Czym są zmiany występujące na paznokciach?
Zmiany na paznokciach mogą mieć charakter schorzenia miejscowego lub być jednym z kilku stwierdzonych objawów choroby skóry lub choroby ogólnoustrojowej.
Płytka paznokciowa zbudowana jest z twardej keratyny i wyrasta przy łożysku paznokcia z tzw. macierzy paznokcia. W części dalszej macierzy tworzone są głębsze warstwy płytki paznokciowej. Zaburzenia wzrostu w tym obszarze prowadzą do powstawania kanciastych lub rozdwojonych paznokci. W części bliższej macierzy powstają powierzchniowe warstwy paznokcia. W wyniku zaburzeń wzrostu w tej okolicy w przypadku łuszczycy występuje tzw. objaw naparstka.
Paznokcie u rąk odnawiają się w ciągu 6 miesięcy, paznokcie u stóp potrzebują na to od 12 do 18 miesięcy. Uszkodzenie płytki paznokcia może być więc również spowodowane chorobą, która miała miejsce kilka miesięcy temu. Przejściowe zaburzenie wzrostu paznokcia objawia się w postaci poprzecznej linii w płytce paznokcia.
Najczęstsze powody wizyty u lekarza z powodu zmian na paznokciach to:
- urazy z krwawieniem pod paznokciem
- zapalenie wału paznokciowego
Wrastające paznokcie palców stóp - wrastające paznokcie (onychokryptoza)
- podejrzenie grzybicy paznokci.
- obawa przed niedoborem witamin w przypadku popękanych i łamliwych paznokci.
Jakie zmiany na paznokciach obserwujemy?
Paznokcie dystroficzne
- Dystrofia opisuje zaburzenie wzrostu lub odżywiania, w tym przypadku paznokci.
- Przyczyną jest często manipulacja niszcząca płytkę paznokcia
- np.: manicure, obgryzanie lub tarcie paznokci.
- Częste odsuwanie skórek może również powodować zmiany w skórce i płytce paznokcia. Konsekwencje to:
- skórka wciśnięta do środka
- rozdwojenie lub zapadnięcie linii środkowej paznokcia
- stan zapalny lub zgrubienie fałdu paznokciowego.
Białe przebarwienia płytki paznokcia (bielactwo paznokci)
- Przyczyną jest wadliwe tworzenie keratyny przez macierz paznokcia.
- Niejednolite białe smugi i kropki występują na części płytki paznokcia lub całym paznokciu.
- Zmiana występuje na jednym lub kilku paznokciach.
- Jest często spotykana u zdrowych dorosłych i dzieci.
- Leczenie nie jest konieczne.
Pasmowate przebarwienie paznokci
- Zwane jest również melanonychią podłużną.
- Takie przebarwione pasmo jest spotykane u 90% osób o ciemnym kolorze skóry i jest traktowane jako wariant normalny (a więc nie patologiczny).
- Pasma mogą rozciągać się na cały paznokieć i występować na wielu paznokciach jednocześnie.
- Ważne jest, aby takie przebarwienie odróżnić od czarnego raka skóry, który również może wystąpić pod płytką paznokcia.
- U osób o ciemnej karnacji czerniak podpaznokciowy (czarny rak skóry pod paznokciem) stanowi połowę wszystkich występujących czerniaków.
Grzybica paznokci
- Zakażenia grzybicze odpowiadają za połowę wszystkich zmian na paznokciach i występują u ponad 10% populacji.
Grzybica paznokci - Występuje przede wszystkim na końcówkach i bokach paznokci stóp.
- Płytka paznokcia jest przebarwiona w kolorze biało-żółtym.
- Pod płytką paznokcia występuje wyraźne rogowacenie tkanki.
- W celu wykrycia grzybicy wykonywany jest posiew z elementów płytki paznokcia.
Zapalenie fałdu paznokciowego
- Inną nazwą tego schorzenia jest zanokcica.
Zapalenie łożyska paznokcia - Fałd paznokciowy jest bolesny i zajęty przez stan zapalny.
- Czasami wydzielana się ropa.
- Najczęściej atakowane są paznokcie osób pracujących w wilgotnym środowisku.
Rak płaskonabłonkowy paznokcia
- Jest to nowotwór złośliwy.
- Guz niszczy prawidłową strukturę (kształt) paznokcia.
- Może być mylony z grzybicą paznokci, kurzajką, czerniakiem lub innymi procesami niezapalnymi.
Krwawienie z łożyska paznokcia (krwiak podpaznokciowy)
- Przebarwienia są ciemnoczerwone do czarnych i początkowo bolesne.
- Krwotok występuje w wyniku urazu, np.: uderzenia paznokciem.
- W ramach leczenia można przewiercić otwór przez paznokieć za pomocą kaniuli, aby zniwelować ucisk, a tym samym ból.
Palce pałeczkowate
- Powstawanie palców pałeczkowatych ma związek ze zmianami w krążeniu krwi lub dopływie tlenu do krwi.
- Mogą one występować w różnych chorobach: rak płuc, POChP, rozstrzenie oskrzeli, ropień płuca, ropniak, zwłóknienie płuc, celiakia, marskość wątroby, zapalne choroby jelit, wrodzone wady serca i inne.
- Powstają w wyniku zgrubienia tkanki miękkiej pod płytką paznokcia. W efekcie początkowa część paznokcia jest zaokrąglona.
- Z reguły choroba atakuje wszystkie paznokcie.
Koilonychia
- Koilonychia to choroba paznokci, w przebiegu której płytka staje się wklęsła i przybiera kształt łyżeczki, dlatego inna nazwa tego schorzenia to paznokcie łyżeczkowate.
- U noworodków może być to stan fizjologiczny, który zanika samoistnie w ciągu kilku lat.
- Zmiana może powstać w wyniku urazu, a także w przypadku niedoboru żelaza, chorób dziedzicznych (hemochromatoza lub zespół paznokieć-rzepka) lub narażenia zawodowego na rozpuszczalniki ropopochodne.
Objaw naparstka
- Ta choroba oznacza punktowe wgłębienia w płytce paznokcia.
- Objaw naparstka występuje w połączeniu z łuszczycą (psoriasis); dotyczy 10-50% pacjentów.
- Inne choroby, które mogą powodować objaw naparstka, to: zespół Reitera, sarkoidoza, pęcherzyca, łysienie plackowate i zespół nietrzymania barwnika.
Zespół żółtych paznokci
- Paznokieć rośnie wolniej i pogrubia się. Kształt staje się bardziej wypukły. Obłączek (lanula) znika, a paznokieć zmienia kolor na żółtawy.
- Przyczyna tego zjawiska nie jest jednoznacznie wyjaśniona.
- Zespół ten może wystąpić przy następujących chorobach:
- przewlekłe rozstrzenie oskrzeli lub zapalenie zatok
- nowotwór złośliwy
- zespół niedoboru odporności
- reumatoidalne zapalenie stawów.
- Nie należy mylić tego stanu z przebarwieniami na pojedynczych palcach spowodowanymi trzymaniem papierosa.
Oddzielanie się paznokcia od łożyska
- Następuje oderwanie płytki paznokcia od łożyska.
- Dotknięte chorobą miejsce zmienia kolor na biały.
- Najczęściej przyczyną jest uraz, ale do oddzielania się paznokcia od łożyska mogą też prowadzić brodawki (kurzajki).
Bruzdy poprzeczne
- Poprzeczne liniowe zagłębienia w paznokciu.
- Zmiany chorobowe występują w tym samym miejscu płytki paznokciowej u większości lub wszystkich osób dotkniętych chorobą.
- Przyczyną może być każde schorzenie, które zakłóca wzrost paznokci, uraz lub zimno przy zachorowaniu na zespół Raynauda.
- Bruzdy te nazywane są również liniami Beau lub bruzdami poprzecznymi Beu-Reila.
Bruzdy podłużne
- Są one powszechne i nie mają wartości patologicznej.
- U niektórych osób są one związane z wiekiem.
- Mogą one powodować pękanie i rozszczepianie się krawędzi paznokcia.
Pasma Meesa
- Są to białe pasma, które biegną przez środkową część paznokcia lub ewentualnie do jego krawędzi.
- Mogą one występować na jednym lub kilku paznokciach.
- Powstają one zazwyczaj w okresach dużego stresu i wynikają z choroby podstawowej.
- Możliwe przyczyny to: zatrucie (arsenem, talem, fluorem), ciężkie infekcje, choroby nerek, niewydolność serca lub nowotwór złośliwy.
- W literaturze anglojęzycznej określane są również jako linie Aldricha lub Reynoldsa.
Linie Muehrckego
- Są to występujące w parach poprzeczne białe linie, które wynikają ze zmiany patologicznej w łożysku paznokcia, a nie w paznokciu.
- Linie znikają pod wpływem nacisku na płytkę paznokcia.
Wkręcające paznokcie
- Boczne krawędzie płytki paznokciowej podwijają się pod powierzchnię paznokcia, tworząc kształt rurki.
- Wkręcające paznokcie mogą być dziedziczne lub pojawiać się wraz z wiekiem.
- Jej przyczyna nie jest znana.
- Jednak wkręcające paznokcie mają związek ze stosowaniem beta-adrenolityków, z innymi schorzeniami, takimi jak: łuszczyca, grzybica paznokci, nowotwory paznokci, toczeń rumieniowaty układowy, choroba Kawasakiego i nowotwory.
Jakie są przyczyny?
Nie wszystkie zmiany na paznokciach mają wartość patologiczną. Niektóre zjawiska są wariantem normalnym, inne są związane z wiekiem. W przypadku małych dzieci na przykład normą są paznokcie o wklęsłym kształcie. Niektóre zmiany na paznokciach występują w związku z chorobami skóry, inne wskazują na chorobę podstawową. Jeśli zmiany są symetryczne na palcach obu rąk lub nóg, to zwykle są one częścią ogólnoustrojowego procesu chorobowego.
Stany niedoboru
- Upośledzona jakość paznokci z rozdwajaniem i wklęsłą płytką paznokcia może być objawem różnych stanów niedoboru. Zmiany występują w przypadku:
- niskiego stężenia albuminy: białe paznokcie
- zbyt niskiego stężenia parathormonu: łamliwe paznokcie
- niedoboru żelaza: cienkie, łamliwe paznokcie
- niedoboru cynku: bruzdy poprzeczne
- niedoboru witaminy B12: brązowe przebarwienia.
Rozpuszczalniki
- Jedną z najczęstszych przyczyn zmian na paznokciach jest ekspozycja na szkodliwe rozpuszczalniki, np. zmywacz do paznokci.
Łuszczyca (psoriasis)
- Przewlekła, zapalna choroba skóry o nieznanej przyczynie, w której często występują zmiany na paznokciach:
- objaw naparstka (u połowy osób dotkniętych tą chorobą)
- krwotok odłamkowy (patrz poniżej)
Zmiany na paznokciach w przypadku łuszczycy - białe przebarwienia płytki paznokcia (bielactwo paznokci)
- oderwanie płytki paznokcia (oddzielanie się paznokcia od łożyska).
- Zmiany na paznokciach często towarzyszą jednoczesnemu zapaleniu stawów (łuszczycowe zapalenie stawów).
- W razie potrzeby diagnoza może zostać potwierdzona przez pobranie próbki tkanki.
Krwotok odłamkowy
- Czerwonobrązowe, podłużne linie w łożysku paznokcia (a nie w płytce paznokcia)
- Przyczyną jest wyciek krwi z naczyń włosowatych.
- Pasma nie znikają pod wpływem nacisku na paznokcie.
- W przeszłości ta zmiana paznokciowa była często związana z zapaleniem wsierdzia. Obecnie najczęstszymi przyczynami są: urazy, łuszczyca, choroby nerek/płuc, zaburzenia endokrynologiczne oraz układowe choroby skóry.
Kolagenozy
- W przypadku kolagenozy w miejscach wokół paznokcia mogą powstawać teleangiektazje. Teleangiektazje to najmniejsze naczynia krwionośne (kapilary), które są widoczne na skórze.
Przewlekła niewydolność płucna i sinicza choroba serca
- Klasycznym objawem są tu paznokcie pałeczkowate (paznokcie dobosza).
Zespoły genetyczne
- Nieprawidłowości paznokci mogą być wrodzone i czasami są objawem występowania rzadkich zespołów dziedzicznych.
Zakażenia miejscowe lub urazy
- Zmiany, które dotyczą tylko jednego lub kilku paznokci, zwykle wskazują na miejscową infekcję lub są wynikiem urazu, np. uderzenia w paznokieć.
Przebarwienia
- Po urazie pod paznokciem może utworzyć się krwiak. Przesuwa się zgodnie z kierunkiem i szybkością wzrostu paznokcia.
Czerniak złośliwy
- O chorobie może świadczyć pojawienie się pod paznokciem ciemnego przebarwienia.
- Szczególnie podejrzana jest pigmentacja skóry w proksymalnej części paznokcia (czyli na końcu paznokcia bliżej dłoni).
Diagnostyka
Kiedy zalecana jest wizyta u lekarza?
Większość zmian na paznokciach jest niegroźna i nie wymaga leczenia.
Jeśli zmiany na paznokciach są uciążliwe, zalecana jest wizyta u lekarza.
Zmiany pigmentacyjne pod paznokciem (brązowe, czarne) powinny być natychmiast zbadane przez lekarza.
Co jest przedmiotem badania?
Aby znaleźć przyczynę zmian na paznokciach, prawdopodobnie lekarz zada następujące pytania:
- Czy występują inne dolegliwości, np. gorączka, utrata wagi, wypadanie włosów lub objawy choroby skóry?
- Czy doszło do urazu, np. uderzenia lub upadku?
- Czy były stosowane jakieś rozpuszczalniki, np. zmywacz do paznokci?
Badane są paznokcie u stóp i u rąk. Badania krwi mogą zostać wykonane w przypadku wystąpienia objawów choroby podstawowej o charakterze przyczynowym. W razie podejrzenia grzybicy paznokci konieczne może się okazać pobranie próbek do badania na obecność grzybów. W przypadku podejrzenia choroby skóry pacjent jest kierowany do dermatologa.
Zalecenia dla pacjentów
- Grzybica paznokci
- Chorobę tę leczy się nowoczesnymi lekami przeciwgrzybiczymi.
- Przewlekłe zapalenie łożyska paznokcia
- Chory paznokieć należy utrzymywać w stanie suchym i unikać innych uszkodzeń naskórka.
- Stan zapalny może się zagoić dopiero wtedy, gdy naskórek odrośnie, co może trwać 3-4 miesiące.
- Należy nosić rękawice wyściełane od wewnątrz bawełną, jeśli ręce mogą się zamoczyć podczas wykonywania pracy. Kilka razy dziennie należy nakładać też ochronną warstwę wazeliny wzdłuż skórek.
- Nieprzyjemnie pogrubione paznokcie u stóp
- Jeśli nie jest możliwe wykrycie lub leczenie choroby podstawowej, zaleca się wizytę w gabinecie podologicznym lub gabinecie pielęgnacji stóp.
- Można złuszczyć część keratyny, pokrywając paznokieć maścią karbamidową 40% (maść z mocznikiem) i zabezpieczając skórę wokół paznokcia pastą cynkową. Paznokieć należy przykryć opatrunkiem utworzonym z odciętego palca w rękawiczce lub szczelnego plastra na jeden tydzień przed obcięciem paznokcia.
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Hannah Brand, lekarz, Berlin