Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Aseptyczna martwica guzowatości kości piszczelowej (tuberositas tibiae) u młodzieży.
• Po raz pierwszy opisana w 1903 roku.¹

Epidemiologia

• Częsta przyczyna bólu kolana u dzieci/młodzieży w wieku 10–15 lat.
• Częsta u dzieci uprawiających sport:
  • schorzenie w różnym stopniu dotyczy do 21% dzieci uprawiających sport.²
• Stosunek liczby chłopców do dziewcząt 3:1.³
• W 25–50% przypadków obustronne.⁴

Etiologia i patogeneza

• Mięsień czworogłowy jest przyczepiony pośrednio do guzowatości kości piszczelowej (tuberositas tibiae) więzadłem rzepki (ligamentum patellae).
• Powtarzające się wyprosty kolana z napięciem mięśnia czworogłowego prowadzą do nadmiernego pociągania tkanek i powstawania mikrourazów guzowatości kości piszczelowej:
  • uszkodzenie znajdującego się tam centrum kostnienia: oderwanie części centrum kostnienia i znajdującej się nad nim chrząstki^4-6

Czynniki sprzyjające

• Płeć męska.
• Skrócony mięsień czworogłowy.⁷
• Sporty wymagające skakania:
  • powtarzające się skurcze mięśnia czworogłowego.
• Szybki wzrost kośćca.³

ICD-10

• M92 Inne osteochondrozy młodzieńcze.
  • M92.5 Osteochondroza młodzieńcza kości piszczelowej i strzałkowej.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie jest ustalane klinicznie.

Diagnostyka różnicowa

• Choroby układowe: sygnałami ostrzegawczymi są np. złe samopoczucie, gorączka, utrata masy ciała lub niedokrwistość. 
• Podczas ustalania rozpoznań różnicowych należy wziąć pod uwagę zależną od wieku częstość występowania poszczególnych obrazów klinicznych.
• Nowotwór kości (rzadko):
  • np. guz Ewinga.
• Złamanie awulsyjne:
  • w przeciwieństwie do choroby Osgooda-Schlattera, bieganie nie jest już możliwe.
• Złamanie przeciążeniowe odcinka proksymalnego kości piszczelowej.
• Choroba Sinding-Larsen-Johansson.
• Entezopatia okołorzepkowa.
• Zaburzenia rzepkowo-udowe.
• Przewlekłe młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej.

Wywiad lekarski

• Zależny od obciążenia ból w okolicy guzowatości kości piszczelowej.
• Najczęściej występuje u aktywnych chłopców w wieku 13–14 lat lub aktywnych dziewcząt w wieku 11–12 lat, u których niedawno wystąpił szybki wzrost.⁸

Badanie fizykalne

• Miejscowa tkliwość i obrzęk nad guzowatością kości piszczelowej.  
• Nasilenie bólu podczas wyprostu kolana z oporem (test izometryczny).⁸
• Dokumentowanie zakresu ruchomości stawu kolanowego.
• Badanie orientacyjne łąkotek, więzadeł krzyżowych i pobocznych.
• Badanie stawu biodrowego w celu uniknięcia błędnej interpretacji bólu promieniującego do kolana:
  • np. w chorobie Perthesa.

Badania uzupełniające w ramach podstawowej opieki zdrowotnej

• Badania krwi nie mają wartości diagnostycznej.

Diagnostyka specjalistyczna

• W razie potrzeby badanie rentgenowskie – staw kolanowy w 2 płaszczyznach:
• wykluczenie rozpoznań różnicowych
• powiększenie i prawdopodobnie fragmentacja guzowatości kości piszczelowej.  
• Rutynowe badania za pomocą RM i USG nie są konieczne.⁵

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku długotrwałych, nasilonych dolegliwości lub niepewności co do rozpoznania.

Lista kontrolna dotycząca skierowania

Leczenie

Cele leczenia

• Łagodzenie dolegliwości bólowych do samoistnego wyleczenia.

Ogólne informacje o leczeniu

• Choroba łagodna i samoograniczająca się.³
• Leczenie zachowawcze:
  • aktywność fizyczna dostosowana do dolegliwości bólowych
• nie zaleca się całkowitej rezygnacji z uprawiania sportu
  • ryzyko przykurczów lub zaniku mięśni podczas unieruchomienia
• chłodzenie:
  • po aktywności sportowej trwającej ponad 20 minut³
  • w dolegliwościach bólowych
• rozciąganie i wzmacnianie mięśni czworogłowych (mięśni kulszowo-goleniowych).

Zalecenia dla pacjentów

• Ograniczenie czynności nasilających ból.
• W ostrym bólu ulgę może przynieść chłodzenie.

Leczenie farmakologiczne

• Nie istnieją leki wpływające na przebieg choroby.
• NLPZ mogą być stosowane w celu łagodzenia bólu.

Inne możliwości leczenia

• Program rehabilitacji:
  • rozciąganie i wzmacnianie mięśni czworogłowych (mięśni kulszowo-goleniowych)
    • w programie ćwiczeń należy uwzględnić zarówno stawy kolanowe, jak i biodrowe, aby w pełni rozciągnąć mięśnie
  • podczas klęczenia należy używać nakolanników zakładanych na okolice guzowatości.
• Zabieg chirurgiczny:
  • w przypadku objawów utrzymujących się dłużej niż 2 lata oraz u pacjentów z zakończoną fazą wzrostu, konieczna może być chirurgiczna resekcja.^9-10

Zapobieganie

• Program regularnego rozciągania mięśnia czworogłowego (musculus quadriceps) u aktywnej sportowo młodzieży.⁷

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Stopniowe zmniejszanie się bólu z ustąpieniem objawów po 6–18 miesiącach.¹¹
• Objawy zwykle ustępują wraz z zamknięciem proksymalnej chrząstki nasadowej kości piszczelowej:
  • zazwyczaj pomiędzy 14. a 18. rokiem życia.
• W niektórych przypadkach objawy mogą utrzymywać się przez kilka lat.

Powikłania

• Oderwanie fragmentu kości („kosteczki”) w okolicy guzowatości kości piszczelowej:  
  • bolesne przede wszystkim podczas klęczenia; w takim przypadku konieczna może być resekcja chirurgiczna.
• U wielu osób występuje trwały, ale bezbólowy obrzęk w okolicy kości piszczelowej.

Rokowanie

• Dobre, w większości przypadków wyleczenie spontaniczne.
• Po roku leczenia zachowawczego u około 90% pacjentów objawy pojawiające się w życiu codziennym ustępują.¹²
• Pacjenci z oderwanym fragmentem kości często odczuwają ból podczas klęczenia.¹³
  • W takich przypadkach chirurgiczna resekcja jest możliwa po osiągnięciu dojrzałości szkieletowej.

Dalsze postępowanie

• Zwykle nie jest konieczne.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Choroba Osgooda-Schlattera.

Ilustracje