Czym są zmiany występujące na paznokciach?

Zmiany na paznokciach mogą mieć charakter schorzenia miejscowego lub być jednym z kilku stwierdzonych objawów choroby skóry lub choroby ogólnoustrojowej.

Płytka paznokciowa zbudowana jest z twardej keratyny i wyrasta przy łożysku paznokcia z tzw. macierzy paznokcia. W części dalszej macierzy tworzone są głębsze warstwy płytki paznokciowej. Zaburzenia wzrostu w tym obszarze prowadzą do powstawania kanciastych lub rozdwojonych paznokci. W części bliższej macierzy powstają powierzchniowe warstwy paznokcia. W wyniku zaburzeń wzrostu w tej okolicy w przypadku łuszczycy występuje tzw. objaw naparstka.

Paznokcie u rąk odnawiają się w ciągu 6 miesięcy, paznokcie u stóp potrzebują na to od 12 do 18 miesięcy. Uszkodzenie płytki paznokcia może być więc również spowodowane chorobą, która miała miejsce kilka miesięcy temu. Przejściowe zaburzenie wzrostu paznokcia objawia się w postaci poprzecznej linii w płytce paznokcia.

Najczęstsze powody wizyty u lekarza z powodu zmian na paznokciach to:

• urazy z krwawieniem pod paznokciem
• zapalenie wału paznokciowego
  

  Wrastające paznokcie palców stóp
• wrastające paznokcie (onychokryptoza)
• podejrzenie grzybicy paznokci.
• obawa przed niedoborem witamin w przypadku popękanych i łamliwych paznokci.

Jakie zmiany na paznokciach obserwujemy?

Paznokcie dystroficzne

• Dystrofia opisuje zaburzenie wzrostu lub odżywiania, w tym przypadku paznokci.
• Przyczyną jest często manipulacja niszcząca płytkę paznokcia
  
  • np.: manicure, obgryzanie lub tarcie paznokci.
• Częste odsuwanie skórek może również powodować zmiany w skórce i płytce paznokcia. Konsekwencje to:
  
  • skórka wciśnięta do środka
  • rozdwojenie lub zapadnięcie linii środkowej paznokcia
  • stan zapalny lub zgrubienie fałdu paznokciowego.

Białe przebarwienia płytki paznokcia (bielactwo paznokci)

• Przyczyną jest wadliwe tworzenie keratyny przez macierz paznokcia.
• Niejednolite białe smugi i kropki występują na części płytki paznokcia lub całym paznokciu.
• Zmiana występuje na jednym lub kilku paznokciach.
• Jest często spotykana u zdrowych dorosłych i dzieci.
• Leczenie nie jest konieczne.

Pasmowate przebarwienie paznokci

• Zwane jest również melanonychią podłużną.
• Takie przebarwione pasmo jest spotykane u 90% osób o ciemnym kolorze skóry i jest traktowane jako wariant normalny (a więc nie patologiczny).
• Pasma mogą rozciągać się na cały paznokieć i występować na wielu paznokciach jednocześnie.
• Ważne jest, aby takie przebarwienie odróżnić od czarnego raka skóry, który również może wystąpić pod płytką paznokcia.
  • U osób o ciemnej karnacji czerniak podpaznokciowy (czarny rak skóry pod paznokciem) stanowi połowę wszystkich występujących czerniaków.

Grzybica paznokci

• Zakażenia grzybicze odpowiadają za połowę wszystkich zmian na paznokciach i występują u ponad 10% populacji.
  

  Grzybica paznokci
• Występuje przede wszystkim na końcówkach i bokach paznokci stóp.
• Płytka paznokcia jest przebarwiona w kolorze biało-żółtym.
• Pod płytką paznokcia występuje wyraźne rogowacenie tkanki.
• W celu wykrycia grzybicy wykonywany jest posiew z elementów płytki paznokcia.

Zapalenie fałdu paznokciowego

• Inną nazwą tego schorzenia jest zanokcica.
  

  Zapalenie łożyska paznokcia
• Fałd paznokciowy jest bolesny i zajęty przez stan zapalny.
• Czasami wydzielana się ropa.
• Najczęściej atakowane są paznokcie osób pracujących w wilgotnym środowisku. 

Rak płaskonabłonkowy paznokcia

• Jest to nowotwór złośliwy.
• Guz niszczy prawidłową strukturę (kształt) paznokcia.
• Może być mylony z grzybicą paznokci, kurzajką, czerniakiem lub innymi procesami niezapalnymi.

Krwawienie z łożyska paznokcia (krwiak podpaznokciowy)

• Przebarwienia są ciemnoczerwone do czarnych i początkowo bolesne.
• Krwotok występuje w wyniku urazu, np.: uderzenia paznokciem.
• W ramach leczenia można przewiercić otwór przez paznokieć za pomocą kaniuli, aby zniwelować ucisk, a tym samym ból.

Palce pałeczkowate

• Powstawanie palców pałeczkowatych ma związek ze zmianami w krążeniu krwi lub dopływie tlenu do krwi.
  • Mogą one występować w różnych chorobach: rak płuc, POChP, rozstrzenie oskrzeli, ropień płuca, ropniak, zwłóknienie płuc, celiakia, marskość wątroby, zapalne choroby jelit, wrodzone wady serca i inne.
• Powstają w wyniku zgrubienia tkanki miękkiej pod płytką paznokcia. W efekcie początkowa część paznokcia jest zaokrąglona.
• Z reguły choroba atakuje wszystkie paznokcie.

Koilonychia

• Koilonychia to choroba paznokci, w przebiegu której płytka staje się wklęsła i przybiera kształt łyżeczki, dlatego inna nazwa tego schorzenia to paznokcie łyżeczkowate.
• U noworodków może być to stan fizjologiczny, który zanika samoistnie w ciągu kilku lat.
• Zmiana może powstać w wyniku urazu, a także w przypadku niedoboru żelaza, chorób dziedzicznych (hemochromatoza lub zespół paznokieć-rzepka) lub narażenia zawodowego na rozpuszczalniki ropopochodne.

Objaw naparstka

• Ta choroba oznacza punktowe wgłębienia w płytce paznokcia.
• Objaw naparstka występuje w połączeniu z łuszczycą (psoriasis); dotyczy 10-50% pacjentów.
  • Inne choroby, które mogą powodować objaw naparstka, to: zespół Reitera, sarkoidoza, pęcherzyca, łysienie plackowate i zespół nietrzymania barwnika.

Zespół żółtych paznokci

• Paznokieć rośnie wolniej i pogrubia się. Kształt staje się bardziej wypukły. Obłączek (lanula) znika, a paznokieć zmienia kolor na żółtawy.
• Przyczyna tego zjawiska nie jest jednoznacznie wyjaśniona.
• Zespół ten może wystąpić przy następujących chorobach:
  • przewlekłe rozstrzenie oskrzeli lub zapalenie zatok
  • nowotwór złośliwy
  • zespół niedoboru odporności
  • reumatoidalne zapalenie stawów.
• Nie należy mylić tego stanu z przebarwieniami na pojedynczych palcach spowodowanymi trzymaniem papierosa.

Oddzielanie się paznokcia od łożyska

• Następuje oderwanie płytki paznokcia od łożyska.
• Dotknięte chorobą miejsce zmienia kolor na biały.
• Najczęściej przyczyną jest uraz, ale do oddzielania się paznokcia od łożyska mogą też prowadzić brodawki (kurzajki).

Bruzdy poprzeczne

• Poprzeczne liniowe zagłębienia w paznokciu.
• Zmiany chorobowe występują w tym samym miejscu płytki paznokciowej u większości lub wszystkich osób dotkniętych chorobą.
• Przyczyną może być każde schorzenie, które zakłóca wzrost paznokci, uraz lub zimno przy zachorowaniu na zespół Raynauda.
• Bruzdy te nazywane są również liniami Beau lub bruzdami poprzecznymi Beu-Reila.

Bruzdy podłużne

• Są one powszechne i nie mają wartości patologicznej.
• U niektórych osób są one związane z wiekiem.
• Mogą one powodować pękanie i rozszczepianie się krawędzi paznokcia.

Pasma Meesa

• Są to białe pasma, które biegną przez środkową część paznokcia lub ewentualnie do jego krawędzi.
• Mogą one występować na jednym lub kilku paznokciach.
• Powstają one zazwyczaj w okresach dużego stresu i wynikają z choroby podstawowej.
  • Możliwe przyczyny to: zatrucie (arsenem, talem, fluorem), ciężkie infekcje, choroby nerek, niewydolność serca lub nowotwór złośliwy.
• W literaturze anglojęzycznej określane są również jako linie Aldricha lub Reynoldsa.

Linie Muehrckego

• Są to występujące w parach poprzeczne białe linie, które wynikają ze zmiany patologicznej w łożysku paznokcia, a nie w paznokciu.
• Linie znikają pod wpływem nacisku na płytkę paznokcia.

Wkręcające paznokcie

• Boczne krawędzie płytki paznokciowej podwijają się pod powierzchnię paznokcia, tworząc kształt rurki.
• Wkręcające paznokcie mogą być dziedziczne lub pojawiać się wraz z wiekiem.
• Jej przyczyna nie jest znana.
  • Jednak wkręcające paznokcie mają związek ze stosowaniem beta-adrenolityków, z innymi schorzeniami, takimi jak: łuszczyca, grzybica paznokci, nowotwory paznokci, toczeń rumieniowaty układowy, choroba Kawasakiego i nowotwory.

Jakie są przyczyny?

Nie wszystkie zmiany na paznokciach mają wartość patologiczną. Niektóre zjawiska są wariantem normalnym, inne są związane z wiekiem. W przypadku małych dzieci na przykład normą są paznokcie o wklęsłym kształcie. Niektóre zmiany na paznokciach występują w związku z chorobami skóry, inne wskazują na chorobę podstawową. Jeśli zmiany są symetryczne na palcach obu rąk lub nóg, to zwykle są one częścią ogólnoustrojowego procesu chorobowego.

Stany niedoboru

• Upośledzona jakość paznokci z rozdwajaniem i wklęsłą płytką paznokcia może być objawem różnych stanów niedoboru. Zmiany występują w przypadku:
  • niskiego stężenia albuminy: białe paznokcie
  • zbyt niskiego stężenia parathormonu: łamliwe paznokcie
  • niedoboru żelaza: cienkie, łamliwe paznokcie
  • niedoboru cynku: bruzdy poprzeczne
  • niedoboru witaminy B12: brązowe przebarwienia.

Rozpuszczalniki

• Jedną z najczęstszych przyczyn zmian na paznokciach jest ekspozycja na szkodliwe rozpuszczalniki, np. zmywacz do paznokci.

Łuszczyca (psoriasis)

• Przewlekła, zapalna choroba skóry o nieznanej przyczynie, w której często występują zmiany na paznokciach:
  • objaw naparstka (u połowy osób dotkniętych tą chorobą)
• krwotok odłamkowy (patrz poniżej)
  

  Zmiany na paznokciach w przypadku łuszczycy
   
• białe przebarwienia płytki paznokcia (bielactwo paznokci)
• oderwanie płytki paznokcia (oddzielanie się paznokcia od łożyska).
• Zmiany na paznokciach często towarzyszą jednoczesnemu zapaleniu stawów (łuszczycowe zapalenie stawów).
• W razie potrzeby diagnoza może zostać potwierdzona przez pobranie próbki tkanki.

Krwotok odłamkowy

• Czerwonobrązowe, podłużne linie w łożysku paznokcia (a nie w płytce paznokcia)
• Przyczyną jest wyciek krwi z naczyń włosowatych.
• Pasma nie znikają pod wpływem nacisku na paznokcie.
• W przeszłości ta zmiana paznokciowa była często związana z zapaleniem wsierdzia. Obecnie najczęstszymi przyczynami są: urazy, łuszczyca, choroby nerek/płuc, zaburzenia endokrynologiczne oraz układowe choroby skóry.

Kolagenozy

• W przypadku kolagenozy w miejscach wokół paznokcia mogą powstawać teleangiektazje. Teleangiektazje to najmniejsze naczynia krwionośne (kapilary), które są widoczne na skórze.

Przewlekła niewydolność płucna i sinicza choroba serca

• Klasycznym objawem są tu paznokcie pałeczkowate (paznokcie dobosza).

Zespoły genetyczne

• Nieprawidłowości paznokci mogą być wrodzone i czasami są objawem występowania rzadkich zespołów dziedzicznych.

Zakażenia miejscowe lub urazy

• Zmiany, które dotyczą tylko jednego lub kilku paznokci, zwykle wskazują na miejscową infekcję lub są wynikiem urazu, np. uderzenia w paznokieć.

Przebarwienia

• Po urazie pod paznokciem może utworzyć się krwiak. Przesuwa się zgodnie z kierunkiem i szybkością wzrostu paznokcia.

Czerniak złośliwy

• O chorobie może świadczyć pojawienie się pod paznokciem ciemnego przebarwienia. 
• Szczególnie podejrzana jest pigmentacja skóry w proksymalnej części paznokcia (czyli na końcu paznokcia bliżej dłoni).

Diagnostyka

Kiedy zalecana jest wizyta u lekarza?

Większość zmian na paznokciach jest niegroźna i nie wymaga leczenia.
Jeśli zmiany na paznokciach są uciążliwe, zalecana jest wizyta u lekarza.
Zmiany pigmentacyjne pod paznokciem (brązowe, czarne) powinny być natychmiast zbadane przez lekarza.

Co jest przedmiotem badania?

Aby znaleźć przyczynę zmian na paznokciach, prawdopodobnie lekarz zada następujące pytania:

• Czy występują inne dolegliwości, np. gorączka, utrata wagi, wypadanie włosów lub objawy choroby skóry?
• Czy doszło do urazu, np. uderzenia lub upadku?
• Czy były stosowane jakieś rozpuszczalniki, np. zmywacz do paznokci?

Badane są paznokcie u stóp i u rąk. Badania krwi mogą zostać wykonane w przypadku wystąpienia objawów choroby podstawowej o charakterze przyczynowym. W razie podejrzenia grzybicy paznokci konieczne może się okazać pobranie próbek do badania na obecność grzybów. W przypadku podejrzenia choroby skóry pacjent jest kierowany do dermatologa.

Zalecenia dla pacjentów

• Grzybica paznokci
  • Chorobę tę leczy się nowoczesnymi lekami przeciwgrzybiczymi.
• Przewlekłe zapalenie łożyska paznokcia
  • Chory paznokieć należy utrzymywać w stanie suchym i unikać innych uszkodzeń naskórka.
  • Stan zapalny może się zagoić dopiero wtedy, gdy naskórek odrośnie, co może trwać 3-4 miesiące.
  • Należy nosić rękawice wyściełane od wewnątrz bawełną, jeśli ręce mogą się zamoczyć podczas wykonywania pracy. Kilka razy dziennie należy nakładać też ochronną warstwę wazeliny wzdłuż skórek.
• Nieprzyjemnie pogrubione paznokcie u stóp
  • Jeśli nie jest możliwe wykrycie lub leczenie choroby podstawowej, zaleca się wizytę w gabinecie podologicznym lub gabinecie pielęgnacji stóp.
  • Można złuszczyć część keratyny, pokrywając paznokieć maścią karbamidową 40% (maść z mocznikiem) i zabezpieczając skórę wokół paznokcia pastą cynkową. Paznokieć należy przykryć opatrunkiem utworzonym z odciętego palca w rękawiczce lub szczelnego plastra na jeden tydzień przed obcięciem paznokcia.

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Hannah Brand, lekarz, Berlin