Informacje ogólne

Czynności diagnostyczne

• Widoczne zmiany na skórze dłoni.
• W przebiegu wielu chorób może występować wyprysk, w szczególności na dłoniach.
• Szczególnie rozpowszechniony jest wyprysk kontaktowy.
• Terminy „wyprysk” i „zapalenie skóry” są używane zamiennie.
  • Jako ostre i podostre zapalenie skóry dłoni definiuje się wyprysk dłoni utrzymujący się krócej niż 3 miesiące i występujący nie częściej niż 1 raz w roku.
  • Za przewlekłe zapalenie skóry dłoni uznaje się zmiany skórne, które trwają ponad 3 miesiące lub nawracają co najmniej 2 razy w roku.
• Szczególnym objawem często towarzyszącym wypryskowi jest świąd; drapanie może powodować mikrourazy skórne, które z kolei mogą być wrotami zakażenia dla patogenów.

ICD–10

• R21 Rumień i inne nieswoiste wysypki skórne.
• B35 Grzybica skóry.
• B36 Inne grzybice powierzchowne.
• B37 Kandydoza.
• B86 Świerzb.
• L20 Atopowe zapalenie skóry.
• L23 Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
• L24 Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia.
• L25 Nieokreślone kontaktowe zapalenie skóry.

Diagnostyka różnicowa

Wyprysk¹ 

• 

  Wyprysk kontaktowy z podrażnienia
  U pacjentów, którzy mają częsty kontakt z detergentami, substancjami chemicznymi i alergenami, może wystąpić wyprysk alergiczny i niealergiczny (skumulowany toksyczny, wywołany przez czynniki drażniące lub toksyczne).
• Ryzyko wzrasta u osób, które zawodowo często mają styczność z potencjalnymi czynnikami drażniącymi i wykonują pracę w wilgotnym środowisku.
• Reakcje wywołane podrażnieniem są znacznie częstsze niż alergiczne zapalenie skóry dłoni.
• Objawy: rumień, obrzęk, ogniska słabo odgraniczone od otoczenia, grudki i pęcherzyki, a także pęcherze.
• W dalszym przebiegu dochodzi do wysięku i tworzenia strupa, a w końcu do łuszczenia.
  

  Wyprysk kontaktowy z pogrubieniem naskórka dłoni
• Jeśli zapalenie skóry dłoni nawraca po kontakcie ze szkodliwymi substancjami podczas wykonywania pracy zawodowej, stan ten można uznać za chorobę zawodową.
• Leczenie polega na unikaniu substancji wyzwalających, ewentualnie na miejscowym stosowaniu glikokortykosteroidów. W przypadku wrażliwych obszarów skóry (twarz, okolice wyprzeniowe) korzystne może być miejscowe stosowanie inhibitorów kalcyneuryny (stosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi, dopuszczenie wyłącznie do stosowania przy wyprysku atopowym).

Wyprysk dyshydrotyczny (potnica)²

• Wyprysk dyshydrotyczny jest również nazywany wypryskiem potnicowym.
• Przyczyna nie jest znana, ale możliwymi czynnikami ryzyka są wilgotne środowisko, skłonność do atopii, alergia na nikiel.
• Dolegliwości mogą utrzymywać się przez kilka tygodni i nawracać.
• Na dłoniach i podeszwach tworzą się przezroczyste, śródnaskórkowe pęcherzyki.
  

  Potnica
• Może wystąpić łuszczenie i rozpadliny.
• Czasami może dochodzić do nakażeń bakteryjnych lub grzybiczych.

Mykid (reakcja typu „id”)³

• Reakcja alergiczna na antygeny grzybów chorobotwórczych (dawniej nazywane reakcją „id”) z powstawaniem asymetrycznych wykwitów potnicowych na dłoniach i stopach.
• Rozstrzyga badanie mykologiczne bezpośrednie lub hodowla ze stwierdzonego ogniska grzybiczego. W samym ognisku uznawanym za „wyprysk" nie stwierdza się czynnika zakaźnego.

Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp

PPP na dłoni

• Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp (pustulosis palmoplantaris – PPP) charakteryzuje się krostami na dłoniach i podeszwach stóp i powodują znaczne ograniczenie jakości życia.
• Genetyczna przyczyna tej choroby jest złożona i różni się od innych schorzeń łuszczycowych.⁴
• Podobny obraz kliniczny można również zaobserwować w zespole Reitera.
• Istnieje również klasyczna forma łuszczycy na dłoniach i podeszwach stóp (patrz także łuszczyca).
• Opcje leczenie podobnie jak przy łuszczycy:
  • leczenie miejscowe
  • w ciężkich przypadkach – leczenie ogólnoustrojowe.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej⁵

• Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (hand, foot and mouth disease – HFMD) jest wywoływana głównie przez enterowirusy grupy A.
• Najczęstszą przyczyną są wirusy Coxsackie A16.
• Okres wylęgania wynosi od 3 do 10 dni.
• Często bolesna, przebiegająca czasem ze świądem wysypka skórna z czerwonymi plamkami lub grudkami, niekiedy z pęcherzami, zwykle na dłoniach i podeszwach stóp. Osutka może również wystąpić na pośladkach, narządach płciowych, kolanach lub łokciach.
  

  Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
• Zmiany skórne często poprzedzone gorączką, zmniejszeniem apetytu i bólem gardła.
• Choroba ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia.
• Rzadkie powikłania obejmują aseptyczne zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych/zapalenie mózgu lub niedowład przypominający polio oraz złuszczanie paznokci u rąk i stóp.

Wyprysk pieniążkowaty

• Wyprysk pieniążkowaty to zapalna, niezakaźna choroba skóry z wypryskiem w kształcie monety, z towarzyszącym silnym świądem; najczęściej występuje na suchej skórze.

Świerzb

• Świerzb to silnie swędząca dermatoza wywoływana przez roztocze świerzbowca ludzkiego.
  

  Świerzb, zmiany na dłoniach
• Roztocza świerzbowca preferują obszary o stosunkowo wysokiej temperaturze i cienkiej warstwie rogowej, dlatego fałdy międzypalcowe dłoni i stóp są miejscami typowymi dla pojawienia się objawów.
• Leczenie miejscowe, np. permetryną.

Grzybice

• Zakażenia grzybicze na dłoniach nie są tak powszechne jak na stopach.
• Jednakże, szczególnie w przypadku wyprysku kontaktowego, może również wystąpić wtórna kolonizacja grzybami.
• Ludzką skórę mogą głównie zakażać 3 gatunki grzybów:
  • drożdże
  • dermatofity
  • grzyby strzępkowe.
• Pacjenci prawie zawsze chorują jednocześnie na grzybicę stóp.
• Zakażenie grzybicze charakteryzuje się zaczerwienieniem, małymi pęknięciami i płatkami łuszczącej się skóry, w niektórych przypadkach występują również małe pęcherzyki i krosty.
• Zwykle wystarczające jest miejscowe leczenie maściami lub pastami przeciwgrzybiczymi.

Wywiad lekarski

Na co należy zwrócić szczególną uwagę?

Zawód, zajęcia rekreacyjne i hobby

• Szczegółowe informacje na temat aktywności zawodowej i rekreacyjnej mogą dostarczyć cennych wskazówek.

Skłonność do alergii

• Czy istnieją podejrzenia sugerujące alergię kontaktową?

Choroby skóry w rodzinie

• Przypadki łuszczycy albo atopii w rodzinie?

Świąd

• Wyprysk?

Badanie fizykalne

• Wyprysk charakteryzuje się małymi, zwykle ledwo widocznymi pęcherzykami oraz suchą i ewentualnie popękaną skórą.
• Należy zwracać uwagę na możliwe zmiany na paznokciach.
• Jeśli w obszarze fałdów skórnych skóra jest sucha i występują zmiany przypominające mąkę, jest to zazwyczaj spowodowane zakażeniem grzybiczym, a pacjent zwykle choruje również na grzybicę stóp.
• Jeśli występują krosty, może to być łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.

Dodatkowe konsultacje w poradni specjalistycznej

• Istnieją różne metody potwierdzenia podejrzenia zakażenia grzybiczego skóry
  • Barwienie
  • 10% KOH
  • czerwień Kongo, błękit metylenowy, czerń chlorazolowa
  • barwienie kwasem nadjodowym i odczynnikiem Schiffa (periodic acid Schiff – PAS) w preparacie histologicznym.
  • Posiew lub mikroposiew.
  • Mikroskopia fluorescencyjna.
  • Genetyczne metody identyfikacji oparte na PCR.
  • Lampa Wooda (światło UV, 365 nm)
    • Łupież rumieniowy fluoryzuje na koralowo.
    • Malassezia furfur (Pityrosporum ovale) fluoryzuje na żółto.
  • W przypadku zakażeń grzybiczych jako narzędzie diagnostyczne jest często używana lampa Wooda, ponieważ poszczególne gatunki grzybów fluoryzują w charakterystyczny sposób.
  • Za pomocą lampy Wooda można odróżnić łupież rumieniowy od zakażenia grzybiczego.
• W przypadku podejrzenia wyprysku dłoni należy wykonać test naskórkowy, ponieważ eliminacja wyzwalającego alergenu jest warunkiem wstępnym skutecznego leczenia.

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W celu wykonania badań dodatkowych.
• W przypadku niejasnego rozpoznania.
• W przypadku nieskuteczności stosowanego leczenia.

Lista kontrolna przy skierowaniu do specjalisty

Zalecenia

• Pacjenci ze zmianami skórnymi na dłoni powinni chronić skórę powierzchni dłoniowej przed uszkodzeniami zewnętrznymi i zachować szczególną ostrożność w celu utrzymania bariery skórnej.
• Stosowanie kombinacji ochrony skóry przed narażeniem i pielęgnacji skóry po narażeniu może prowadzić do zmniejszenia częstości występowania chorób, zwłaszcza przy narażeniu zawodowym.
• Po ustapieniu stanu ostrego wyprysku, skóry pozostaje nadwrażliwa przez co najmniej 6 kolejnych miesięcy.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Wyprysk na dłoniach, informacje ogólne.

Ilustracje

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD – hand, foot and mouth disease) 

W wyniku przewlekłego wyprysku skóra staje się sucha, popękana i ulega zliszajowaceniu.

Potnica

Reakcje podrażnieniowe (wyprysk urazowy, podrażnieniowy lub toksyczny) występują znacznie częściej niż alergiczne zapalenie skóry dłoni.

Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp charakteryzuje się krostami na powierzchniach dłoniowych i podeszwach stóp.