Informacje ogólne
Kryteria diagnostyczne
- Na podeszwach stóp i dłoniach mogą występować takie same zmiany skórne.
- Informacje na temat zapalenia skóry dłoni można znaleźć również w artykule wysypka skórna na dłoniach.
- Grzybica stóp jest jedną z najczęstszych chorób dermatologicznych u dorosłych.
- Czasami grzybica stóp, która wymaga leczenia, jest wykrywana dopiero po wystąpieniu zmian wtórnych.
ICD–10
- R21 Rumień i inne nieswoiste wysypki skórne.
- B35.30 Grzybica stóp.
- L30.8 Inne określone postacie zapalenia skóry.
- L23.0 Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry wywołane przez kontakt z metalami.
Diagnostyka różnicowa
Grzybica stóp
- Zobacz artykuł grzybica stóp.
- U dorosłych grzybica stóp jest najczęstszą chorobą skóry podeszwy stopy.
- W zależności od badanej populacji, nawet chorować może nawet do 80% osób
może chorować na grzybicę stóp.
- W zależności od badanej populacji, nawet chorować może nawet do 80% osób
- Najczęściej
chorobazajętedotyczysąprzestrzeniprzestrzenie między 4. a 5. palcem stopy.
Grzybica stóp - Grzybica stóp zwykle przebiega bez świądu, który jednak może być obecny w niektórych jej postaciach, np. w grzybicy złuszczającej (mokasynowej) i dotyczyć całej podeszwy stopy.
Alergiczny wyprysk kontaktowy
- Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
- Synonim: alergia kontaktowa.
- Alergiczny wyprysk kontaktowy to stan zapalny zewnętrznej warstwy skóry wywołany przez alergen.
- Jest to reakcja nadwrażliwości typu IV.
- Typowe objawy to świąd, rumień, tworzenie się pęcherzyków, a następnie złuszczanie skóry.
- Jest jedną z najczęstszych chorób skóry ze współczynnikiem chorobowości 5–15% całej populacji.
Niealergiczny wyprysk kontaktowy
- Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
- Synonim: toksyczny wyprysk kontaktowy z podrażnienia.
- Niealergiczny wyprysk kontaktowy to stan zapalny zewnętrznej warstwy skóry wywołany przez substancję toksyczną.
- Reakcja zależy od toksyczności czynnika drażniącego, jego ilości, czasu trwania kontaktu oraz funkcji barierowej skóry.
- Typowe objawy to świąd, rumień, tworzenie się pęcherzyków, a następnie złuszczanie skóry.
Atopowy wyprysk kontaktowy (wyprysk dłoni i stóp, atopowy)
- Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
- Rodzaj wyprysku atopowego (atopowe zapalenie skóry).
- Patogeneza obejmuje wiele czynników.
- Przewlekła, uporczywa lub przewlekle nawracająca zapalna choroba skóry o różnym nasileniu, przebiegająca ze świądem i należąca do grupy chorób atopowych.
- Najczęściej dotyczy grzbietowych powierzchni ręki i stóp, rzadziej dłoni i podeszwowej powierzchni stóp.
Młodzieńcza dermatoza podeszwowej powierzchni stóp
- Występuje u dzieci, głównie w miesiącach zimowych.
- Dotyczy podeszwowych powierzchni stóp.
- Pojawia się sucha, łuszcząca się, czasami popękana skóra.
Łuszczyca krostkowa dłoni i podeszwowej powierzchni stóp
- Zobacz artykuł łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
- Przewlekła, krostkowa postać łuszczycy dłoni i stóp, ograniczona do dłoni i/lub podeszwowych powierzchni stóp.
- Przebieg przewlekły, nawracający.
Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp - Choroba stanowi szczególną postać łuszczycy, choć uważana jest też jako niezależna, ale pokrewna łuszczycy choroba.
- Na dłoniach i/lub stopach pojawiają się krosty i rumień.
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
-
Zobacz artykuł choroba dłoni, stóp i jamy ustnej.
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (hand, foot and mouth disease – HFMD) - Wywoływana zwykle przez wirusy Coxsackie, może występować w postaci mniejszych epidemii.
- Zmiany rozprzestrzeniają się w obrębie jamy ustnej oraz dłoni i stóp.
- Na dłoniach i stopach tworzą się małe pęcherzyki otoczone zmienioną rumieniowo (zaczerwienioną) skórą. Mogą to być także małe, czerwone plamki, grudki, skupiska pęcherzyków, a nawet pęcherze.
- W gardle oraz jamie ustnej przebiega w postaci stosunkowo dużych, ale względnie nielicznych pęcherzyków.
- W ciągu kilku dni następuje samoistna poprawa.
Wyprysk dyshydrotyczny (potnicowy)
- Zobacz artykuł wyprysk dyshydrotyczny.
- Synonim: wyprysk potnicowy.
- Występuje w przebiegu skazy atopowej (atopii), alergicznego wyprysku kontaktowego (alergii na nikiel), grzybicy lub jako prawdziwa, idiopatyczna postać.
- W przypadku postaci idiopatycznej przyczyna jest nieznana, ale możliwymi czynnikami wyzwalającymi są ciepło lub podniecenie/ekscytacja.
- Dolegliwości mogą utrzymywać się przez kilka tygodni i nawracać.
- Pęcherzyki i pęcherze tworzą się na podeszwach stóp (mogą również występować na dłoniach).
- Czasami może dochodzić do bakteryjnego nadkażenia zmian skórnych.
Płonica (szkarlatyna)
- Zobacz artykuł płonica.
- Zakażenie paciorkowcami beta–hemolizującymi grupy A, do którego dochodzi droga kropelkową.
- Okres wylęgania 2–5 dni. Objawy to gorączka, ból głowy i gardła, wymioty, zapalenie gardła i migdałków, bolesność przy ucisku powiększonych węzłów chłonnych szyjnych.
- Objawy skórne:
- osutka i wysypka na błonach śluzowych, malinowy język
- w fazie gojenia: swędzące łuszczenie się skóry na małżowinach usznych, twarzy, tułowiu i kończynach, gruboziarniste blaszkowate złuszczanie podeszwowych powierzchni stóp i dłoni.
Świerzb
- Roztocze wywołujące świerzb (świerzbowiec ludzki, Sarcoptes scabiei var hominis)
,to pasożyt bytujący wyłącznie w ludzkim naskórku.- Świerzb jest zwykle przenoszony przez bezpośredni kontakt skóry ze skórą.
- Świerzb występuje na całym świecie we wszystkich grupach wiekowych.
- Świerzbowce preferują obszary o stosunkowo wysokiej temperaturze i cienkiej warstwie rogowej.
- Miejscami zajętymi przez świerzb pospolity są najczęściej fałdy międzypalcowe dłoni i stóp, przednie fałdy pachowe, otoczki brodawek sutkowych, okolice pępka, linia pasa, pośladki, fałd odbytu, okolice odbytu, pachwiny, okolice kostek, wewnętrzne krawędzie stóp i trzon prącia. U dorosłych głowa, szyja, dłonie i podeszwy stóp są w większości wolne od choroby.
- U niemowląt i małych dzieci typowe objawy skórne występują również na owłosionej skórze głowy, twarzy, dłoniach i podeszwach stóp.
- Pierwotne wykwity składają się z przecinkowatych, często nieregularnie zwiniętych korytarzy roztoczy o długości od kilku milimetrów do 1 cm, na końcu których czasami tworzy się mały pęcherz.
- Ponadto rozwija się wyprysk z rozsianymi, wolnymi od roztoczy rumieniowatymi i czasem pokrytymi strupami grudkami oraz pęcherzykami.
- Świerzb powoduje również charakterystyczny silny, uogólniony świąd, który nasila się w nocy.
Wywiad
- Szczegółowe informacje na temat aktywności w pracy i w czasie wolnym mogą dostarczyć cennych wskazówek na temat zmian skórnych na podeszwowej powierzchni stóp.
- Czy istnieją wskazówki sugerujące alergię kontaktową?
- Skaza atopowa?
- Przypadki łuszczycy albo atopii w rodzinie?
- Czy zmianom towarzyszy świąd?
- Pojawienie się kilku przypadków równocześnie może wskazywać na chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej.
- Świerzb: ogniska zakażeń występują tam, gdzie ludzie mieszkają razem przez długi czas, otrzymują opiekę lub pomoc medyczną i gdzie kontakt skóry ze skórą jest również regularnym zjawiskiem. Należą do nich przedszkola, placówki dla osób niepełnosprawnych, placówki dla osób bezdomnych, ośrodki penitencjarne, placówki opiekuńcze i szpitale.
Badanie fizykalne
- Należy zwracać uwagę na możliwe zmiany na paznokciach.
- Jeśli występują krosty, zwykle jest to łuszczyca krostkowa dłoni i stóp, ale krosty mogą również występować w przebiegu grzybicy stóp lub w przypadku wyprysku dyshydrotycznego.
Wyprysk
- W przypadku wyprysku kontaktowego można zaobserwować zmiany skórne o charakterze wyprysku wzdłuż podeszwy i grzbietu stopy.
- Wyprysk charakteryzuje się małymi, zwykle ledwo widocznymi pęcherzykami oraz suchą i ewentualnie popękaną skórą.
Grzybica stóp
- Grzybica stóp zwykle występuje w przestrzeniach międzypalcowych, najczęściej między 4. a 5. palcem; zmiany szerzą się obwodowo, mogą występować pęknięcia.
- W przypadku grzybicy złuszczającej stóp, skóra jest zaczerwieniona, z nadmiernym rogowaceniem i złuszczaniem. Podczas chodzenia, zrogowaciały naskórek może ulegać pęknięciom. Zajęta jest cała podeszwa stopy. Z reguły występują zmiany na paznokciach, które również sugerują zakażenie grzybicze.
Badania uzupełniające
Diagnostyka specjalistyczna
- W przypadku podejrzenia zakażenia grzybiczego, należy wykonać badanie mykologiczne skóry i paznokci pod kątem obecności grzybów.
- Zwłaszcza Trichophyton rubrum (około 80%), Trichophyton mentagrophytes (około 10%), także Epidermophyton floccosum (około 4%); rzadziej grzyby zoofilne (np. Microsporum canis) lub geofilne (Microsporum gypseum).
- W przypadku podejrzenia alergicznego wyprysku kontaktowego pacjentów należy skierować na płatkowe testy skórne.
- Eliminacja wyzwalającego alergenu jest warunkiem wstępnym skutecznego leczenia.
Środki i zalecenia
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Wykonanie płatkowych testów skórnych w przypadku podejrzenia alergicznego wyprysku kontaktowego.
- Specjalistyczna diagnostyka dermatologiczna.
- Analiza mikrobiologiczna zeskrobin skórnych.
- Konieczność leczenia ogólnoustrojowego w przypadku uogólnionego zakażenia grzybiczego.
- Nasilona łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
Leczenie
Grzybica stóp
- Zobacz artykuł grzybica stóp.
- Leki przeciwgrzybicze do stosowania zewnętrznego
- pochodne imidazolu (np. klotrimazol), alliloaminy (np. terbinafina), morfoliny, cyklopiroksolamina, itp.
- Higiena przestrzeni międzypalcowych.
- Eliminacja czynników ryzyka (noszenie obuwia kąpielowego na basenach), dezynfekcja, codzienna zmiana oraz pranie pończoch/skarpet i ręczników w temperaturze 60°C.
- Leczenie ogólnoustrojowe w ciężkich przypadkach, zajęcia paznokci lub u pacjentów z obniżoną odpornością
- gryzeofulwina (niedostępna w Polsce), itrakonazol, flukonazol, terbinafina.
Wyprysk kontaktowy
- Zobacz artykuł wyprysk kontaktowy.
- Unikanie czynnika wyzwalającego.
- Glikokortykosteroidy zewnętrznie, rzadko ogólnoustrojowo.
- W przypadku silnego świądu dodatkowo leki przeciwhistaminowe.
Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp
- Zobacz artykuł łuszczyca krostkowa dłoni i stóp.
- Leczenie miejscowe w ostrej fazie maściami glikokortykosteroidowymi.
- Miejscowe leczenie fototerapią PUVA.
- W przypadku oporności na terapię, leczenie ogólnoustrojowe równolegle z lekami stosowanymi miejscowo:
- Acytretyna 0,5 mg/kg m.c. na dobę doustnie. Dostosować dawkę podtrzymującą indywidualnie, zwykle 0,1 mg/kg m.c. na dobę doustnie.
- W przypadku niewystarczającego efektu lub bardziej wysiękowych postaci – leczenie estrami kwasu fumarowego.
- Stosowanie metotreksatu należy rozważać tylko w przypadkach wyraźnej oporności na leczenie i wysokiej aktywności rzutów. Dawka początkowa 15 mg/tydzień doustnie, dawka podtrzymująca w zależności od objawów 2,5–5,0 mg/tydzień doustnie.
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
- Zobacz artykuł choroba dłoni, stóp i jamy ustnej.
- Wygojenie wykwitów bez leczenia zwykle w ciągu kilku dni.
- Nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych.
- Podstawowym postępowaniem jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i odżywienia.
- Informowanie pacjentów o łagodnym charakterze zmian skórnych.
- U niektórych pacjentów zmiany skórne goją się szybciej dzięki objawowemu leczeniu miejscowemu (np. chłodzenie).
- W przypadku bólu, gorączki, jeśli to konieczne, można stosować leki przeciwbólowe/przeciwgorączkowe.
Wyprysk potnicowy
- Zobacz artykuł wyprysk potnicowy (dyshydrotyczny).
- Leczenie choroby podstawowej (np. zakażenie grzybicze).
- Unikanie wyzwalających alergenów kontaktowych.
- Unikanie ekstremalnych temperatur.
- Wyprysk potnicowy jest często obserwowany u palaczy, zalecane jest zaprzestanie palenia.
- Kremy do stosowania zewnętrznego zawierające garbniki i glikokortykosteroidy.
Płonica (szkarlatyna)
- Zobacz artykuł płonica.
- Penicylina fenoksymetylowa 1–1,5 miliona j.m. 3 x na dobę doustnie (małe dzieci: 0,2–0,6 miliona j.m./dobę) przez 7–10 dni.
- U chorych z nadwrażliwością typu I na penicyliny: klindamycyna 300 mg 3 x na dobę doustnie przez 10 dni.
- U chorych ze stwierdzoną w wywiadzie nadwrażliwością na penicyliny (z wyjątkiem reakcji typu natychmiastowego)
- Cefalosporyny doustnie:
- cefadroksyl 1–2 g 1 x na dobę
- cefuroksym 250 mg 2 x na dobę.
- Erytromycyna 500 mg 2 x na dobę przez 10 dni.
- Cefalosporyny doustnie:
Świerzb
- Zobacz artykuł świerzb.
- Permetryna miejscowo
- Permetryna 5% jest lekiem pierwszego wyboru.
- Nałożyć na skórę jednorazowo na 8–12 godzin, w razie potrzeby powtórzyć po 14 dniach.
- W razie silnego świądu można rozważyć leczenie przeciwświądowe (leki przeciwhistaminowe w formie doustnej: I generacji, np. klemastyna, hydroksyzyna, prometazyna) lub II generacji (np. loratadyna, desloratadyna, cetyryzyna, lewocetyryzyna).
- Odzież i pościel należy prać w temperaturze 60°C. Alternatywnie: przechowywać w szczelnym plastikowym worku przez 3–5 dni.
Informacje dla pacjentów
Materiały edukacyjne dla pacjentów
- Należy zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry stóp.
- Po prysznicu i kąpieli należy dokładnie osuszyć skórę między palcami stóp, aby zapobiec powstawaniu grzybicy stóp.
- Przydatna może być profesjonalna pielęgnacja stóp.
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Ilustracje
Grzybica stóp najczęściej występuje w przestrzeniach międzypalcowych
W przypadku grzybicy stóp typu mokasynowego mogą być również zajęte paznokcie
Wyprysk atopowy jest zwykle zlokalizowany symetrycznie i najbardziej nasilony w zgięciach kończyn, na łokciach, okolicy kostek oraz na szyi
Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp
W przypadku choroby dłoni, stóp i jamy ustnej tylko u 1/3 pacjentów pojawia się wysypka na stopach.
Źródła
Piśmiennictwo
- Jabłońska S., Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa PZWL, 2013, ISBN: 9788320047073.
OpracowanieAutrorzy
- Katarzyna Nessler (recenzent)
- Adam Windak (redaktor)
- Caroline Beier (recenzent/redaktor)