Czym jest odleżyna?

Definicja

Odleżyny powstają w wyniku długotrwałego ucisku na dany obszar skóry, zwłaszcza na wyrośli kostnej. Ucisk ten może być wywierany np. przez łóżko lub wózek inwalidzki, gips, protezę, rurkę tlenowa, nieodpowiednie obuwie, cewnik do pęcherza moczowego lub stół operacyjny. Ucisk zmniejsza przepływ krwi do dotkniętego obszaru, powodując „obumieranie” tkanki podskórnej i mięśni oraz powstawanie ran na skórze.

Objawy

Odleżyny są klasyfikowane w zależności od stopnia ich ciężkości:

• Stopień I: pierwszym objawem odleżyny jest wyraźne zaczerwienienie skóry, które nie zanika przy ucisku. Obszar ten jest często wrażliwy na ból.
• Stopień II: częściowe zniszczenie skóry z otwartą raną lub pęcherzem
• Stopień III: całkowite zniszczenie skóry, czyli głębsza rana, z widoczną tkanką podskórną
• Stopień IV: całkowity ubytek tkanek z odsłoniętymi mięśniami, ścięgnami i kośćmi.

Objawy zakażenia rany mogą obejmować zaczerwienienie, obrzęk, ropną wydzielinę, nieprzyjemny zapach, krwawienie, rozpad tkanek, ból i ewentualnie gorączkę.

Przyczyny

Odleżyny powstają w wyniku długotrwałego ucisku na odsłoniętą powierzchnię skóry. Części ciała, na których najczęściej pojawiają się odleżyny, to kość krzyżowa, kość kulszowa i pięty.

Istnieje wiele czynników sprzyjających powstawaniu odleżyn. Szczególnie narażone są osoby, które utraciły zdolność odczuwania bólu i ucisku, które normalnie skłaniają nas do zmiany pozycji w łóżku czy fotelu. Problem dotyczy także osób z ograniczoną mobilnością lub zaburzeniami krążenia. Ryzyko zwiększają choroby skóry, miejscowe podrażnienia, urazy i blizny w miejscach ucisku.

Do rozwoju odleżyn może przyczynić się nieodpowiednia pielęgnacja osoby wymagającej opieki, np. niedostateczna pielęgnacja przy nietrzymaniu moczu i nieodpowiednie zaopatrywanie ran oraz zbyt rzadkie zmiany pozycji.

Czynniki ryzyka

• Zaawansowany wiek
• Porażenie dolnej części ciała
• Infekcje
• Zaburzenia krążenia
• Zaburzenia układu immunologicznego
• Zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca
• Choroby serca i płuc
• Niedożywienie
• Choroby nowotworowe
• Zaburzenia psychiczne i demencja
• Choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, udar)
• Wpływ leków
• Alkohol/nikotyna
• Niedopasowane protezy

Epidemiologia

Dotyczy głównie pacjentów starszych i przykutych do łóżka, dlatego choroba ta często pojawia się w szpitalach i domach opieki. Odleżyny występują u 2-5% osób przebywających w opiece długoterminowej.

Badania dodatkowe

• Rozpoznanie opiera się na typowych objawach i wynikach badania fizykalnego.
• Dotknięty obszar skóry jest badany wizualnie i palpacyjnie w celu oceny stopnia uszkodzenia tkanek.
• W razie potrzeby można ocenić wymaz na obecność bakterii.
• Jeśli uszkodzenie tkanek jest rozległe, można zastosować badania obrazowe.

Leczenie

• Najważniejszym celem jest zapobieganie powstawaniu odleżyn (patrz poniżej).
• W leczeniu odleżyn ważne są również działania profilaktyczne, które zapobiegają pogłębianiu się istniejących zmian.
• Ponadto należy zwrócić uwagę na odpowiednią terapię bólu.
• Zaleca się również leczenie chorób podstawowych oraz optymalne wyregulowanie stężenia glukozy we krwi. Należy również zwrócić uwagę na odpowiednie odżywianie.

Leczenie ran

• Najważniejsze jest bezwzględne odciążenie uszkodzonej okolicy ciała.
• Należy zapobiegać zanieczyszczeniu (np. przez stolec lub mocz).
• Opatrunki powinny być zmieniane w sposób delikatny i z zachowaniem jak największych odstępów czasu. Ważne jest przestrzeganie zasad higieny (dezynfekcja rąk).
• Oczyszczenie rany: W przypadku podejrzenia silnego rozwoju bakterii ranę oczyszcza się roztworem do dezynfekcji.
• Martwa tkanka w ranie lub na brzegach rany powinna być regularnie usuwana. Można to zrobić różnymi metodami, ale powinien to robić tylko doświadczony personel.
• Opatrunki na rany: Istnieje wiele różnych opatrunków na rany, które powinny być dobierane indywidualnie. Dobry opatrunek utrzymuje wilgotne środowisko w okolicy rany, wchłania nadmiar płynów, umożliwia wymianę powietrza i chroni przed zakażeniem.
• W niektórych przypadkach miejscowa terapia podciśnieniowa może poprawić krążenie, a tym samym sprzyjać gojeniu.

Leczenie chirurgiczne

• Czasami wykonuje się przeszczep skóry, aby pokryć uszkodzoną tkankę.
• Wymaga to długotrwałego zmniejszenia ucisku po zabiegu chirurgicznym. Blizna niewymagająca chronienia przed uciskiem jest widoczna dopiero po ok. 6 tygodniach.

Leki

• W przypadku podejrzenia zakażenia w okolicznych tkankach lub w organizmie (zakażenie ogólnoustrojowe) stosuje się antybiotyki.
• Często są one podawane we wlewie dożylnym (kroplówka).

Zapobieganie

Zmniejszenie ucisku

• Najważniejszym postępowaniem jest zmniejszenie ucisku na dotknięte lub wrażliwe obszary skóry.
• Pacjenci obłożnie chorzy powinni mieć zmienianą pozycję co 3 godziny.
• Różne środki pomocnicze, takie jak opatrunki piankowe, poduszki do siedzenia i materace, pomagają zmniejszyć nacisk na wrażliwe obszary skóry, ale nie zwalniają rodziny lub opiekunów z obowiązku regularnej zmiany pozycji pacjenta i sprawdzania stanu skóry.
• Osoby poruszające się na wózku inwalidzkim powinny zmieniać pozycję co 10-15 minut, nawet jeśli stosowana jest poduszka zmniejszająca ucisk.
• Gips i protezy powinny być dobrze dopasowane i nie mogą wywierać nacisku na żadne miejsca.
• Na sali operacyjnej należy zadbać o jak najostrożniejsze ułożenie pacjenta bez nacisku na pięty.

Pielęgnacja skóry

• Dobra pielęgnacja skóry jest ważna w celu uniknięcia podrażnień i infekcji skóry. Skórę należy utrzymywać w czystości i suchości.
• Pościel i bielizna nocna powinny być często zmieniane.
• Prześcieradło powinno być miękkie, czyste, bez zmarszczek i zagnieceń.
• Po umyciu należy dokładnie osuszyć pacjenta.
• Nie należy stosować wazeliny, roztworów alkoholowych, talku ani pasty cynkowej, ponieważ uszkadzają one i obciążają skórę.
• Należy również unikać stosowania plastrów, maści pobudzających krążenie krwi i suszenia włosów.

Inne zalecenia

• Pacjentów nie należy w nadmiernym stopniu uspokajać lekami, a raczej zachęcać do aktywności.
• W razie potrzeby może być prowadzona fizjoterapia z ćwiczeniami biernymi i czynnymi.
• Należy zadbać o zdrową, bogatą w białko dietę!
• W przypadku nietrzymania moczu, pacjenta należy odpowiednio leczyć.

Specjalne materace lub nakładki

• Zalecane jest stosowanie specjalnego materaca zmniejszającego ucisk.
• Membrany z cyrkulacją powietrza zapewniają m.in. „pływającą” powierzchnię, ale pacjenci potrzebują pomocy, aby wstać i zejść z łóżka. Takie rozwiązanie proponuje się zwykle pacjentom, którzy większość dnia spędzają w łóżku.
• Istnieją również inne rodzaje materacy, które zapewniają, że ucisk na poszczególne części ciała stale się zmienia. Składają się one z jednej lub dwóch warstw kieszeni naprzemiennie wypełnianych powietrzem.
• Materace, nakładki i poduszki z formowanej pianki lub z wypełnieniem z włókien, żelu, wody lub powietrza również łagodzą nacisk.

Rokowanie

• Rokowanie zależy od tego, w jakim stopniu uda się zmobilizować pacjentów do ruchu.
• Odleżyny u pacjentów - zwłaszcza jeśli są oni w większości unieruchomieniu w łóżku - mogą wymagać długotrwałego leczenia, ze stałym monitorowaniem i zmniejszaniem ucisku, aby zapobiec powstawaniu nowych odleżyn. Niezwykle ważne jest, aby otoczenie - rodzina, opiekunowie domowi, personel domu opieki lub szpitala - uważnie monitorowało pacjenta i sprawdzało przynajmniej raz dziennie, czy nie dochodzi do powstania odleżyn.
• Powikłania mogą obejmować zakażenia rany, które mogą rozprzestrzeniać się również w głębszych warstwach tkanek.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie rany
• Ból i terapia bólu
• Antybiotyki
• Odleżyny – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)