Co to jest zespół fibromialgii?

Definicja

Fibromialgia to przewlekły zespół objawów, który charakteryzuje się bólem mięśni, stawów i kości w wielu obszarach, a także zaburzeniami snu, chronicznym zmęczeniem oraz trudnościami w koncentracji. Choroba ta nie ma podłoża organicznego, co oznacza, że nie jest wynikiem uszkodzenia tkanek. Nie jest też spowodowana stanami zapalnymi w organizmie. Fibromialgia nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, jednak może znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta.

W potocznym języku, fibromialgia jest często określana jako „reumatyzm tkanek miękkich”, ponieważ obejmuje ból mięśni, stawów i więzadeł.

Objawy

Główne objawy fibromialgii to:

• Ból mięśni, stawów i kości, który może występować w różnych częściach ciała, często obejmując szyję, plecy, ramiona, biodra oraz ręce i nogi. Ból może być o różnej intensywności: od tępego, piekącego, po ostry i przeszywający.
• Zaburzenia snu, czyli częste wybudzanie się w nocy oraz uczucie, że sen nie daje odpoczynku. Chory może budzić się zmęczony, mimo długiego czasu spędzonego w łóżku.
• Przewlekłe zmęczenie i wyczerpanie, nawet po odpoczynku, które może prowadzić do osłabienia zdolności do wykonywania codziennych czynności.
• Trudności w koncentracji, tzw. „fibro fog” – problemy z zapamiętywaniem, koncentracją oraz myśleniem.
• Bóle głowy i częste migreny.
• Bóle brzucha, w tym skurcze w podbrzuszu, mogące przypominać dolegliwości związane z zespołem jelita drażliwego.

Objawy fibromialgii są często zmienne i mogą nasilać się pod wpływem stresu, zmiany pogody, urazów czy innych czynników zewnętrznych.

Przyczyny

Dokładna przyczyna fibromialgii nie została jeszcze w pełni poznana, ale uważa się, że jest to wynik interakcji wielu czynników, z których najważniejsze to:

• Predyspozycje genetyczne, mogące sprawiać, że organizm jest bardziej podatny na rozwój tej choroby.
• Zaburzenia w układzie nerwowym, które mogą prowadzić do nadmiernej reakcji na bodźce bólowe. Zmiany te mogą dotyczyć przetwarzania bodźców bólowych w mózgu i rdzeniu kręgowym.
• Czynniki biologiczne, takie jak zmiany w receptorach serotoninowych, które mają wpływ na nastrój i percepcję bólu.
• Czynniki psychiczne – stres, depresja, lęki, urazy emocjonalne oraz traumy mogą również przyczyniać się do rozwoju fibromialgii.
• Czynniki związane ze stylem życia, takie jak palenie tytoniu, nadwaga, brak aktywności fizycznej oraz zaburzenia snu.

Fibromialgia może również występować w połączeniu z innymi chorobami, takimi jak reumatyzm, zapalenie stawów czy choroby psychiczne (np. depresja).

Częstotliwość występowania

Fibromialgia dotyczy osób w każdym wieku, ale najczęściej pojawia się w okresie dorosłości, szczególnie między 40. a 60. rokiem życia. Choroba jest bardziej powszechna u kobiet, które chorują na nią około 2-3 razy częściej niż mężczyźni. Szacuje się, że w skali międzynarodowej fibromialgia dotyka od 0,4% do 8,8% populacji.

Badania

Rozpoznanie fibromialgii opiera się głównie na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz wykluczeniu innych chorób o podobnych objawach. W diagnostyce wykorzystuje się również kwestionariusze, które pomagają określić lokalizację i nasilenie bólu, jak również inne objawy związane z chorobą.

Kwestionariusz fibromialgii zawiera pytania dotyczące takich objawów jak:

• Miejsca występowania bólu (np. szczęka, obręcz barkowa, szyja, plecy, brzuch, biodra, uda, podudzie).
• Objawy towarzyszące, takie jak zmęczenie, problemy ze snem, bóle głowy, depresja, ból w podbrzuszu, trudności z koncentracją.

Dodatkowo przeprowadza się podstawowe badania laboratoryjne (morfologia krwi, OB, TSH, witamina D, itd.), aby wykluczyć inne choroby, które mogą dawać podobne objawy. Do takich chorób zalicza się: niedoczynność tarczycy, depresję, zapalenie stawów, czy zespół Sjögrena.

Leczenie

Leczenie fibromialgii jest złożone i zazwyczaj obejmuje kilka różnych podejść terapeutycznych:

1. Leki:

   • Leki przeciwdepresyjne, takie jak amitryptylina (w małych dawkach, działająca koanalgetycznie), mogą pomóc w zmniejszeniu bólu oraz poprawie jakości snu.
   • W przypadku współistniejących zaburzeń lękowych i depresji stosuje się również pregabalinę i duloksetynę.
   • Leki opioidowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i środki zwiotczające mięśnie, kortykosteroidy nie są zalecane, ponieważ mają ograniczoną skuteczność w leczeniu fibromialgii i mogą powodować skutki uboczne, czasami grożne.

2. Terapia multimodalna:
   To podejście wielodyscyplinarne, które łączy metody aktywizujące z psychoterapią. Zalecane techniki aktywizujące to:

   • Trening wytrzymałościowy (np. szybki marsz, jazda na rowerze, taniec) o niskiej lub średniej intensywności, co najmniej 2-3 razy w tygodniu przez 30 minut.
   • Gimnastyka w wodzie (aqua aerobik) – delikatne ćwiczenia fizyczne w wodzie, które są łagodne dla stawów.
   • Ćwiczenia fizyczne w sali – ćwiczenia gibkościowe, koordynacyjne i wzmacniające.

   Z kolei metody psychoterapeutyczne obejmują terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga radzić sobie z przewlekłym bólem i stresem, oraz edukację pacjenta na temat choroby i jej zarządzania.

   Uzupełnieniem leczenia mogą być również techniki takie jak Qi-Gong, Tai-Chi oraz Joga, które pomagają w rozluźnieniu mięśni, poprawie elastyczności i redukcji stresu.

Rokowanie

Fibromialgia jest chorobą przewlekłą, która nie prowadzi do uszkodzenia narządów ani nie skraca życia. Pomimo braku pełnego wyleczenia, dzięki odpowiedniemu leczeniu i aktywności fizycznej, pacjenci mogą znacząco poprawić jakość życia. Często stosowanie terapii multimodalnej, regularne ćwiczenia oraz techniki relaksacyjne prowadzą do zmniejszenia objawów, a pacjenci mogą funkcjonować w społeczeństwie, zachowując zdolność do pracy i codziennego życia.

Dodatkowe informacje

• Palenie szkodzi zdrowiu
• Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
• Zespół fibromialgii – Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent