Informacje ogólne

Kryteria diagnostyczne

• Na podeszwach stóp i dłoniach mogą występować takie same zmiany skórne.
• Informacje na temat zapalenia skóry dłoni można znaleźć również w artykule wysypka skórna na dłoniach.
• Grzybica stóp jest jedną z najczęstszych chorób dermatologicznych u dorosłych.
  • Czasami grzybica stóp, która wymaga leczenia, jest wykrywana dopiero po wystąpieniu zmian wtórnych.

ICD–10

• R21 Rumień i inne nieswoiste wysypki skórne.
• B35.30 Grzybica stóp.
• L30.8 Inne określone postacie zapalenia skóry.
• L23.0 Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry wywołane przez kontakt z metalami.

Diagnostyka różnicowa

Grzybica stóp

• Zobacz artykuł grzybica stóp.
• U dorosłych grzybica stóp jest najczęstszą chorobą skóry podeszwy stopy.
  • W zależności od badanej populacji, nawet chorować może nawet do 80% osób.
• Najczęściej zajęte są przestrzenie między 4. a 5. palcem stopy.
  

  Grzybica stóp
• Grzybica stóp zwykle przebiega bez świądu, który jednak może być obecny w niektórych jej postaciach, np. w grzybicy złuszczającej (mokasynowej) i dotyczyć całej podeszwy stopy.

Alergiczny wyprysk kontaktowy

• Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
• Synonim: alergia kontaktowa.
• Alergiczny wyprysk kontaktowy to stan zapalny zewnętrznej warstwy skóry wywołany przez alergen. 
• Jest to reakcja nadwrażliwości typu IV.
• Typowe objawy to świąd, rumień, tworzenie się pęcherzyków, a następnie złuszczanie skóry.
• Jest jedną z najczęstszych chorób skóry ze współczynnikiem chorobowości 5–15% całej populacji.

Niealergiczny wyprysk kontaktowy

• Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
• Synonim: toksyczny wyprysk kontaktowy z podrażnienia.
• Niealergiczny wyprysk kontaktowy to stan zapalny zewnętrznej warstwy skóry wywołany przez substancję toksyczną.
• Reakcja zależy od toksyczności czynnika drażniącego, jego ilości, czasu trwania kontaktu oraz funkcji barierowej skóry.
• Typowe objawy to świąd, rumień, tworzenie się pęcherzyków, a następnie złuszczanie skóry.

Atopowy wyprysk kontaktowy (wyprysk dłoni i stóp, atopowy)

• Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
• Rodzaj wyprysku atopowego (atopowe zapalenie skóry).
• Patogeneza obejmuje wiele czynników.
• Przewlekła, uporczywa lub przewlekle nawracająca zapalna choroba skóry o różnym nasileniu, przebiegająca ze świądem i należąca do grupy chorób atopowych.
• Najczęściej dotyczy grzbietowych powierzchni ręki i stóp, rzadziej dłoni i podeszwowej powierzchni stóp.

Młodzieńcza dermatoza podeszwowej powierzchni stóp

• Występuje u dzieci, głównie w miesiącach zimowych.
• Dotyczy podeszwowych powierzchni stóp.
• Pojawia się sucha, łuszcząca się, czasami popękana skóra.

Łuszczyca krostkowa dłoni i podeszwowej powierzchni stóp

• Zobacz artykuł łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
• Przewlekła, krostkowa postać łuszczycy dłoni i stóp, ograniczona do dłoni i/lub podeszwowych powierzchni stóp.
• Przebieg przewlekły, nawracający.
  
  

  Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp
• Choroba stanowi szczególną postać łuszczycy, choć uważana jest też jako niezależna, ale pokrewna łuszczycy choroba.
• Na dłoniach i/lub stopach pojawiają się krosty i rumień.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej

• 

  Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (hand, foot and mouth disease – HFMD)
  Zobacz artykuł choroba dłoni, stóp i jamy ustnej.
• Wywoływana zwykle przez wirusy Coxsackie, może występować w postaci mniejszych epidemii.
• Zmiany rozprzestrzeniają się w obrębie jamy ustnej oraz dłoni i stóp.
• Na dłoniach i stopach tworzą się małe pęcherzyki otoczone zmienioną rumieniowo (zaczerwienioną) skórą. Mogą to być także małe, czerwone plamki, grudki, skupiska pęcherzyków, a nawet pęcherze.
• W gardle oraz jamie ustnej przebiega w postaci stosunkowo dużych, ale względnie nielicznych pęcherzyków.
• W ciągu kilku dni następuje samoistna poprawa.

Wyprysk dyshydrotyczny (potnicowy)

• Zobacz artykuł wyprysk dyshydrotyczny.
• Synonim: wyprysk potnicowy.
• Występuje w przebiegu skazy atopowej (atopii), alergicznego wyprysku kontaktowego (alergii na nikiel), grzybicy lub jako prawdziwa, idiopatyczna postać.
• W przypadku postaci idiopatycznej przyczyna jest nieznana, ale możliwymi czynnikami wyzwalającymi są ciepło lub podniecenie/ekscytacja.
• Dolegliwości mogą utrzymywać się przez kilka tygodni i nawracać.
• Pęcherzyki i pęcherze tworzą się na podeszwach stóp (mogą również występować na dłoniach).
• Czasami może dochodzić do bakteryjnego nadkażenia zmian skórnych.  

Płonica (szkarlatyna)

• Zobacz artykuł płonica.
• Zakażenie paciorkowcami beta–hemolizującymi grupy A, do którego dochodzi droga kropelkową.
• Okres wylęgania 2–5 dni. Objawy to gorączka, ból głowy i gardła, wymioty, zapalenie gardła i migdałków, bolesność przy ucisku powiększonych węzłów chłonnych szyjnych.
• Objawy skórne:
• osutka i wysypka na błonach śluzowych, malinowy język
• w fazie gojenia: swędzące łuszczenie się skóry na małżowinach usznych, twarzy, tułowiu i kończynach, gruboziarniste blaszkowate złuszczanie podeszwowych powierzchni stóp i dłoni.

Świerzb

• Roztocze wywołujące świerzb (świerzbowiec ludzki, Sarcoptes scabiei var hominis) to pasożyt bytujący wyłącznie w ludzkim naskórku.
  • Świerzb jest zwykle przenoszony przez bezpośredni kontakt skóry ze skórą.
• Świerzb występuje na całym świecie we wszystkich grupach wiekowych.
• Świerzbowce preferują obszary o stosunkowo wysokiej temperaturze i cienkiej warstwie rogowej.
  • Miejscami zajętymi przez świerzb pospolity są najczęściej fałdy międzypalcowe dłoni i stóp, przednie fałdy pachowe, otoczki brodawek sutkowych, okolice pępka, linia pasa, pośladki, fałd odbytu, okolice odbytu, pachwiny, okolice kostek, wewnętrzne krawędzie stóp i trzon prącia. U dorosłych głowa, szyja, dłonie i podeszwy stóp są w większości wolne od choroby.
  • U niemowląt i małych dzieci typowe objawy skórne występują również na owłosionej skórze głowy, twarzy, dłoniach i podeszwach stóp.
• Pierwotne wykwity składają się z przecinkowatych, często nieregularnie zwiniętych korytarzy roztoczy o długości od kilku milimetrów do 1 cm, na końcu których czasami tworzy się mały pęcherz.
  • Ponadto rozwija się wyprysk z rozsianymi, wolnymi od roztoczy rumieniowatymi i czasem pokrytymi strupami grudkami oraz pęcherzykami.
  • Świerzb powoduje również charakterystyczny silny, uogólniony świąd, który nasila się w nocy.  

Wywiad  

• Szczegółowe informacje na temat aktywności w pracy i w czasie wolnym mogą dostarczyć cennych wskazówek na temat zmian skórnych na podeszwowej powierzchni stóp.
• Czy istnieją wskazówki sugerujące alergię kontaktową?
• Skaza atopowa?
• Przypadki łuszczycy albo atopii w rodzinie?
• Czy zmianom towarzyszy świąd?
• Pojawienie się kilku przypadków równocześnie może wskazywać na chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej.
• Świerzb: ogniska zakażeń występują tam, gdzie ludzie mieszkają razem przez długi czas, otrzymują opiekę lub pomoc medyczną i gdzie kontakt skóry ze skórą jest również regularnym zjawiskiem. Należą do nich przedszkola, placówki dla osób niepełnosprawnych, placówki dla osób bezdomnych, ośrodki penitencjarne, placówki opiekuńcze i szpitale.

Badanie fizykalne

• Należy zwracać uwagę na możliwe zmiany na paznokciach.
• Jeśli występują krosty, zwykle jest to łuszczyca krostkowa dłoni i stóp, ale krosty mogą również występować w przebiegu grzybicy stóp lub w przypadku wyprysku dyshydrotycznego.

Wyprysk

• W przypadku wyprysku kontaktowego można zaobserwować zmiany skórne o charakterze wyprysku wzdłuż podeszwy i grzbietu stopy.
• Wyprysk charakteryzuje się małymi, zwykle ledwo widocznymi pęcherzykami oraz suchą i ewentualnie popękaną skórą.

Grzybica stóp

• Grzybica stóp zwykle występuje w przestrzeniach międzypalcowych, najczęściej między 4. a 5. palcem; zmiany szerzą się obwodowo, mogą występować pęknięcia.
• W przypadku grzybicy złuszczającej stóp, skóra jest zaczerwieniona, z nadmiernym rogowaceniem i złuszczaniem. Podczas chodzenia, zrogowaciały naskórek może ulegać pęknięciom. Zajęta jest cała podeszwa stopy. Z reguły występują zmiany na paznokciach, które również sugerują zakażenie grzybicze.

Badania uzupełniające

Diagnostyka specjalistyczna

• W przypadku podejrzenia zakażenia grzybiczego, należy wykonać badanie mykologiczne skóry i paznokci pod kątem obecności grzybów.
  • Zwłaszcza Trichophyton rubrum (około 80%), Trichophyton mentagrophytes (około 10%), także Epidermophyton floccosum (około 4%); rzadziej grzyby zoofilne (np. Microsporum canis) lub geofilne (Microsporum gypseum).
• W przypadku podejrzenia alergicznego wyprysku kontaktowego pacjentów należy skierować na płatkowe testy skórne.
  • Eliminacja wyzwalającego alergenu jest warunkiem wstępnym skutecznego leczenia.

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty 

• Wykonanie płatkowych testów skórnych w przypadku podejrzenia alergicznego wyprysku kontaktowego.
• Specjalistyczna diagnostyka dermatologiczna.
• Analiza mikrobiologiczna zeskrobin skórnych.
• Konieczność leczenia ogólnoustrojowego w przypadku uogólnionego zakażenia grzybiczego.
• Nasilona łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.

Leczenie

Grzybica stóp

• Zobacz artykuł grzybica stóp.
• Leki przeciwgrzybicze do stosowania zewnętrznego
  • pochodne imidazolu (np. klotrimazol), alliloaminy (np. terbinafina), morfoliny, cyklopiroksolamina, itp.
• Higiena przestrzeni międzypalcowych.
• Eliminacja czynników ryzyka (noszenie obuwia kąpielowego na basenach), dezynfekcja, codzienna zmiana oraz pranie pończoch/skarpet i ręczników w temperaturze 60°C.
• Leczenie ogólnoustrojowe w ciężkich przypadkach, zajęcia paznokci lub u pacjentów z obniżoną odpornością
• gryzeofulwina (niedostępna w Polsce), itrakonazol, flukonazol, terbinafina.

Wyprysk kontaktowy

• Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
• Unikanie czynnika wyzwalającego.
• Glikokortykosteroidy zewnętrznie, rzadko ogólnoustrojowo.
• W przypadku silnego świądu dodatkowo leki przeciwhistaminowe.

Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp

• Zobacz artykuł łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
• Leczenie miejscowe w ostrej fazie maściami glikokortykosteroidowymi.
• Miejscowe leczenie fototerapią PUVA.
• W przypadku oporności na terapię, leczenie ogólnoustrojowe równolegle z lekami stosowanymi miejscowo:
  • Acytretyna 0,5 mg/kg m.c. na dobę doustnie. Dostosować dawkę podtrzymującą indywidualnie, zwykle 0,1 mg/kg m.c. na dobę doustnie.
  • W przypadku niewystarczającego efektu lub bardziej wysiękowych postaci – leczenie estrami kwasu fumarowego.
  • Stosowanie metotreksatu należy rozważać tylko w przypadkach wyraźnej oporności na leczenie i wysokiej aktywności rzutów. Dawka początkowa 15 mg/tydzień doustnie, dawka podtrzymująca w zależności od objawów 2,5–5,0 mg/tydzień doustnie.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej

• Zobacz artykuł choroba dłoni, stóp i jamy ustnej.
• Wygojenie wykwitów bez leczenia zwykle w ciągu kilku dni.
• Nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych.
• Podstawowym postępowaniem jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i odżywienia.
• Informowanie pacjentów o łagodnym charakterze zmian skórnych.
• U niektórych pacjentów zmiany skórne goją się szybciej dzięki objawowemu leczeniu miejscowemu (np. chłodzenie).
• W przypadku bólu, gorączki, jeśli to konieczne, można stosować leki przeciwbólowe/przeciwgorączkowe.

Wyprysk potnicowy

• Zobacz artykuł wyprysk potnicowy (dyshydrotyczny).
• Leczenie choroby podstawowej (np. zakażenie grzybicze).
• Unikanie wyzwalających alergenów kontaktowych.
• Unikanie ekstremalnych temperatur.
• Wyprysk potnicowy jest często obserwowany u palaczy, zalecane jest zaprzestanie palenia.
• Kremy do stosowania zewnętrznego zawierające garbniki i glikokortykosteroidy.

Płonica (szkarlatyna)

• Zobacz artykuł płonica.
• Penicylina fenoksymetylowa 1–1,5 miliona j.m. 3 x na dobę doustnie (małe dzieci: 0,2–0,6 miliona j.m./dobę) przez 7–10 dni.
• U chorych z nadwrażliwością typu I na penicyliny: klindamycyna 300 mg 3 x na dobę doustnie przez 10 dni.
• U chorych ze stwierdzoną w wywiadzie nadwrażliwością na penicyliny (z wyjątkiem reakcji typu natychmiastowego)
  • Cefalosporyny doustnie:
    • cefadroksyl 1–2 g 1 x na dobę 
    • cefuroksym 250 mg 2 x na dobę.  
  • Erytromycyna 500 mg 2 x na dobę przez 10 dni.

Świerzb

• Zobacz artykuł świerzb.
• Permetryna miejscowo
  • Permetryna 5% jest lekiem pierwszego wyboru.
  • Nałożyć na skórę jednorazowo na 8–12 godzin, w razie potrzeby powtórzyć po 14 dniach.
• W razie silnego świądu można rozważyć leczenie przeciwświądowe (leki przeciwhistaminowe w formie doustnej: I generacji, np. klemastyna, hydroksyzyna, prometazyna) lub II generacji (np. loratadyna, desloratadyna, cetyryzyna, lewocetyryzyna).
• Odzież i pościel należy prać w temperaturze 60°C. Alternatywnie: przechowywać w szczelnym plastikowym worku przez 3–5 dni.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Należy zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry stóp.
• Po prysznicu i kąpieli należy dokładnie osuszyć skórę między palcami stóp, aby zapobiec powstawaniu grzybicy stóp.
• Przydatna może być profesjonalna pielęgnacja stóp.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Wysypka na podeszwach stóp.

Ilustracje

Grzybica stóp najczęściej występuje w przestrzeniach międzypalcowych

W przypadku grzybicy stóp typu mokasynowego mogą być również zajęte paznokcie

Wyprysk atopowy jest zwykle zlokalizowany symetrycznie i najbardziej nasilony w zgięciach kończyn, na łokciach, okolicy kostek oraz na szyi

Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp

W przypadku choroby dłoni, stóp i jamy ustnej tylko u 1/3 pacjentów pojawia się wysypka na stopach.