W przypadku wstrząsu insulinowego dochodzi do znacznego spadku stężenia glukozy we krwi (hipoglikemii, zwanej też niedocukrzeniem), który można zaobserwować u osób z cukrzycą.

W celu dostarczania potrzebnych składników do komórek nerwowych mózg potrzebuje, podobnie jak inne narządy, tlenu i substancji odżywczych. Choć mózg stanowi jedynie 2% całego organizmu, w fazie spoczynku zużywa aż 15% jego łącznej energii. Z tego powodu zużycie energii jest wyższe w tkance nerwowej niż w innych tkankach. Zapotrzebowanie może być nawet 7,5 raza większe niż średnie wykorzystanie energii innych tkanek ciała.

Substancje odżywcze mogą być przechowywane tylko przez dwie minuty.

Mózg różni się od większości pozostałych tkanek ciała. Komórki ciała mogą zazwyczaj wykorzystywać jako źródło energii tylko glukozę z krwi (cukier we krwi). Jest ona doprowadzana wraz z krwią i przechowywana zaledwie przez dwie minuty. Glukoza jest najczęściej na stałe magazynowana w komórkach nerwowych w postaci glikogenu. Inne źródła energii, takie jak tłuszcze, wykorzystywane są jedynie w niewielkich ilościach. Tkanka nerwowa może zużytkować tłuszcze do spalania jedynie w ograniczonym zakresie.

Komórki mózgu wyróżniają się także za sprawą tego, że insulina ma niewielki wpływ na wchłanianie czy też wykorzystywanie glukozy. Do wchłaniania glukozy przez mózg nie jest zatem potrzebna insulina. Ma ona jednak kluczowe znaczenie w przypadku mięśni całego ciała. Gdy organizm potrzebuje energii, komórki mięśniowe bez insuliny nie są w stanie wchłonąć glukozę.

Tlen jest potrzebny organizmowi przez cały czas

Większość komórek ciała może bez niego przetrwać zaledwie przez kilka minut. W takim przypadku wykorzystują energię z tak zwanych procesów anaerobowych. Komórki rozkładają wówczas częściowo glikogen i glukozę bez udziału tlenu, uzyskując dzięki temu energię. Taka metoda pozyskiwania energii to jednak proces chemiczny wymagający znacznych ilości glukozy i glikogenu.

Do spalania glukozy mózg potrzebuje tlenu. W przeciwieństwie do komórek mięśniowych (spalanie anaerobowe) nie może on pozyskać energii bez tlenu. Aby dostarczyć mózgowi potrzebną do działania energię, konieczne jest stałe doprowadzanie do niego tlenu wraz z krwią. Całkowita utrata tlenu we krwi powoduje po okresie od pięciu do dziesięciu sekund utratę świadomości.

Wchłanianie glukozy również bez udziału insuliny

U osób chorujących na cukrzycę typu 1 organizm wytwarza zbyt małe ilości insuliny, ostatecznie całkowicie wstrzymując jej produkcję. Insulina stanowi swego rodzaju klucz dla glukozy, która musi dotrzeć do komórek. W przypadku braku insuliny lub jej niedostatecznych ilości komórki mięśniowe nie otrzymują wystarczająco dużo składników odżywczych, ponieważ „brama glukozowa” do komórek jest zamknięta. W takim przypadku glukoza mimo to dociera do komórek nerwowych w mózgu. Dzięki temu w przypadku niedoboru insuliny nie następuje utrata czynności poznawczych. Nawet wówczas, gdy mięśnie nie mogą zaabsorbować glukozy, dociera ona jednak do mózgu.

Stężenie glukozy we krwi musi zawsze znajdować się poza wartością krytyczną

Zbyt duża dawka insuliny stanowi zagrożenie dla mózgu. W takiej sytuacji glukoza z krwi przedostaje się do wielu wrażliwych na insulinę komórek, zwłaszcza komórek mięśni i wątroby. Stężenie glukozy we krwi jest wówczas zbyt niskie, aby została ona dostarczona do komórek mózgu. W bardzo krótkim czasie powoduje to pogorszenie czynności poznawczych. W najgorszym wypadku taki stan może spowodować śpiączkę, a nawet śmierć. Najczęściej występują jednak zaburzenia kognitywne. Pacjent jest zdezorientowany, a jego stan polepsza się po spożyciu glukozy.

Aby mózg mógł pracować prawidłowo, ważne jest, aby stężenie glukozy we krwi było zawsze powyżej wartości krytycznej. Należy na to zwracać szczególną uwagę podczas sprawdzania poziomu glikemii. Jeżeli stężenie glukozy we krwi jest zbyt niskie (poniżej 40–50 mg/dl lub poniżej 2–3 mmol/l), mogą wystąpić objawy hipoglikemii, a w najgorszym wypadku nawet śpiączka insulinowa. Charakteryzuje się ona zwiększoną nerwowością i drażliwością. Może spowodować zawroty głowy, skurcze mięśni, śpiączkę, a nawet śmierć.

Z uwagi na to, że pacjentom grozi niewydolność układu oddechowego i krwionośnego, należy im jak najszybciej udzielić pomocy. Mogą to zrobić osoby bliskie lub znajomi, podając nieprzytomnemu pacjentowi zastrzyk domięśniowy z glukagonu.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca, hipoglikemia
• Cukrzyca typu 1, insulinoterapia
• Hipoglikemia u osób chorujących na cukrzycę – informacje dla lekarzy
• Cukrzyca typu 1 – informacje dla lekarzy
• Cukrzyca typu 2 – informacje dla lekarzy

Autorka

• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)