Czym jest odleżyna?
Definicja
Odleżyny powstają w wyniku długotrwałego ucisku na dany obszar skóry, zwłaszcza na wyrośli kostnej. Ucisk ten może być wywierany np.: przez łóżko lub wózek inwalidzki, gips, protezę, rurkę tlenowa, nieodpowiednie obuwie, cewnik do pęcherza moczowego lub stół operacyjny. Ucisk zmniejsza przepływ krwi do dotkniętego obszaru, powodując "„obumieranie"” tkanki podskórnej i mięśni oraz powstawanie ran na skórze.
Objawy
Odleżyny są klasyfikowane w zależności od stopnia ich ciężkości:
- Stopień I: pierwszym objawem odleżyny jest wyraźne zaczerwienienie skóry, które nie zanika przy ucisku. Obszar ten jest często wrażliwy na ból.
- Stopień II: częściowe zniszczenie skóry z otwartą raną lub pęcherzem
- Stopień III: całkowite zniszczenie skóry, czyli głębsza rana, z widoczną tkanką podskórną
- Stopień IV: całkowity ubytek tkanek z odsłoniętymi mięśniami, ścięgnami i kośćmi.
Objawy zakażenia rany mogą obejmować zaczerwienienie, obrzęk, ropną wydzielinę, nieprzyjemny zapach, krwawienie, rozpad tkanek, ból i ewentualnie gorączkę.
Przyczyny
Odleżyny powstają w wyniku długotrwałego ucisku na odsłoniętą powierzchnię skóry. Części ciała, na których najczęściej pojawiają się odleżyny, to kość krzyżowa, kość kulszowa i pięty.
Istnieje wiele czynników sprzyjających powstawaniu odleżyn. Szczególnie narażone są osoby, które utraciły zdolność odczuwania bólu i ucisku, które normalnie skłaniają nas do zmiany pozycji w łóżku czy fotelu. Problem dotyczy także osób, które cierpią z powodu ograniczonejograniczoną mobilnością lub zaburzeńzaburzeniami krążenia. Ryzyko zwiększają choroby skóry, miejscowe podrażnienia, urazy i blizny w miejscach ucisku.
Do rozwoju odleżyn może przyczynić się nieodpowiednia pielęgnacja osoby wymagającej opieki, np. niedostateczna pielęgnacja przy nietrzymaniu moczu i nieodpowiednie zaopatrywanie ran oraz zbyt rzadkie zmiany pozycji.
Czynniki ryzyka
zaawansowanyZaawansowany wiekporaPorażenie dolnej części ciałainfekcjeInfekcjezaburzeniaZaburzenia krążeniazaburzeniaZaburzenia układu immunologicznegozaburzeniaZaburzenia metaboliczne (np. cukrzycachorobyChoroby serca i płucniedoNiedożywieniechorobyChoroby nowotworowezaburzeniaZaburzenia psychiczne ichorobyChoroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, udar)wpWpływ lekówalkoholAlkohol/nikotynaniedopasowaneNiedopasowane protezy
Epidemiologia
Dotyczy głównie pacjentów starszych i przykutych do łóżka, dlatego choroba ta często pojawia się w szpitalach i domach opieki. Odleżyny występują u 2-5% osób przebywających w opiece długoterminowej.
Badania dodatkowe
- Rozpoznanie opiera się na typowych objawach i wynikach badania fizykalnego.
- Dotknięty obszar skóry jest badany wizualnie i palpacyjnie w celu oceny stopnia uszkodzenia tkanek.
- W razie potrzeby można ocenić wymaz na obecność bakterii.
- Jeśli uszkodzenie tkanek jest rozległe, można zastosować
technikibadaniaobrazowaniaobrazowe.
Leczenie
- Najważniejszym celem jest zapobieganie powstawaniu odleżyn (patrz poniżej).
- W leczeniu odleżyn ważne są również działania profilaktyczne, które zapobiegają pogłębianiu się istniejących zmian.
- Ponadto należy zwrócić uwagę na odpowiednią terapię bólu.
- Zaleca się również leczenie chorób podstawowych oraz optymalne wyregulowanie stężenia glukozy we krwi. Należy również zwrócić uwagę na odpowiednie odżywianie.
Leczenie ran
- Najważniejsze jest bezwzględne odciążenie uszkodzonej okolicy ciała.
- Należy zapobiegać zanieczyszczeniu (np.
:przez stolec,lub mocz). - Opatrunki powinny być zmieniane w sposób delikatny i z zachowaniem jak największych odstępów czasu. Ważne jest przestrzeganie zasad higieny (dezynfekcja rąk).
- Oczyszczenie rany:
- Martwa tkanka w ranie lub na brzegach rany powinna być regularnie usuwana. Można to zrobić różnymi metodami, ale powinien to robić tylko doświadczony personel.
- Opatrunki na rany: Istnieje wiele różnych opatrunków na rany, które powinny być dobierane indywidualnie. Dobry opatrunek utrzymuje wilgotne środowisko w okolicy rany, wchłania nadmiar płynów, umożliwia wymianę powietrza i chroni przed zakażeniem.
- W niektórych przypadkach miejscowa terapia podciśnieniowa może poprawić krążenie, a tym samym sprzyjać gojeniu.
OperacjaLeczenie chirurgiczne
- Czasami wykonuje się przeszczep skóry
(specjalny przeszczep kawałka tkanki), aby pokryć uszkodzoną tkankę. - Wymaga to długotrwałego zmniejszenia ucisku po zabiegu chirurgicznym. Blizna niewymagająca chronienia przed uciskiem jest widoczna dopiero po ok. 6 tygodniach.
Leki
- W przypadku podejrzenia zakażenia w okolicznych tkankach lub w organizmie (zakażenie ogólnoustrojowe) stosuje się antybiotyki.
- Często są one podawane we wlewie
zdożylnym (kroplówkiwka).
Zapobieganie
Zmniejszenie ucisku
- Najważniejszym
środkiempostępowaniem jest zmniejszenie ucisku na dotknięte lub wrażliwe obszary skóry. - Pacjenci obłożnie chorzy powinni mieć zmienianą pozycję co 3 godziny.
- Różne środki pomocnicze, takie jak opatrunki piankowe, poduszki do siedzenia i materace, pomagają zmniejszyć nacisk na wrażliwe obszary skóry, ale nie zwalniają rodziny lub opiekunów z obowiązku regularnej zmiany pozycji pacjenta i sprawdzania stanu skóry.
- Osoby poruszające się na wózku inwalidzkim powinny zmieniać pozycję co 10-15 minut, nawet jeśli stosowana jest poduszka zmniejszająca ucisk.
- Gips i protezy powinny być dobrze dopasowane i nie mogą wywierać nacisku na żadne miejsca.
- Na sali operacyjnej należy zadbać o jak najostrożniejsze ułożenie pacjenta bez nacisku na pięty.
Pielęgnacja skóry
- Dobra pielęgnacja skóry jest ważna w celu uniknięcia podrażnień i infekcji skóry. Skórę należy utrzymywać w czystości i suchości.
- Pościel i bielizna nocna powinny być często zmieniane.
- Prześcieradło powinno być miękkie, czyste, bez zmarszczek i zagnieceń.
- Po umyciu należy dokładnie osuszyć pacjenta.
- Nie należy stosować wazeliny, roztworów alkoholowych, talku ani pasty cynkowej, ponieważ uszkadzają one i obciążają skórę.
- Należy również unikać stosowania plastrów, maści pobudzających krążenie krwi i suszenia włosów.
Inne zalecenia
- Pacjentów nie należy w nadmiernym stopniu uspokajać lekami, a raczej zachęcać do aktywności.
- W razie potrzeby może być prowadzona fizjoterapia z ćwiczeniami biernymi i czynnymi.
- Należy zadbać o zdrową, bogatą w białko dietę!
- W przypadku nietrzymania moczu, pacjenta należy odpowiednio leczyć.
Specjalne materace lub nakładki
- Zalecane jest stosowanie specjalnego materaca zmniejszającego ucisk.
- Membrany z cyrkulacją powietrza zapewniają m.in.
"„pływającą"” powierzchnię, ale pacjenci potrzebują pomocy, aby wstać i zejść z łóżka. Takie rozwiązanie proponuje się zwykle pacjentom, którzy większość dnia spędzają w łóżku. - Istnieją również inne rodzaje materacy, które zapewniają, że ucisk na poszczególne części ciała stale się zmienia. Składają się one z jednej lub dwóch warstw kieszeni naprzemiennie wypełnianych
kieszeni powietrznychpowietrzem. - Materace, nakładki i poduszki z formowanej pianki lub z wypełnieniem z włókien, żelu, wody lub powietrza również łagodzą nacisk.
Rokowanie
- Rokowanie zależy od tego, w jakim stopniu uda się zmobilizować pacjentów do ruchu.
- Odleżyny u pacjentów - zwłaszcza jeśli są oni w większości unieruchomieniu w łóżku - mogą wymagać długotrwałego leczenia, ze stałym monitorowaniem i zmniejszaniem ucisku, aby zapobiec powstawaniu nowych odleżyn. Niezwykle ważne jest, aby otoczenie - rodzina, opiekunowie domowi, personel domu opieki lub szpitala - uważnie monitorowało pacjenta i sprawdzało przynajmniej raz dziennie, czy nie dochodzi do powstania odleżyn.
- Powikłania mogą obejmować
Dodatkowe informacje
- Zakażenie rany
- Ból i terapia bólu
- Antybiotyki
- Odleżyny
AutorAutorzy
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)