Czym jest ziarniniak obrączkowaty?

Ziarniniak obrączkowaty to łagodna zmiana skórna, która zazwyczaj objawia się małymi grudkami ułożonymi w kształcie pierścienia. Z czasem ten pierścień grudek może powiększać swoją średnicę. Grudki mają kolor skóry lub są lekko zaczerwienione.  Przyczyna występowania ziarniniaka nie jest znana. Chociaż każda zmiana skórna może początkowo budzić niepokój, jest to nieszkodliwe schorzenie, które może wiązać się z lekkim swędzeniem. Aczkolwiek schorzenie zazwyczaj ustępuje samoistnie, co oznacza, że goi się bez interwencji.
Grudki mogą pojawić się w dowolnym miejscu na ciele, ale rzadko na twarzy. Najczęściej występują na zewnętrznej lub tylnej części dłoni i stóp.

Istnieją cztery główne typy ziarniniaka obrączkowatego

• Ziarniniak obrączkowaty zlokalizowany – zmiany występują na ograniczonych obszarach skóry.
• Ziarniniak obrączkowaty uogólniony – zmiany są rozległe i mogą obejmować większe powierzchnie ciała.
• Podskórna postać ziarniniaka obrączkowatego – zmiany występują głębiej w skórze, przypominając guzki.
• Ziarniniak obrączkowaty perforujący - grudki i guzki są głębsze, a w miejscach ich pojawienia się mogą powstawać małe otwarte rany lub pęknięcia.

Najczęściej występuje zmiana miejscowa (ograniczona), rzadziej występuje postać rozsiana oraz postać z guzkami pod skórą (podskórna). Bardzo rzadko występuje postać z tworzeniem się ran (perforująca).Nawet najczęstsza odmiana ziarniniaka obrączkowatego jest stosunkowo rzadka.

Choroba może dotyczyć osób w każdym wieku. Większość przypadków miejscowej postaci ziarniniaka obrączkowatego jest rozpoznawana u osób poniżej 30. roku życia. U kobiet choroba ta występuje dwa razy częściej niż u mężczyzn. U około 15% wszystkich osób z ziarniniakiem obrączkowatym występuje więcej niż dziesięć obszarów z grudkami (postać rozsiana). Są to najczęściej dzieci poniżej 10. roku życia lub dorośli po 40. roku życia. Możliwe, że zmiana ta jest w pewnym stopniu dziedziczna. Wydaje się również, że podlega wahaniom sezonowym, występując najczęściej wiosną i jesienią.

Przyczyny

Przyczyna powstania ziarniniaka obrączkowatego nie jest znana, ale zmiany te odnotowano po urazach, nowotworach, zakażeniach wirusowych, ukąszeniach przez owady oraz po wykonaniu testów skórnych w kierunku gruźlicy.  W tych przypadkach zmiany te interpretowano jako reakcję nadwrażliwości, choć nie zostało to potwierdzone. Istnieje również podejrzenie związku z cukrzycą typu 1,jednak także to jest niepewne.

Objawy

Wysypka skórna w postaci niewielkich, gładkich grudek o barwie skóry, różowej lub lekko czerwonej. Zwykle są one bezbolesne i nie swędzą. Zmiany mogą pojawić się na całym ciele, ale najczęściej występują na bocznych lub grzbietowych powierzchniach dłoni lub stóp

Czas trwania

Okres występowania zmian jest zróżnicowany. U ponad połowy osób dotkniętych tym problemem, grudki znikają samoistnie w ciągu od 2 miesięcy do 2 lat. Z kolei przy rozsianym ziarniniaku obrączkowatym zdarzają się przypadki trwające od 3–4 lat do 10 lat lub nawet dłużej. U około 40% dochodzi do nawrotów. 

Miejscowy ziarniniak obrączkowaty

Miejscowy ziarniniak obrączkowaty (źródło: American Family Physician)

W 75% wszystkich przypadków ziarniniak obrączkowaty występuje w postaci miejscowej. Zmiana skórna zaczyna się od pierścienia małych, twardych, grudek w kolorze skóry lub czerwonych. W dalszym przebiegu centralny obszar może się „normalizować”, a pierścień grudek zaczyna powoli rozszerzać się do średnicy 1–5 cm. Pojedyncze zmiany skórne mogą występować oddzielnie lub łączyć się w większe płaty (blaszki). Najczęściej zmiany pojawiają się na grzbietach rąk i stóp. Ponad 50% pacjentów doświadcza samoistnego ustąpienia zmian w ciągu 2 lat.

Rozsiane lub uogólnione ziarniniaki obrączkowate

Ta postać ziarniniaka obrączkowatego jest podobna do miejscowej, ale jest bardziej rozległa i składa się z 10 lub więcej obszarów z grudkami.Mogą one zlewać się, tworząc pierścieniowate zmiany skórne na całym ciele, jednak twarz jest prawie nigdy nieobjęta. Rozsiana postać ziarniniaka obrączkowatego może występować epizodycznie i często trwa dłużej niż postać miejscowa. Nierzadko zdarza się, że zmiana utrzymuje się dłużej niż 3 lub 4 lata.

Podskórny ziarniniak obrączkowaty

Podskórna postać ziarniniaka obrączkowatego występuje głównie u dzieci w wieku 2–4 lat. W tym wariancie szybko rosnące guzki pojawiają się pod skórą na ramionach i nogach, dłoniach, skórze głowy, pośladkach, z przodu kończyn dolnych i wokół oczu. Zmiana skórna może być pojedynczym guzkiem lub grupą guzków. Zmiana skórna może ustąpić samoistnie, lecz może nawrócić w późniejszym czasie.

Perforujący ziarniniak obrączkowaty

Jest to najrzadsza postać ziarniniaka obrączkowatego. Występuje głównie u dzieci i młodych dorosłych, częściej u dziewcząt i kobiet. Perforujący ziarniniak obrączkowaty może występować zarówno w postaci miejscowej, jak i uogólnionej. Postać miejscowa występuje na ramionach i w okolicy miednicy, natomiast częstsza postać - uogólniona występuje na dużych obszarach ciała, ramionach i kończynach dolnych. Zmiany skórne to grudki o wielkości 1–4 mm z centralnym strupem. 25% pacjentów zgłasza świąd, a 25% ból, zwłaszcza w przypadku miejscowych grudek na grzbietowej stronie dłoni lub podeszwach stóp.

Diagnostyka

Diagnoza jest stawiana na podstawie wywiadu medycznego i typowych objawów.Istotną rolę odgrywa liczba, lokalizacja i wygląd zmian skórnych, ale także wiek i wcześniejsze schorzenia pacjenta. W niepewnych przypadkach konieczne jest dodatkowe potwierdzenie za pomocą biopsji dermatologicznej. W tym przypadku pobierany jest fragment tkanki, który jest wysyłany do badania mikroskopowego.

Leczenie

Ziarniniak obrączkowaty to zmiana skórna, która leczy się samoistnie. Może to być jednak bardzo długotrwały proces, który trwa kilka lat.

Wpływ różnych form leczenia na ziarniniaka obrączkowatego jest słabo przebadane. Większość piśmiennictwa dotyczącego ziarniniaka obrączkowatego ogranicza się do opisów pojedynczych przypadków, a ich wartość naukowa jest często ograniczona.

Miejscowa postać ziarniniaka obrączkowatego jest samoograniczająca się i w dużej mierze bezobjawowa (poza grudkami). Leczenie zwykle nie jest konieczne. Jednak wielu pacjentów uważa, że grudki są nieestetyczne lub niepokojące i szukają metod leczenia. Istnieją różne leki i laseroterapie, które mogą być stosowane i przynoszą efekty. Jednak leki te mogą powodować silne działania niepożądane i/lub prowadzą do powstawania blizn. Dlatego (z wyjątkiem sporadycznej postaci rozsianej) nie zaleca się żadnego leczenia. Należy uzbroić się w cierpliwość i zaakceptować zmiany skórne jako nieszkodliwe i tymczasowe. W większości przypadków znikną one prędzej czy później bez pozostawienia żadnych blizn. 

Rokowania

Trudno dokładnie powiedzieć, jak szybko zmiany skórne znikają, ale zwykle dzieje się to w okresie od kliku miesięcy do kilku lat. Tylko w niezwykle rzadkich przypadkach to schorzenie skórne może trwać dłużej niż 10 lat. Prognozy dotyczące tej choroby są zatem dobre.

Dodatkowe informacje

• Ziarniniak obrączkowaty — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)