Czym jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy

Na rysunku przedstawiona jest lokalizacja tarczycy: bezpośrednio pod skórą, z przodu szyi, przed tchawicą.

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł tarczycy produkuje zbyt mało hormonów tarczycowych (tyroksyny i trójjodotyroniny), co prowadzi do spowolnienia wielu procesów metabolicznych w organizmie. Choroba ta może rozwijać się powoli, a jej objawy są często niejednoznaczne, co utrudnia wczesną diagnozę. W wyniku niedoboru hormonów tarczycy, organizm nie jest w stanie funkcjonować w normalny sposób, co wpływa na wiele układów i funkcji życiowych.

Przyczyny

Niedoczynność tarczycy może być wynikiem różnych przyczyn, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych:

• Choroby tarczycy:

  • Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) – najczęstsza przyczyna niedoczynności, w której układ odpornościowy atakuje własne komórki tarczycy, co prowadzi do jej zniszczenia.
  • Wole tarczycy – powiększenie tarczycy, które może powodować jej niewydolność.
  • Operacja usunięcia części lub całości tarczycy (np. w przypadku raka).
  • Radioterapia obszaru szyi, która uszkadza tarczycę.

• Niedobór jodu – Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy. Choć w krajach rozwiniętych niedobór jodu jest rzadki, w niektórych regionach świata wciąż stanowi istotny problem.

• Zaburzenia przysadki mózgowej lub podwzgórza – Niedoczynność tarczycy może być również wynikiem niewłaściwego wydzielania hormonu stymulującego tarczycę (TSH) przez przysadkę mózgową lub hormonów regulujących wydzielanie TSH przez podwzgórze.

• Choroby autoimmunologiczne – Takie jak cukrzyca typu 1, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju niedoczynności tarczycy.

• Leki – Niektóre leki, takie jak lit, mogą powodować zaburzenia w funkcji tarczycy.

• Stan po porodzie – U kobiet może wystąpić zapalenie tarczycy lub niedoczynność tarczycy po porodzie, najczęściej w ciągu 2-6 miesięcy. Choć w większości przypadków choroba ustępuje samoistnie, niekiedy wymaga leczenia.

Objawy

Początkowe objawy niedoczynności tarczycy mogą być subtelne i niecharakterystyczne, co sprawia, że choroba jest trudna do rozpoznania w początkowej fazie. Z biegiem czasu, gdy metabolizm staje się coraz bardziej spowolniony, objawy stają się wyraźniejsze.

Wczesne objawy:

• Uczucie zmęczenia, osłabienia.
• Depresja lub obniżony nastrój.
• Wrażliwość na zimno (chłód odczuwany nawet w cieplejszych warunkach).
• Zmniejszenie tempa metabolizmu, co może prowadzić do przyrostu masy ciała.

Zaawansowane objawy:

• Bóle mięśni i stawów.
• Sucha, zimna skóra.
• Łamliwość włosów, wypadanie włosów.
• Cienkie, kruche paznokcie.
• Zaburzenia głosu – chrypka, zmiana barwy głosu.
• Zaburzenia apetytu, najczęściej spadek apetytu.
• Zaparcia.
• Nieregularne miesiączki lub ich brak.
• Obrzęk twarzy, szczególnie wokół oczu.
• Obniżenie tętna i spowolnienie rytmu serca.
• Problemy z pamięcią, trudności w koncentracji.

W przypadku dzieci i młodzieży, niedoczynność tarczycy może powodować zahamowanie wzrostu i opóźnienie rozwoju fizycznego oraz umysłowego.

Diagnostyka

Diagnostyka niedoczynności tarczycy opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz wynikach badań laboratoryjnych.

Badania krwi:

• TSH (hormon stymulujący tarczycę): W przypadku niedoczynności tarczycy poziom TSH jest zazwyczaj podwyższony, ponieważ przysadka stara się kompensować niski poziom hormonów tarczycy.

• FT4 (wolna tyroksyna): W poziomie FT4 występuje spadek.

• Przeciwciała przeciwtarczycowe: U chorych na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy wykrywa się obecność przeciwciał (przeciw peroksydazie tarczycowej – anty-TPO oraz przeciwko tyreoglobulinie).

Subkliniczna niedoczynność tarczycy:

Jest to stan, w którym poziom TSH jest nieznacznie podwyższony (powyżej 4 mU/l), ale poziom FT4 pozostaje w normie, a pacjent nie wykazuje objawów klinicznych. Subkliniczna niedoczynność tarczycy może z biegiem czasu przejść w jawną postać choroby.

Wrodzona niedoczynność tarczycy:

Wykrywana w ramach badania przesiewowego noworodków, polega na oznaczeniu poziomu TSH w próbce krwi pobranej po 48 godzinach od narodzin.

Leczenie

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na wyrównaniu poziomu hormonów tarczycy, co przywraca prawidłowy metabolizm i łagodzi objawy choroby. Najczęściej stosowanym lekiem jest lewotyroksyna – syntetyczny hormon tarczycy, który należy przyjmować doustnie w formie tabletek.

Zasady przyjmowania lewotyroksyny:

• Lewotyroksynę należy przyjmować rano, na czczo, co najmniej 30 minut przed posiłkiem. Z tego względu najlepiej przyjmować ją na pół godziny przed śniadaniem lub wieczorem przed snem.
• Dawka lewotyroksyny jest dobierana indywidualnie, zależnie od wieku, wagi, poziomu hormonów oraz obecności innych schorzeń. Celem leczenia jest przywrócenie normalnych poziomów TSH i FT4 we krwi.

Kontrola leczenia:

Pacjentom z niedoczynnością tarczycy zaleca się regularne badania kontrolne w celu monitorowania poziomu hormonów tarczycy i dostosowania dawki leku. Kontrola jest szczególnie ważna u kobiet w ciąży, ponieważ niedoczynność tarczycy może wpływać na rozwój płodu.

Przebieg i rokowanie

Rokowanie w przypadku niedoczynności tarczycy jest zwykle korzystne, szczególnie przy odpowiednim leczeniu. W wielu przypadkach leczenie lewotyroksyną pozwala na całkowite zniwelowanie objawów i przywrócenie normalnego funkcjonowania organizmu.

Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• Obrzęk śluzowaty – stan zagrażający życiu, który może prowadzić do niewydolności serca i innych organów.
• Zaburzenia pracy serca – mogą pojawić się objawy niewydolności serca oraz bradykardia.
• Problemy psychiczne – pogłębiająca się depresja, zaburzenia pamięci, demencja.
• Problemy z płodnością – niedoczynność tarczycy może wpływać na regularność cykli miesiączkowych, a w konsekwencji utrudniać poczęcie.

Dodatkowe informacje

• Nadczynność tarczycy
• Obrzęk śluzowaty
• Subkliniczna niedoczynność tarczycy
• Zapalenie tarczycy
• Depresja
• Otępienie
• Choroby autoimmunologiczne
• Niedoczynność tarczycy – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, recenzent
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Susanne Meinrenken, dr n. med., dziennikarka medyczna, Brema