Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Wdychanie gazów i aerozoli zawierających nikotynę z:
  
  • palonego tytoniu, np. papierosy, cygara lub fajki
  • zmienionych w opar płynów zawierających nikotynę, np. elektroniczne papierosy (e-papierosy) lub elektroniczne szisze (fajki wodne), znane również jako „vaping”
  • podgrzewaczy tytoniu.

Częstość występowania

• Chorobowość palenia tytoniu w Europie Środkowej ok. 30%, ponownie rośnie od 2010 roku
• Chorobowość używania e-papierosów ok. 2 %.
• Badania w Polsce¹:
  • Ogólnopolski Panel Badawczy, badanie przekrojowe z marca 2022 r.: regularne (codzienne) palenie tytoniu przez 30,8% polskich mężczyzn i 27,1% kobiet
  • badanie PolNicoYouth w 2019/2020 roku: 60% wszystkich nastolatków przeszło inicjację nikotynową.

Etiologia i patogeneza

Szkodliwe skutki

• Nikotyna ma potencjalnie szkodliwy wpływ na wszystkie narządy. Głównym mechanizmem jest zmiana w obwodowych naczyniach krwionośnych, która z czasem prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi do narządów.
  • Wiele zaburzeń płucnych jest bezpośrednio związanych z paleniem wyrobów tytoniowych.
  • Względne ryzyko POChP wzrasta 13-krotnie wskutek inhalacji dymu tytoniowego.
• Dym tytoniowy i substancje smoliste to główna przyczyna znacznie zwiększonej zapadalności na raka
  • palenie tytoniu to główną przyczyną raka płuca; wykazano również jednoznaczny związek z występowaniem raka piersi u kobiet, raka jamy ustnej, zatok, gardła, krtani, wątroby, przełyku, żołądka, trzustki, jelita grubego,  nerki, moczowodu, pęcherza moczowego, szyjki macicy, jajnika, białaczki¹
  • Nikotyna wydaje się mieć niewielkie dodatkowe działanie rakotwórcze.
• Dym tytoniowy jest istotną przyczyną chorób płuc (takich jak POChP, rozedma, także astma), chorób układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia serca, udaru mózgu, miażdżyca) oraz chorób układu nerwowego, pokarmowego, rozrodczego i skóry .

E-papierosy i e-szisze²

• Najczęstsze działania niepożądane: podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej i gardła
• Długoterminowe bezpieczeństwo tej formy aplikacji jest niepewne³.
  • Oprócz nikotyny, większość produktów zawiera szereg innych potencjalnie toksycznych substancji.
  • Według wstępnych szacunków, potencjał rakotwórczy e-papierosów wynosi zaledwie 0,5% w porównaniu do konwencjonalnego palenia.
  • E-papierosy wydają się upośledzać funkcję śluzowo-rzęskową oskrzeli⁴.
  • Potencjał uzależnienia wydaje się być co najmniej tak wysoki, jak w przypadku palenia tytoniu^2,5.
    • Stosowanie e-papierosów w celu rzucenia palenia jest kontrowersyjne i nie powinno być aktywnie zalecane przez lekarzy.

Podgrzewacz tytoniu

• W porównaniu z dymem ze spalanego tytoniu, stężenia niektórych udowodnionych substancji rakotwórczych w dymie z podgrzewaczy są o 80–99% niższe⁶.
• Obecność niektórych innych substancji, które powstają w podgrzewaczach oraz ich zagrożenia dla zdrowia podczas długotrwałego użytkowania są niepewne.

Tabaka, woreczki z nikotyną itp.

• Zobacz artykuł Tabaka i inne bezdymne wyroby tytoniowe.

Czynniki predysponujące³

• Palacze w rodzinie lub wśród przyjaciół
• Niski status społeczno-ekonomiczny
• Sąsiedztwo o dużym zagęszczeniu punktów sprzedaży wyrobów tytoniowych
• Reklama wyrobów tytoniowych
• Brak uczestnictwa w działaniach zespołowych, samotność
• Duże pragnienie wrażeń zmysłowych
• Oglądanie filmów, w których aktorzy palą
• Palenie w okresie dojrzewania
  • wczesne rozpoczęcie zwiększa ryzyko późniejszego uzależnienia
• Uzależnienie od innych substancji psychoaktywnych, w tym uzależnienie od alkoholu
• Zaburzenia i czynniki psychiczne (podatność na stres, niska samoocena, depresja i lęk)

ICD-10

• F17 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu
• F19 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem wielu narkotyków i innych substancji psychoaktywnych
• Z58.7 Narażenie na dym tytoniowy, bierne palenie 
• Z72.0 Używanie tytoniu
• Z81.2 Obciążenie rodzinne nadużywaniem tytoniu

Diagnostyka

Wywiad lekarski

Zawsze pytać o stosowanie nikotyny

• Wszystkich pacjentów należy pytać o stosowanie nikotyny i je dokumentować.
  • Przy pierwszym kontakcie nadającym się do kompleksowego wywiadu lekarskiego
  • W regularnych odstępach czasu podczas stałej opieki i leczenia
• Wiele objawów związanych z paleniem
  • kaszel, duszności, zwiększona podatność na infekcje dróg oddechowych
  • dolegliwości związane z chorobami sercowo-naczyniowymi, układu oddechowego, nowotworami i innymi.

Ocenianie uzależnienia

• Dwa pytania:
  1. Ile czasu mija od przebudzenia do pierwszego papierosa?
     • Jeśli pierwszy papieros zostanie wypalony w ciągu 30 minut od przebudzenia, oznacza to silne uzależnienie od nikotyny.
  2. Czy pali Pan/Pani, gdy budzi się w nocy?
     • Palenie w nocy wskazuje na bardzo silne uzależnienie.
• Uzależnienie psychiczne
  • Stosowanie nikotyny w celu poprawy nastroju, radzenia sobie ze stresem, uspokojenia się lub stłumienia gniewu.
• Zależność społeczna
  • Częstsze palenie w towarzystwie, z przyjaciółmi, rodziną, na imprezach itp.
• Specyficzne testy:
  • test Fagerströma (6 pytań)  służy do oceny siły uzależnienia od tytoniu
  • test Schneider (12 pytań) służy ocenie motywacji pacjenta do zaprzestania palenia.

Badanie fizykalne

• Żółte palce
• Nieświeży oddech
• Rumień gardła
• Objawy chorób odtytoniowych (np. układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, innych)

Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Stan serca i płuc, w tym ciśnienie tętnicze
• Krążenie obwodowe

Leczenia

Cele terapii

• Rzucenie palenia
• Zapobieganie i, jeśli to konieczne, leczenie chorób odtytoniowych
• lub leczenie podstawowych lub współistniejących zaburzeń psychicznych

Ogólne informacje o terapii

Skuteczne strategie w podstawowej opiece zdrowotnej

• Skuteczność następujących działań podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie rzucania palenia jest najlepiej udokumentowana⁷:
  • towarzyszące profesjonalne poradnictwo
    • przez innego profesjonalistę medycznego (np. psychoterapia medyczna lub psychologiczna, poradnia uzależnień)
  • bezpłatna dostępność leków służących rzuceniu palenia
  • poradniki w formie drukowanej poświęcone rzuceniu palenia
• Należy zalecać całkowite rzucenie palenia papierosów.
  • informacje dostosowane do pacjenta
  • w celu wspierania motywacji
    • wyjaśnić wpływ rzucenia palenia na parametry biologiczne, takie jak czynność płuc lub stężenie CO
    • w razie potrzeby oznaczyć odpowiednie parametry i wykonać badania dodatkowe.
• Przydatny może być ogólny model opisujący fazy procesu zmiany.
  • Zobacz artykuł Rzucenie palenia.
• Sam wywiad dotyczący palenia może pełnić funkcję terapeutyczną.
  • w ramach interwencji dotyczącej palenia
  • w ramach bardziej kompleksowego programu rzucenia palenia
    • identyfikacja osób znajdujących się na „etapie ignorancji”
    • zachęcanie osób, które już uzyskały wgląd w chorobę.
• Zaleca się oferowanie poradnictwa grupowego wszystkim osobom, które palą papierosy.⁸

Leczenie farmakologiczne

• Więcej szczegółowych informacji na temat terapii farmakologicznej można znaleźć w artykule  Rzucenie palenia.

Profilaktyka

• Cena papierosów i innych wyrobów tytoniowych jest skutecznym instrumentem regulacyjnym.
  • Wzrost cen o 10% prowadzi do zmniejszenia konsumpcji o 4–5%.
• Działania regulujące palenie tytoniu w miejscach publicznych: zakazy palenia w miejscu pracy, w restauracjach itp. są również skutecznym sposobem.
  • w wyniku wprowadzania zakazów palenia spada zapadalność na zakały serca.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

Śmiertelność

• Wśród młodych ludzi, którzy zaczęli palić i nadal to robią, połowa umiera z powodu chorób związanych z paleniem.
  • 1/4 palaczy umiera przed ukończeniem 70. roku życia, tracąc średnio 23 lata życia.
• Około 1/7 wszystkich zgonów związanych jest z paleniem tytoniu.
• Zaburzenia sercowo-naczyniowe stanowią około 1/3 wszystkich zgonów związanych z paleniem tytoniu.
• U osób w wieku ≥60 lat⁹
  
  • oczekiwana długość życia skraca się o 5,5 roku w porównaniu z osobami niepalącymi.
  • osoby w wieku powyżej 60 lat, które rzuciły palenie, wydłużyły swoją długość życia o 3,9 roku w porównaniu z osobami, które nadal paliły.
• Efekt rzucenia palenia
  • W przypadku osób, które zaprzestały palenia, mija 20 lat, zanim ryzyko śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny zmniejszy się do tego samego poziomu, co w przypadku osób, które nigdy nie paliły.
  • Pozytywny wpływ zaprzestania palenia na zaburzenia sercowo-naczyniowe występuje szybko, wpływ na częstość występowania raka trwa dłużej.

Zachorowalność

• Od 80 do 90% wszystkich przypadków nowotworów płuc można przypisać paleniu tytoniu.
• Palenie tytoniu jest również przyczyną raka krtani i raka jamy ustnej (tzn. raka w ustach, gardle, na wargach i języku); palenie jest również główną przyczyną raka przełyku, pęcherza moczowego, szyjki macicy i trzustki.
• Palenie jest jedną z głównych przyczyn chorób układu krążenia: zawału serca, dławicy piersiowej, udaru.
• Kobiety przechodzą menopauzę wcześniej i są bardziej podatne na osteoporozę; wczesna menopauza sama w sobie zwiększa ryzyko osteoporozy, ale u palaczek ryzyko to jest dodatkowo zwiększone.
• Ryzyko złamania szyjki kości udowej jest znacznie wyższe u palaczy, niezależnie od innych znanych czynników ryzyka.
• Skóra i inne narządy starzeją się szybciej u palaczy.
• Palenie tytoniu jest główną przyczyną przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy płuc, a także zakażeń.

Okazjonalne palenie

• Dowody szkodliwych skutków na podstawie badań kohortowych
  • w przybliżeniu 38% wyższa śmiertelność w porównaniu z osobami niepalącymi¹⁰
  • 1 papieros dziennie wydaje się zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (o około połowę w porównaniu z 20 papierosami)¹¹.
  • zwiększona śmiertelność już od 6–10 papierosów miesięcznie¹²

Skutki zdrowotne po rzuceniu palenia

• Retrospektywne badania podłużne wykazują znaczne zmniejszenie śmiertelności po rzuceniu palenia.
• Byli palacze mają porównywalne ryzyko śmiertelności do osób, które nigdy nie paliły.
  • Dane opierają się na średnio 23 latach kontroli przebiegów. Metaanalizy badań obserwacyjnych wykazują znaczną poprawę w zakresie lęku, depresji i chorób związanych ze stresem u osób, które rzuciły palenie w porównaniu z osobami, które nadal palą¹³.

Rokowania

• Ryzyko zgonu z powodu raka płuc zmniejsza się u byłych palaczy w porównaniu z tymi, którzy nadal palą, ale pozostaje wyższe niż u osób, które nigdy nie paliły, nawet po wielu latach.
  • Odsetek zmniejszonego względnego ryzyka zachorowania na raka płuc w porównaniu z osobami, które nadal palą, zgodnie z metaanalizą¹⁴:
    • 1 rok po zaprzestaniu palenia: 81,4 % (64,1–98,2 %)
    • 5 lat po zaprzestaniu palenia: 57,2 % (45,7–67,3 %)
    • 10 lat po zaprzestaniu palenia: 36,9 % (28,3-47,9 %)
    • 15 lat po zaprzestaniu palenia: 26,7 % (20,2–34,3 %)
    • 20 lat po zaprzestaniu palenia: 19,7 % (13,3–26,4 %).
• Ryzyko zgonu z powodu zawału serca jest tym niższe u byłych palaczy, im więcej czasu minęło od zaprzestania palenia, w porównaniu z osobami, które nadal palą.
  • jeśli od zaprzestania palenia minęło więcej niż 5 lat, ryzyko jest tak samo wysokie, jak w przypadku osób, które nigdy nie paliły
  • korzyści zdrowotne są tu zatem szybciej zauważalne niż w przypadku ryzyka zachorowania na raka płuc.

Rokowanie przy rzuceniu palenia

• Zobacz na ten temat artykuł Rzucenie palenia.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Szkody zdrowotne spowodowane paleniem tytoniu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?