Co to jest ból barku?

• Bóle barku są drugą po bólach pleców najczęstszą przyczyną dolegliwości stawowo-mięśniowych, z którymi pacjenci zgłaszają się do gabinetu lekarskiego.
• Na dolegliwości skarżą się w szczególności osoby starsze, często zmagając się z ciągłym bólem.
• Sportowcy, zwłaszcza uprawiający sporty rzutowe lub tenis, często doznają urazów stawów barkowych. Młodsze osoby są zatem bardziej narażone na niestabilność stawu z powodu ostrego urazu, a osoby powyżej 40. roku życia są bardziej narażone na ból z powodu ciągłego przeciążenia mięśni i ścięgien. 

Jakie są podstawowe mechanizmy bólu?

• Staw barkowy jest złożonym stawem, który umożliwia ruch we wszystkich kierunkach. Kość ramienna kończy się kulistym wybrzuszeniem pod występem kostnym łopatki i leży w małej panewce. Staw otoczony jest torebką stawową, różnymi więzadłami i ścięgnami. Tworzą one rodzaj maski wokół stawu barkowego i z jednej strony utrzymują staw w miejscu, a z drugiej umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie i ruchomość. Obojczyk znajduje się między mostkiem a zewnętrzną krawędzią łopatki i kończy się w okolicy stawu barkowego.
• W okolicy stawu barkowego mają swoje przyczepy różne mięśnie, przebiegające w kierunku pleców, ramienia/przedramienia lub klatki piersiowej. Cztery mięśnie otaczające kość ramienną od strony stawu barkowego nazywane są stożkiem rotatorów. Umożliwiają one różnorodne ruchy w stawie barkowym.
• Kaletki maziowe pomagają ścięgnom gładko przesuwać się względem siebie.
• Ból barku może być spowodowany chorobami lub urazami stawu lub kości, zmianami w ścięgnach lub torebce stawowej, zapaleniem kaletki maziowej, a nawet uszkodzeniem mięśni.
• Większość przypadków bólu barku wynika z przeciążenia lub nieprawidłowego obciążenia: nagłe wypadki/upadki prowadzą do złamania kości, zwichnięcia lub zerwania ścięgna. Długotrwałe przeciążenie prowadzi do zmian zapalnych lub zwyrodnienia (zużycia) ścięgien, torebki stawowej i mięśni. 
• Rzadziej przyczyną są choroby ogólnoustrojowe (np. reumatoidalne zapalenie stawów), czy nawet nowotwory.
• W przypadku zawału serca ból może również promieniować do barku i być odczuwany jako nagły ból w tej okolicy, chociaż sam bark nie jest w ogóle uszkodzony. Podobnie może się stać w przypadku kolki żółciowej.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Zaburzenia ścięgien
  
  • Tzw. tendinopatia to niezakaźna choroba ścięgna spowodowana ciężkim jednorazowym lub przewlekłym przeciążeniem. Przyczyną bólu są małe uszkodzenia. Często zajęte są ścięgna mięśni stożka rotatorów, zwłaszcza ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego.
  • Uszkodzenia mogą się zagoić, ale mogą też pozostać trwałe.
  • Występuje ból barku, który nasila się podczas ruchów obciążających ścięgno.
  • Jeśli tendinopatia utrzymuje się przez długi czas, w ścięgnie mogą odkładać się drobne cząsteczki wapnia (zwapnienie w ścięgnach barku).
• Ostre zapalenie kaletki maziowej
  • Ostre zapalenie kaletki może być wynikiem ostrego urazu, ale może również wystąpić w przypadku choroby reumatycznej.
  • Zwykle zaczyna się od ostrego bólu, który zakłóca sen. Większość ruchów sprawia ból.
• Przewlekłe zapalenie kaletki maziowej
  • często przewlekły przebieg ze wzrostem bólu przy wielu ruchach i obciążeniach barku
  • Często towarzyszy zaburzeniom ścięgien.
• Zapalenie torebki stawowej
  • Charakterystyczne są ból oraz zaburzenie ruchomości czynnej i biernej, a także sztywność („zamrożony bark”/sztywność barku).
  • Zapalenie torebki stawowej może występować samodzielnie lub być wynikiem innych chorób; dokładna przyczyna jest zwykle nieznana.
  • Dolegliwości zazwyczaj goją się samoistnie (lub przy wsparciu fizjoterapii) przez dłuższy czas.
• Uraz mięśni: zerwanie stożka rotatorów (zerwanie co najmniej jednego mięśnia stożka rotatorów), artroza (zwyrodnienia stawów)
  • Podobnie jak w innych stawach, w stawie barkowym mogą wystąpić zmiany kostne, które powodują ból. Jeśli leczenie zachowawcze nie wystarcza, możliwe jest leczenie chirurgiczne (np. częściowa wymiana stawu).
• Urazy podczas uprawiania sportu lub upadków
  • Mogą powodować krwawienie w ścięgnach i wokół nich, co z kolei może powodować uszkodzenia.
  • Złamania kości (kości ramiennej, obojczyka) powodują silny ostry ból i muszą podlegać odpowiedniemu leczeniu.
• Ból spowodowany kilkukrotnym „wyskoczeniem” barku ze stawu (zwichnięciem stawu)
  • z powodu uszkodzenia stawów i więzadeł
  • Zwichnięcie może być wynikiem poważnego wypadku, ale u niektórych pacjentów dochodzi do wielokrotnych zwichnięć, nawet przy bardzo niskich obciążeniach.
  • Staw może ulec zwichnięciu do przodu lub do tyłu.

Rzadkie przyczyny

• Przeciążenie stawu barkowo-obojczykowego
  • Często jest spowodowane uszkodzeniem, w wyniku którego może wystąpić niestabilność więzadeł i reakcje zapalne oraz długotrwałe zmiany zwyrodnieniowe.
  • Charakterystyczny jest ból nad stawem barkowo-obojczykowym (stawem między łopatką a obojczykiem) i ból promieniujący do szyi.
• Zerwanie ścięgna
  • Po wielokrotnym uszkodzeniu ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego (lub jakiegokolwiek innego ścięgna) mogą pojawić się niewielkie rozdarcia i zmiany związane z wiekiem, prowadzące ostatecznie do zerwania całego ścięgna.
  • Wielu pacjentów, u których to wystąpiło ma 40-50 lat i zgłasza powtarzające się uszkodzenia lub obciążenia. 
  • Leczenie jest takie samo jak w przypadku tendinopatii. Jeśli okaże się nieskuteczne, można rozważyć leczenie chirurgiczne.
• Uwięźnięcie nerwu
  • Nerw nadłopatkowy może zostać uwięźnięty w ramieniu. Często taka sytuacja występuje u sportowców (siatkówka, tenis).
  • zmniejszona siła podczas niektórych ruchów i ból w tylnej części barku
  • Wskazana jest pomoc terapeutyczna i specjalne ćwiczenia. Jeśli w ciągu 6–12 miesięcy nie nastąpi poprawa, można rozważyć leczenie chirurgiczne.
• Choroby reumatyczne
  • np. reumatoidalne zapalenie stawów lub polimialgia reumatyczna
• Inne rzadkie przyczyny
  • np. zakażenia, guzy, białaczka

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Większość bólów barku z czasem ustępuje samoistnie, ale może to zająć kilka miesięcy lub lat.
• Jeśli problemy występują po jednej lub obu stronach, ból można złagodzić, korzystając z poniższych zaleceń:
  • Unikać aktywności obejmujących tylko jedną stronę i zwracać uwagę na swoją postawę.
  • Robić przerwy.
  • Wykonywać ćwiczenia zgodnie z zaleceniami lekarza lub fizjoterapeuty.
  • Jeśli dolegliwości są spowodowane czynnościami wykonywanymi w miejscu pracy, poinformować o tym lekarza.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku silnego bólu
• W przypadku długotrwałych dolegliwości (bólu i ograniczenia ruchomości)
• W przypadku powtarzającego się bólu (np. po uprawianiu sportu)
• W przypadku ostrych urazów barku i występującego później bólu
• W przypadku dodatkowych objawów (niedokrwistości, dolegliwości innych stawów itp.)

Badanie

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Kiedy po raz pierwszy to Pan(i) zauważył(a)?
• Jakie były pierwsze objawy?
• Czy miał(a) Pan(i) uraz barku? Co się stało?
• Czy Pana(-i) aktywność zawodowa lub wykonywany zawód obciąża bark?
• Czy może Pan(i) dokładnie opisać miejsce bólu?
• Czy ból promieniuje do ramienia? Gdzie?
• Czy odczuwa Pan(i) ból nawet w spoczynku? A w nocy?
• Czy może Pan(i) wskazać, które ruchy barku lub ramienia wiążą się z bólem?
• Czy może Pan(i) określić, jakie obciążenia barku lub ramienia powodują ból?
• Czy kiedykolwiek nastąpiło u Pana(-i) zwichnięcie barku?
• Jaki wpływ dyskomfort w barku mana sytuację zawodową lub inne czynności życia codziennego?

Badanie lekarskie

• Lekarz przeprowadzi dokładne badanie lekarskie.
• Zwróci uwagę na nieprawidłowe ustawienie lub inne widoczne zmiany.
• Zbada palpacyjnie bark, aby dowiedzieć się, gdzie zlokalizowany jest ból.
• Przeprowadzi różne badania obejmujące ruchy bierne i czynne oraz testy w celu ustalenia, które rodzaje obciążeń wywołują ból lub czy występuje osłabienie mięśni i/lub ograniczenie ruchomości.
• Dokładnie sprawdzi, czy czynność nerwów i krążenie krwi są prawidłowe.
• W celu potwierdzenia przyczyny objawów (czy ból ustępuje po znieczuleniu?) może zostać wykonany zastrzyk ze znieczuleniem miejscowym.

Dalsze badania

• Zdjęcie rentgenowskie wykaże obecność złamań.
• Niektóre zmiany można również wykryć za pomocą badania ultrasonograficznego.
• Rezonans magnetyczny (RM) często może dostarczyć jednoznacznych wyników dotyczących stanu ścięgien i struktur stawowych, warto czasem też wykonać tomografię komputerową (TK).
• W przypadku podejrzenia choroby reumatycznej lub innej choroby ogólnej oznaczane są różne parametry krwi.

Skierowanie do specjalisty

• Większość pacjentów jest leczona przez lekarzy ogólnych lub chirurgów ortopedów, a często także przez fizjoterapeutów, ale czasami wskazane jest skierowanie do innych specjalistów.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (recenzent)
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema