Cukrzyca może prowadzić do różnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które w dużej mierze są wynikiem uszkodzenia nerwów kontrolujących funkcje pokarmowe. Neuropatia cukrzycowa jest główną przyczyną tych problemów. Zmiany te są szczególnie zauważalne przy niewłaściwej regulacji stężenia glukozy we krwi.

Objawy

Osoby z cukrzycą mogą doświadczać różnych problemów z układem pokarmowym, w tym:

• Gastropareza cukrzycowa (osłabienie mięśni żołądka), objawiająca się trudnościami w opróżnianiu żołądka, co prowadzi do uczucia pełności, nudności, wymiotów i wzdęć.
• Zaburzenia jelitowe – biegunki, zaparcia, nietrzymanie moczu i stolca, które mogą wynikać z uszkodzenia układu nerwowego jelit.
• Zgaga i trudności w przełykaniu spowodowane osłabieniem funkcji mięśni przełyku.
• Nudności i uczucie pełności po posiłkach.
• Zaburzenia czynności wątroby (np. niealkoholowe stłuszczenie wątroby), choć nie zawsze są one bezpośrednio związane z cukrzycą.

Przyczyny

Dolegliwości układu pokarmowego w cukrzycy są głównie wynikiem:

• Neuropatii cukrzycowej, czyli uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego, który kontroluje mięśnie żołądka i jelit. W wyniku tego uszkodzenia, perystaltyka (ruchy jelit i żołądka) jest osłabiona, co może powodować opóźnione opróżnianie żołądka i zaburzenia wchłaniania składników odżywczych.
• Zaburzenia metabolizmu glukozy – wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia nerwów, a tym samym do problemów z układem pokarmowym.

Uszkodzenie nerwów w cukrzycy ma również wpływ na wydzielanie soków trawiennych i motorykę przewodu pokarmowego, co może prowadzić do problemów z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych.

Dolegliwości związane z uszkodzeniem układu nerwowego

• Gastropareza cukrzycowa: zbyt wolne opróżnianie żołądka, które prowadzi do uczucia pełności, nudności, wzdęć i bólów w nadbrzuszu. W rzadkich przypadkach może wystąpić również zbyt szybkie opróżnianie żołądka.
• Neuropatia jelitowa: uszkodzenie nerwów jelitowych może prowadzić do biegunek, zaparć, a w skrajnych przypadkach nietrzymania moczu lub stolca.
• Zaburzenia przełyku: związane z osłabieniem mięśni przełyku, co może prowadzić do trudności w połykaniu i zgagi. Dodatkowo, uszkodzenie zwieracza przełyku może wywołać refluks żołądkowo-przełykowy (zgaga).

Częstość występowania

• Neuropatia cukrzycowa występuje u około 30% pacjentów po 10–15 latach trwania cukrzycy.
• Gastropareza dotyczy około 50% pacjentów z cukrzycą typu 1 i 30% pacjentów z cukrzycą typu 2.
• Biegunka występuje u około 20% pacjentów z cukrzycą.
• Zaburzenia przełyku – trudności z przełykaniem i zgaga występują z podobną częstością jak w populacji ogólnej, ale mogą być nasilone w cukrzycy.

Badania

Aby zdiagnozować problemy z układem pokarmowym, lekarze mogą zlecić następujące badania:

• Gastroskopia w celu oceny przełyku i żołądka.
• Pomiar ciśnienia w przełyku w celu oceny czynności mięśni przełyku.
• Badania krwi i USG narządów jamy brzusznej w celu wykrycia ewentualnych innych przyczyn dolegliwości.
• Scyntygrafia pozwala na ocenę opróżniania żołądka.
• Badanie stolca w przypadku biegunek oraz inne testy w celu wykluczenia innych schorzeń.

Postępowanie

Leczenie dolegliwości układu pokarmowego w cukrzycy polega na:

• Kontroli stężenia glukozy we krwi, co jest kluczowe w zapobieganiu dalszym uszkodzeniom nerwów i poprawie funkcji pokarmowych.
• Leczenie gastroparezy: stosowanie leków prokinetycznych (przyspieszających opróżnianie żołądka), które pomagają złagodzić objawy. Często wymaga to również dostosowania dawki insuliny i odstępów czasowych między posiłkami.
• Leczenie zgagi: preferowane są inhibitory pompy protonowej (IPP), które zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego.
• Zaburzenia jelitowe: w zależności od objawów (biegunka lub zaparcia), leczenie obejmuje odpowiednią dietę, przyjmowanie środków pęczniejących lub leków przeciwbiegunkowych (z ostrożnością).

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Zmiana diety: spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej, oraz unikanie pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu, błonnika i alkoholu.
• Picie dużych ilości płynów: wspomaga to opróżnianie żołądka i poprawia trawienie.
• Aktywność fizyczna: regularny ruch poprawia motorykę przewodu pokarmowego i pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
• Pozycja podczas jedzenia: jedzenie w pozycji siedzącej i unikanie kładzenia się zaraz po posiłku, a także spacer po posiłku, mogą pomóc złagodzić objawy zgagi i gastroparezy.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Zgaga – dolegliwości związane z refluksem
• Polineuropatia
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe w cukrzycy – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, recenzent
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden