczenia

• Kontrola objawów.

Ogólne informacje o leczeniu

• Leczenie ewentualnych chorób podstawowych, np. grzybicy.
• Należy w miarę możliwości unikać znanych czynników wywołujących.
• Przy świeżych zmianach pomocne są kąpiele ściągające i maści z garbnikami.
• Podstawowym leczeniem w przypadku przyczyn niezakaźnych są miejscowo działające glikokortykosteroidy.⁵

Zalecenia dla pacjentów

• Patrz rozdział zapobieganie.

Farmakoterapia

Leczenie miejscowe

• Dodatki do kąpieli o właściwościach ściągających (np. syntetyczne garbniki, takie jak polikondensat fenolu, metanalu i mocznika).
• Maści lub kremy zawierające glikokortykosteroidy; nakładać cienką warstwą na miejsca zmienione chorobowo 1–2 razy na dobę, np. hydrokortyzon, furoinian mometazonu, diproponian betametazonu.
• Dodatkowo maści natłuszczające.  

Leczenie ogólnoustrojowe

• W przypadku wyraźnego nadkażenia bakteryjnego antybiotykoterapia ogólnoustrojowa, w miarę możliwości po uprzednim wykonaniu antybiogramu, np.:
  • klindamycyna 600 mg 3 x na dobę doustnie lub
  • amoksycylina/kwas klawulanowy 875/125 mg 2 x na dobę doustnie.
  • w przypadku nietolerancji penicylin i klindamycyny
    • moksyfloksacyna 400 mg 1 x na dobę doustnie.
• Można również zastosować:
  • cefadroksyl 1 g 1–2 x na dobę lub cefaleksynę 1 g 3–4 x na dobę
  • roksytromycynę 300 mg 1 x na dobę lub klarytromycynę 500 mg 2 x na dobę.
• Wskazania do antybiotykoterapii pozajelitowej prowadzonej w warunkach szpitalnych:
  • ciężkie zakażenia z objawami rozpoczynającej się sepsy
  • krytyczne umiejscowienie zmian chorobowych z ryzykiem powikłań (np. dłoń lub twarz)
  • choroby współistniejące (np. zaburzenia krążenia, zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym)
  • immunosupresja.

Inne możliwości terapeutyczne

• U niektórych pacjentów pomocna jest terapia metodą biofeedbacku, która obniża stres.
• Działanie łagodzące może mieć również jontoforeza.⁶
• Terapia UVA, np. z miejscowo stosowanym psoralenem, zmniejsza ogniska i świąd, jeśli jest stosowana 2 do 3 razy w tygodniu.⁷
• Możliwe jest zastosowanie iniekcji toksyny botulinowej.¹

Zapobieganie

• Należy unikać znanych substancji drażniących i alergenów kontaktowych.
• Unikać ekstremalnych temperatur.
• W miarę możliwości unikać stresu.
• Regularnie stosować środki nawilżające.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• U pacjentów z łagodną postacią choroby obserwuje się samoistną poprawę w ciągu 2–3 tygodni.

Powikłania

• Wtórne zakażenia bakteryjne mogą prowadzić do ropowicy, zapalenia węzłów chłonnych oraz w bardzo rzadkich przypadkach sepsy.
• Zmiany dystroficzne paznokci.
• Ból dłoni często powoduje ograniczenia w codziennych czynnościach.

Rokowanie

• Potnica może mieć ostry lub przewlekły przebieg.
• Z upływem czasu epizody choroby są coraz rzadsze.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• Unikać kontaktu z alergenami lub substancjami drażniącymi, np. niklem.
• Dbać o higienę rąk, aby uniknąć czynników drażniących.
• Unikać ekstremalnych temperatur.
• Regularnie stosować maści natłuszczające.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Potnica.

Ilustracje